27 Σεπτέμβρη 1941. Γύρω στις 8 το βράδυ, σ' ένα μικρό σπιτάκι δύο δωματίων, στο κέντρο μιας μεγάλης αυλής, στο τέρμα της οδού Μαυρομιχάλη, φτάνουν 7 άτομα με ελάχιστη χρονική διαφορά ο ένας από τον άλλον. Οι τέσσερις από τους εφτά μπαίνουν μέσα στο μικρό σπιτάκι. Ηταν ο Λευτέρης Αποστόλου, εκπρόσωπος του ΚΚΕ, ο Χρήστος Χωμενίδης, από μέρους του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΣΚΕ), ο Ηλίας Τσιριμώκος, από μέρους του κόμματος της Ενωσης Λαϊκής Δημοκρατίας (ΕΛΔ) και ο Απόστολος Βογιατζής, εκπρόσωπος του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδας (ΑΚΕ). Οι τρεις που έμειναν έξω εκτελούσαν χρέη περιφρούρησης της ιστορικής αυτής σύσκεψης, ώστε σε περίπτωση κινδύνου να εξασφαλίσουν την ασφαλή διαφυγή των εκπροσώπων των κομμάτων.

Η σύσκεψη αυτή δεν ήταν η πρώτη. Είχαν προηγηθεί κι άλλες προκαταρκτικού χαρακτήρα κι έτσι τώρα τα πάντα ήταν έτοιμα για το μεγάλο βήμα: Την ίδρυση του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου, του θρυλικού ΕΑΜ. Χωρίς χρονοτριβές, οι συμμετέχοντες στη σύσκεψη ενέκριναν το ιδρυτικό κείμενο και το πρώτο διάγγελμα προς τον ελληνικό λαό της νεοσυσταθείσας οργάνωσης που πρότεινε το ΚΚΕ. "Από τους αντιπροσώπους των κάτωθι υπογραφομένων κομμάτων - έλεγε το ιδρυτικό κείμενο - ιδρύεται το Εθνικόν Απελευθερωτικόν Μέτωπον της Ελλάδας (ΕΑΜ). Εις το ΕΑΜ γίνεται ισοτίμως δεκτόν και παν άλλο κόμμα ή οργάνωσις που δέχεται τας αρχάς του παρόντος ιδρυτικού ως και να εργασθή διά την επιτυχίαν των σκοπών του ΕΑΜ. Προκειμένου να γίνει δεκτή εις το ΕΑΜ οιαδήποτε οργάνωσις, δεν εξετάζεται το παρελθόν ή αι αντιλήψεις των σχετικώς με τη μελλοντικήν ανασυγκρότησιν της ελευθέρας και ανεξαρτήτου Ελλάδος, αλλά η πίστις των εις την ανάγκην του Εθνικού Απελευθερωτικού Αγώνος, η τιμιότης των απέναντι αυτού και η αποδοχή των αρχών του ΕΑΜ που περιλαμβάνονται εις το παρόν ιδρυτικό".

Η κατάληψη της Ελλάδας από τα γερμανικά στρατεύματα βρήκε το ΚΚΕ οργανωτικά σμπαραλιασμένο, την ηγεσία του Κόμματος και το μεγαλύτερο μέρος των στελεχών του στις φυλακές. Και σα να μην έφταναν όλα αυτά, η ντόπια αντίδραση, που δεν επέτρεψε στους κομμουνιστές να πολεμήσουν στο μέτωπο εναντίον των Ιταλών, τώρα, αντί να τους απελευθερώσει, τους παρέδωσε στους κατακτητές. Το Κόμμα, όμως, ξαναστήθηκε στα πόδια του και μπήκε μπροστά στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, έχοντας επικεφαλής τα λιγοστά στελέχη του, που αρχικά κατάφεραν να αποδράσουν από τις φυλακές και τις εξορίες και οργανωμένη δύναμη μερικές εκατοντάδες μέλη. Ετσι, στις 1 - 3 Ιούλη του 1941, συγκλήθηκε η 6η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, η οποία, μεταξύ άλλων, προσδιόρισε με σαφήνεια ότι το άμεσο επιτακτικό καθήκον για το Κόμμα, το λαό και τις οργανώσεις του ήταν η συγκρότηση ενός μετώπου εθνικής απελευθέρωσης. "Το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ελλάδας - έλεγε η απόφαση της Ολομέλειας - καλεί τον ελληνικό λαό, τα κόμματα και τις οργανώσεις του, σ' ένα εθνικό μέτωπο της απελευθέρωσης:

α) Για το διώξιμο της γερμανοϊταλικής κατοχής από την Ελλάδα.

β) Για την ανατροπή της κυβέρνησης - οργανέτου τους.

γ) Για την καθημερινή υποστήριξη και υπεράσπιση της Σοβιετικής Ενωσης (σ.σ. ήδη, από τις 22 Ιούνη η Γερμανία είχε εισβάλει στην ΕΣΣΔ).

δ) Για την υποστήριξη κάθε συνεπούς αντιφασιστικής δύναμης με όλα τα μέσα.

ε) Για το σχηματισμό προσωρινής κυβέρνησης απ' όλα τα κόμματα, που θ' αποκαταστήσει τις δημοκρατικές ελευθερίες του λαού, θα του εξασφαλίσει ψωμί και δουλιά, θα συγκαλέσει Συντακτική Εθνοσυνέλευση και θα υπερασπιστεί την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της Ελλάδας από κάθε ξενική ιμπεριαλιστική δύναμη".

Πρώτη στο κάλεσμα του ΚΚΕ ανταποκρίθηκε η εργατική τάξη. Στις 16 Ιούλη του '41, δημιουργήθηκε το Εργατικό ΕΑΜ, ύστερα από ευρεία σύσκεψη συνδικαλιστικών στελεχών και εκπροσώπων των αριστερών κομμάτων. Το ΕΕΑΜ έθεσε ως στόχους του να οργανώσει την εργατική τάξη, τόσο για τις καθημερινές διεκδικήσεις και ανάγκες της, όσο και για την απαλλαγή της από τον κατακτητή μέσω της συγκρότησης ενός πανελλαδικού εθνικοαπελευθερωτικού μετώπου.

Σιγά σιγά το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα φούντωνε στη χώρα και η ανάγκη να αποκτήσει συγκεκριμένη οργάνωση και καθοδήγηση ήταν επιτακτική. Σ' αυτή την κατεύθυνση, οι κομμουνιστές δούλεψαν ακούραστα, επιδιώκοντας την πιο πλατιά συσπείρωση κομμάτων και οργανώσεων, αλλά από μέρους των αστικών κομμάτων συνάντησαν επιφυλακτικότητα έως και άρνηση. Ετσι, στις αρχές Σεπτέμβρη 1941, συγκλήθηκε η 7η Ολομέλεια της ΚΕ του Κόμματος, που αποφάσισε την επιτάχυνση των διαδικασιών συγκρότησης του ΕΑΜ. "Είναι καιρός - έλεγε η απόφαση της Ολομέλειας - να περάσουμε από τη φιλολογία σε πρακτική δράση, στον τομέα αυτό. Από κάτω ίσαμε πάνω, πρέπει να αποκρυσταλλώσουμε τη συνένωση των εθνικών δυνάμεων, να τους δώσουμε οργανωτική μορφή. Η δουλιά άρχισε και θα προχωρήσει με όσους και όποιους θέλουν να δέχονται να αγωνιστούν για το ξεσκλάβωμα της χώρας".Στη βάση αυτής της απόφασης, το ΕΑΜ έγινε πραγματικότητα ελάχιστο χρονικό διάστημα μετά.

Τα αστικά κόμματα - όπως προαναφέραμε - αντιμετώπισαν την πρωτοβουλία του ΚΚΕ για συγκρότηση εθνικού μετώπου απελευθέρωσης είτε επιφυλακτικά είτε αρνητικά. Και κράτησαν ακόμη πιο εχθρική στάση στη συνέχεια, όταν από τα ίδια τα πράγματα φάνηκε πως το ΚΚΕ είχε απόλυτο δίκιο σε όσα πρότεινε, όταν ο ελληνικός λαός αγκάλιασε μαζικά, με θέρμη και ενθουσιασμό το ΕΑΜ και τις οργανώσεις του. Σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Λ. Αποστόλου στο βιβλίο του "Το ξεκίνημα του ΕΑΜ" (σελ. 31, 37, 39, 41 - 42), η στάση των αστών πολιτικών αρχηγών, τους οποίους συνάντησε και συζήτησε μαζί τους, ήταν αποκαρδιωτική. ΟΘ. Σοφούλης θεωρούσε ότι την εποχή εκείνη το "ξεκίνημα κάθε αγώνα ενάντια στους κατακτητές θα είχε καταστροφικές συνέπειες για το έθνος" κι ότι "συνασπισμοί σαν αυτόν που πρότεινε το ΚΚΕ ήσαν κατ' αρχήν καταδικασμένοι σε αποτυχία". Ο Στ. Γονατάς ζητούσε ως προϋπόθεση για τη συγκρότηση του μετώπου να αναγγελθεί δημόσια ότι μετά την απελευθέρωση το μέτωπο θα αγωνιζόταν για εγκαθίδρυση Αβασίλευτης Δημοκρατίας. Ακόμη απαιτούσε να υπάρξει συμφωνία για το προσώπου του Προέδρου της Δημοκρατίας και πρότεινε γι' αυτήν τη θέση τον Ν. Πλαστήρα. Ο Τσέλος, εκπρόσωπος του Π. Κανελόπουλου, αρνήθηκε τη συνεργασία, με το επιχείρημα ότι το κόμμα του είναι αστικό και δεν μπορούσε να προχωρήσει σε τέτοιας έκτασης συμμαχία με το ΚΚΕ, που ήταν κόμμα επαναστατικό. Ο Καφαντάρης κράτησε, κατά βάση, στάση επιφυλακτική, υπερτονίζοντας την απογοήτευσή του γιατί θεωρούσε ότι, ενώ είχε προσφέρει στο Εθνος, είχε αδικηθεί απ' αυτό. Τέλος, ο Γ. Παπανδρέου, σύμφωνα με όσα μαρτυρεί ο Θ. Χατζής ("Η Νικηφόρα Επανάσταση που χάθηκε", τόμος Α, σελ. 167), αρνήθηκε ακόμη και να συναντηθεί με το ΚΚΕ, με το πρόσχημα ότι αυτό συνεργαζόταν με τον Τσιριμώκο, ενώ ο Σοφιανόπουλος δήλωσε συμφωνία με τους σκοπούς του ΕΑΜ, αλλά εξέφρασε τη θέληση να μείνει εκτός των γραμμών του.

Το ΕΑΜ ξαναζωντάνεψε το '21 στις συνθήκες του 20ού αιώνα, γι' αυτό και συγκέντρωσε στις γραμμές του πάνω από 2 εκατομμύρια μέλη. Εφερε σε πέρας με επιτυχία τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα και με τους λαοκρατικούς θεσμούς που δημιούργησε, τη Λαϊκή Αυτοδιοίκηση, τη Λαϊκή Δικαιοσύνη, την Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης, γνωστή ως Κυβέρνηση του Βουνού, το Εθνικό Συμβούλιο των εκλεγμένων αντιπροσώπων του λαού άνοιξε το δρόμο για τη λαοκρατική αναγέννηση της μεταπολεμικής Ελλάδας, κάτι που θα γινόταν πραγματικότητα, αν δε μεσολαβούσε η αγγλική κατοχή, που κατέστειλε βίαια το λαϊκοδημοκρατικό κίνημα. Για την επιτυχία του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, ενάντια στη φασιστική κατοχή, το ΕΑΜ δημιούργησε το ένοπλο τμήμα του, τον ΕΛΑΣ, ο οποίος (μόνιμος και εφεδρικός) μαζί με την Εθνική Πολιτοφυλακή συγκροτούσε δύναμη 133.500 ανδρών. Δίπλα στον ΕΛΑΣ, δημιουργήθηκε και το αντιστασιακό ναυτικό, το ΕΛΑΝ. Στις ΕΑΜικές οργανώσεις, υπολογίζεται και η Εθνική Αλληλεγγύη, η οποία ιδρύθηκε από στελέχη του ΚΚΕ στις 2/5/1941 και ήταν η πρώτη εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση. Η δράση της Εθνικής Αλληλεγγύης, στα χρόνια της κατοχής, ήταν καθοριστικής σημασίας για την επιβίωση του λαού, τη στήριξη των αγωνιστών και των οικογενειών τους. Υπολογίζεται ότι τα μέλη της έφταναν γύρω στα 3 εκατομμύρια. Στο χώρο της νεολαίας, κυριαρχούσε η ΕΑΜική οργάνωση ΕΠΟΝ, που συγκέντρωσε στις γραμμές της 700 χιλιάδες νέους. Η ΕΠΟΝ, με σύνθημα "Πολεμάμε και τραγουδάμε - Πολεμάμε και μαθαίνουμε", ήταν πάντοτε πρώτη στην οργάνωση της αντίστασης του λαού και της νεολαίας. Δίπλα στην ΕΠΟΝ στάθηκαν και τα μικρά παιδιά, τα γνωστά με το όνομα Αετόπουλα που αναλάμβαναν κάθε λογής σαμποτάζ σε βάρος του εχθρού, προσφέροντας κι αυτά για τη λευτεριά της πατρίδας, πληρώνοντας συχνά γι' αυτή τους την προσφορά με την ίδια τη ζωή τους. Τέλος, στις ΕΑΜικές οργανώσεις συγκαταλέγεται και η ΟΠΛΑ, η οργάνωση για την προστασία των λαϊκών αγωνιστών που κινδύνευαν από την τρομοκρατία των κατακτητών και των ντόπιων οργάνων τους, από το χαφιεδισμό και τις προβοκάτσιες. Στην αντιστασιακή δράση του ΕΑΜικού κινήματος, ξεχωριστής σημασίας και τεράστιας σπουδαιότητας κεφάλαιο είναι η πολιτιστική, μορφωτική και διαφωτιστική δραστηριότητα των οργανώσεών του.

Η ανάταση που έφερε στον ελληνικό λαό το ΕΑΜ είναι κάτι το ξεχωριστό και το σπάνιο στη μακραίωνη ιστορία της χώρας. Κι αυτό, γιατί μπόρεσε να πιάσει τον παλμό της ιστορίας, γιατί η Ελλάδα βρήκε στο ΕΑΜ την έκφραση, την τιμή και την υπερηφάνεια της, το δρόμο για ένα καλύτερο, λεύτερο, ανεξάρτητο και ανθρώπινο μέλλον.

"Ο σημερινός αγώνας του λαού μας στο περιεχόμενό του δεν μπορεί να είναι τίποτ' άλλο παρά απελευθερωτικός. Πρόκειται να κατακτήσουμε τη λευτεριά μας, να διώξουμε τους ξένους επιδρομείς από τη χώρα μας, να υπερασπίσουμε τα δικαιώματά μας στη ζωή και τον πολιτισμό. Πρόκειται ν' ανοίξουμε το δρόμο για μιαν ελεύτερη, πολιτισμένη κι ευτυχισμένη Ελλάδα. Αυτός είναι ο πρώτος, ο υπέρτατος, ο μόνος σκοπός που μας προβάλλεται σήμερα επιτακτικά όσο ποτέ.

Στη μορφή του, ο σημερινός αγώνας δεν μπορεί παρά να είναι παλλαϊκός, ν' αγκαλιάσει όλα τα στρώματα του λαού, και τον εργάτη και τον αστό και τον αγρότη και τον διανοούμενο. Και μ' αυτή την έννοια της παλλαϊκότητας, ο αγώνας αυτός χαρακτηρίζεται σαν αγώνας εθνικός. Ο σημερινός, λοιπόν, αγώνας που βγαίνει από τα πράγματα και την ψυχική διάθεση όλου του λαού, είναι αγώνας εθνικοαπελευθερωτικός, και μόνο αν έτσι κατανοηθεί και οργανωθεί μπορεί να φέρει το ποθητό αποτέλεσμα...".

***

"Ορισμένα κόμματα συνειδητοποίησαν καθαρά τα συνθήματα που βγαίνουνε σήμερα και από τις αντικειμενικές συνθήκες και από τη διάθεση του λαού να παλέψει για τη ζωή του και τη σωτηρία του.

Και τα κόμματα αυτά συγκροτήσανε πριν από ένα χρόνο το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο, σα μια κοινή αφετηρία και κοινό στάδιο δράσης για όλη την πολιτική ηγεσία και καθοδήγηση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. Από τη στιγμή που διαπιστώνεται πως ο εθνικός απελευθερωτικός αγώνας επιβάλλεται αναπόδραστα από τις σημερινές αντικειμενικές συνθήκες της χώρας μας και ανταποκρίνεται στην αγωνιστική διάθεση όλου του λαού, από τη στιγμή που διαπιστώνεται πως ο αγώνας αυτός είναι παλλαϊκός και ομαδικός και δεν μπορεί να πετύχει παρά μόνο με την ενότητα στους σκοπούς, στην οργάνωση και στην καθοδήγησή του, βγαίνει επιτακτικό το χρέος, από τη μια μεριά, για όλο το λαό να ενταχθεί σε μιαν ενιαία εθνική ενότητα, αφήνοντας για την ώρα κατά μέρος κάθε διαφορά πολιτική ή ιδεολογική, που πηγάζει από τα μερικότερα συμφέροντα των κοινωνικών τάξεων, όταν για όλους τους Ελληνες και για όλες τις κοινωνικές τάξεις προβάλλει τώρα το υπέρτατο συμφέρον να σωθούν, να κατακτήσουν και να διατηρήσουν τη λευτεριά τους.

Μπροστά σ' αυτό το υπέρτατο παλλαϊκό συμφέρον, υποχωρούν όλα τ' άλλα για τούτην τη στιγμή. Αρα, κάθε Ελληνας έχει την υποχρέωση ν' αφήσει κατά μέρος όλα τα άλλα και να μπει στη γραμμή του αγώνα. Πλάι σ' όλα τ' άλλα αδέρφια του, γιατί μόνο η ένωση μπορεί να φέρει τη νίκη.

Παράλληλα τώρα μ' αυτό, από τους ίδιους όρους, βγαίνει, από την άλλη μεριά, και το χρέος για όλα τα πολιτικά κόμματα και για όλους τους πολιτικούς αρχηγούς, όσοι είναι σύμφωνοι για την ανάγκη και τους σκοπούς του εθνικού απελευθερωτικού αγώνα, να συγκροτήσουνε την ενιαία πολιτική και καθοδήγηση του αγώνα μέσα στο Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο.

Ποια κόμματα και ποιοι πολιτικοί αρχηγοί μπορεί να μην είναι σύμφωνοι για την ανάγκη και τους σκοπούς του εθνικού απελευθερωτικού αγώνα; Οι προδότες και οι φασίστες μόνο. Υπάρχουν άλλοι που πιστεύουν πως ο λαός πρέπει να δεχτεί μοιρολατρικά τη σκλαβιά ή να περιμένει να τον σώσουν άλλοι από τη σκλαβιά; Ας το δηλώσουν. Μα, κι αν δεν το δηλώσουν το ίδιο συμπέρασμα θα βγει από τη στάση τους απέναντι στον αγώνα και απέναντι στο Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο...".

***

"Τι πρέπει να κάνεις; Να τι πρέπει να κάνεις. Πρώτα πρώτα, δεν πρέπει ποτέ, για κανένα λόγο, για καμιά περίπτωση να μείνεις μόνος, ξεκομμένος από το σύνολο, άτομο ξεμοναχιασμένο. Ενώσου με τους άλλους. Ενώσου με τους συναδέλφους σου, τους συντρόφους σου, τους συντεχνίτας σου. Εμπα στην οργάνωσή σου, στο σωματείο σου, στο συνεταιρισμό σου, στην ένωσή σου, στο επαγγελματικό σωματείο και γίνε μέλος ενεργητικό. Παίρνε μέρος σ' όλους τους αγώνες, στις συζητήσεις για τα καθημερινά ζητήματα, προστάτευε τα δικαιώματά σου στη ζωή, για να εξασφαλιστεί η ζωή σου, η συντήρηση η δική σου και των δικών σου.

Επειτα αναζήτησε γύρω σου τους φίλους και γνωστούς σου που μπορείτε να καταρτίσετε μια ομάδα του ΕΑΜ, ΕΕΑΜ, ΕΛΑΣ, ΕΑΜΝ, Εθνικής Αλληλεγγύης κτλ. Οργανωθείτε στην ομάδα αυτή, βγάλτε γραμματέα και συνδεθείτε με την τοπική επιτροπή.

Διάβαζε τα δημοσιογραφικά όργανα της οργάνωσής σου και διάδινέ τα γύρω σου. Δίνε ταχτικά τη συνδρομή σου και παίρνε μέρος όσο μπορείς γενικότερα στους εράνους.

Σκόρπιζε γύρω σου τα συνθήματα της καθημερινής πάλης και γενικότερα τα συνθήματα του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. Φρονημάτιζε και δυνάμωνε τους γύρω σου, εμψύχωνε τους δισταχτικούς, τους δειλούς και κοίταξε με κάθε τρόπο να πλατύνεις την οργάνωσή σου. Παίρνε μέρος ενεργητικό στους αγώνες, στις διαδηλώσεις, στις απεργίες, σε κάθε ομαδική εκδήλωση. Δείχνε απόλυτη αλληλεγγύη με όλους τους συναγωνιστές. Ξεσκέπαζε και κυνήγα τους προδότες και τους χαφιέδες. Ξεσκέπαζε όλους τους διασπαστές της απελευθερωτικής πάλης. Προφύλαττε τις γυναίκες από την επαφή με τους ξένους, από τη διαφθορά και την εκπόρνεψη. Σε κάθε στιγμή, κάνε το χρέος σου και μην αφήνεις ποτέ να περάσει μια μέρα χωρίς να ρωτήσεις τον εαυτό σου: Τι έκαμα σήμερα για τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα; Σε τι έβλαψα τους εχθρούς, σε τι βοήθησα το λαό μας να λυτρωθεί;".

Αλέξανδρος Οθωναίος (στρατηγός και φίλος του ΕΑΜ): "Το ΕΑΜ ανέσυρε από τον λήθαργο την Ελλάδα. Απ' άκρου εις άκρον η ελληνική γη εδονήθη από έναν τιτάνιο παλμόν και από κάθε βράχο της Ελλάδας αντήχησεν ο νέος παιάν εμπρός ΕΛΑΣ για τη Ελλάδα... Ο λαός έδωσε το αίμα του, εις αντάλλαγμα ανεπλάσθη. Το ΕΑΜ τον ώθησε εις την οδό της δημιουργίας. Υπήρξε η κολυμβήθρα της ψυχικής του αναπλάσεως". (Δήλωση στην επέτειο των έξι χρόνων του ΕΑΜ).

Κομνηνός Πυρομάγλου (υπαρχηγός του ΕΔΕΣ): "Ουδεμία άλλη οργάνωσις έδωσε εις αναλογίαν τόσα θύματα διά την εθνικήν αντίστασιν, όσα έδωσε το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ". Και αλλού: "Από τις 20.000 Γερμανούς, οι περισσότεροι είχαν σκοτωθεί απ' τον ΕΛΑΣ". Ακόμη στις 16/9/1978, ο Κ. Πυρομάγλου δήλωσε στους δημοσιογράφους: "Από τίτλο τιμής καταντήσαμε βρισιά τη λέξη "Ελασίτης". Κι όμως ο ΕΛΑΣ αντιπροσώπευε τον ελληνικό λαό. Ηταν ο ελληνικός λαός...".

Θ. Τσάτσος (στο βιβλίο του "Ο Δεκέμβρης 1994", σελ 18 - 19): "Το ΕΑΜ ξεκίνησε πρώτο και το πρόγραμμά του και τα πρόσωπα που φανερώνονταν να κατέχουν τ' ανώτατα αξιώματα μέσα στην οργάνωσή του γεννούσαν την πεποίθηση πως είναι αχρωμάτιστο πολιτικά και αποκλειστικά εθνικό κι ο κόσμος δεν έβλεπε γιατί θα έπρεπε να δημιουργηθεί κι άλλη απελευθερωτική οργάνωση, εκτός του ΕΑΜ".

Π. Κανελλόπουλος (μιλώντας στην Τρίπολη ως μέλος της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας): "Αι οργανώσεις αντίστασης και πολυπληθέστερα τούτων ο ΕΛΑΣ, απετέλεσαν απηνείς τιμωρούς, τόσο των κατακτητών, όσο και των συνεργατών των... Γι' αυτό όταν ησυχάσωμεν, πρώτη φροντίς θα είναι η αναστήλωσις των ερειπίων και η δι' ηθικήν αμοιβήν αναγνώρισις των θυσιών του αγώνος του απελευθερωτικού τούτου στρατού... ο οποίος αναμφισβήτως θα αποτελέσει τον πυρήνα του ιδρυθησομένου ελληνικού στρατού".

Ραδιοφωνικός Σταθμός του Λονδίνου (13/3/1944): "Οι Γερμανοί και τα όργανά τους επισείουν το φάσμα του κομμουνισμού για να δικαιολογήσουν το κτύπημα του εθνικού αγώνος... Προσπαθούν να κλονίσουν τους πατριώτες διά της διαβολής, της συσκοτίσεως, της συγχύσεως. Εις την πραγματικότητα, όμως, ο αγών δεν είναι κομμουνιστικός. Το Κομμουνιστικόν Κόμμα Ελλάδος μετέχει εις αυτόν και οι κομμουνισταί, προς αιώνιαν τιμήν των, είναι οι πρώτοι που ερρίφθησαν εις τον πατριωτικόν αγώνα".

"Τάιμς του Λονδίνου" (25/5/1945): "Το ΕΑΜ με την καθοδήγηση του κομμουνιστικού κόμματος κέρδισε στον καιρό της γερμανικής κατοχής την υποστήριξη των εργατών της Αθήνας, των αγροτών των χωριών και των βουνών και της μορφωμένης νεολαίας. Οι κομμουνιστές ήταν οι μοναδικοί ανάμεσα στα κινήματα αντίστασης των Βαλκανίων, στο ότι συγκέντρωσαν και κατηύθυναν το μίσος τους, όχι εναντίον ενός κόμματος του τόπου ή εθνικής ομάδας, μα εναντίον του φασισμού σε όλες τις μορφές του".

Ουίλσον (αρχιστράτηγος του συμμαχικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής): Σε τηλεγράφημά του προς το Αρχηγείο ΕΛΑΣ Χασίων μετά την επιτυχία στη μάχη του Σαρανταπόρου (21/7/1943) αναφέρει: "Διαβιβάστε τον θαυμασμό μου και τα θερμά συγχαρητήρια εις τους αρχηγούς και οπλίτας του ΕΛΑΣ για το ηρωικόν αποτέλεσμα μάχην Σαρανταπόρου".

Οι ναζί (απόσπασμα γερμανικής έκθεσης με ημερομηνία 6/7/1943 και τίτλο "Πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα από 4 Ιούνη ως 3 Ιούλη 1943"): Το ΕΑΜ με τις μαχητικές του οργανώσεις είναι το κύριο στήριγμα όλου του κινήματος της αντίστασης εναντίον των δυνάμεων του Αξονος. Το μεγαλύτερο μέρος των συμμοριών (έτσι αποκαλούσαν τους αντάρτες οι Γερμανοί) είναι υποταγμένες σ' αυτό. Από πολιτική άποψη κατέχει καθοδηγητική θέση και επειδή είναι πολύ δραστήριο και διαθέτει συντονισμένη καθοδήγηση αντιπροσωπεύει για τις δυνάμεις κατοχής τον μεγαλύτερο κίνδυνο".

Σημείωση "Ρ": Η συλλογή δηλώσεων για το ΕΑΜ προέρχεται από άρθρο για την 55η επέτειό του, που έστειλε στην εφημερίδα μας η αναγνώστρια, διδάκτωρ Ιστορίας, Μαίρη Ζιώγα. Δυστυχώς, η έκταση του κειμένου αυτού, σε συνδυασμό με τον περιορισμένο χώρο που έχει στη διάθεσή του ο "Ρ", δε μας επέτρεψαν να το δημοσιεύσουμε ολόκληρο, στα πλαίσια αυτού του μικρού αφιερώματος. Ευχαριστούμε την Μ. Ζιώγα για τη συμβολή της και ευελπιστούμε στη σταθερή και γόνιμη συνεργασία της και στο μέλλον.

"2. Σκοπός του Εθνικού Μετώπου είναι:

α) Η απελευθέρωσις του Εθνους μας από τον σημερινόν ξένον ζυγόν και η απόκτησις της πλήρους ανεξαρτησίας της χώρας μας.

β) Ο σχηματισμός προσωρινής κυβερνήσεως του ΕΑΜ αμέσως μετά την εκδίωξιν των ξένων κατακτητών, μοναδικός σκοπός της οποίας θα είναι η προκήρυξις εκλογών διά συντακτικήν εθνοσυνέλευσιν, με βάσιν την αναλογικήν, ίνα ο λαός αποφανθή κυριαρχικώς επί του τρόπου της διακυβερνήσεώς του.

γ) Η κατοχύρωσις τούτου δικαιώματος του ελληνικού λαού, όπως αποφανθή περί του τρόπου διακυβερνήσεώς του, από πάσαν αντιδραστικήν απόπειραν, ήτις θα τείνη να επιβάλη εις τον λαόν λύσεις αντιθέτους προς τας επιθυμίας του και η εκμηδένισις, δι' όλων των μέσων του ΕΑΜ και των οργάνων που το αποτελούν, πάσης τοιαύτης απόπειρας".