Η προσχώρηση του Στέφανου Σαράφη στον ΕΛΑΣ αποτέλεσε μια ξεχωριστή στιγμή για το ΕΑΜικό κίνημα της αντίστασης. Η συμμετοχή του στρατηγού και η ανάδειξή του στη θέση του στρατιωτικού αρχηγού του ΓΣ προσέδωσαν κύρος και αίγλη στον ΕΛΑΣ, ενίσχυσαν τη συσπείρωση και τη μαχητικότητα των γραμμών του. Οι συνθήκες, όμως, αυτής της προσχώρησης αποτελούν ταυτόχρονα και μια αδρή εικόνα του χαρακτήρα και της προσωπικότητας του Στέφανου Σαράφη, της φιλοπατρίας, της εντιμότητας και της ανιδιοτέλειάς του.

Τα χαρακτηριστικότερα, ίσως, σχετικά σημεία είναι η συνομιλία του στρατηγού με τον τότε Αγγλο σύνδεσμο, Μάγερς, τις μέρες ακριβώς, που πήρε την απόφασή του (Μάρτης 1943) και η προκήρυξη, που απηύθυνε τότε ο Στέφανος Σαράφης προς τον ελληνικό λαό. Την πρώτη κατέγραψε ο Βαγγέλης Παπαδάκης (Τάσος Λευτεριάς) και δημοσιεύτηκε στο "Ρ", στις 8 Νοέμβρη 1990, απ' όπου και την αναδημοσιεύουμε:

"Αγγλος (προς Σαράφη): Λυπούμαι, στρατηγέ, για την περιπέτεια που είχατε τις τελευταίες ημέρες. Η αγγλική αποστολή παρακολουθεί την τύχη σας καθημερινά και πήρε όλα τα μέτρα για να επανορθωθεί ό,τι κακό σας κάνανε. Αυτή τη στιγμή, βρίσκονται στη διάθεσή σας 5.000 λίρες και η έγκριση του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής να σας κάνουν ρίψεις για τον εφοδιασμό σε πυρομαχικά και είδη ιματισμού και υπόδησης 150 ανδρών αμέσως...

Στέφανος Σαράφης: Δεν έχω καταγράψει στο ημερολόγιό μου καμιά περιπέτεια, για την οποία οφείλετε να με συλλυπείστε! Πρέπει να ξέρετε ότι εγώ βγήκα στο βουνό για να έρθω σε επαφή με τις αντάρτικες ομάδες, που δρουν με διάφορες ονομασίες, ΕΔΕΣ, ΕΛΑΣ κλπ. Και αυτό το πραγματοποίησα με σκοπό να αποφασίσω με ποιαν απ' αυτές τις υπάρχουσες οργανώσεις θα κρίνω ότι μπορώ να συνεργαστώ πολεμώντας τους Γερμανούς. Αν καμιά από τις υπάρχουσες δε με ικανοποιούσε, τότε θα αποφάσιζα για την παραπέρα στάση μου. Ευτυχώς, είμαι ενθουσιασμένος ότι βρήκα εκείνη την οργάνωση που ανταποκρίνεται απόλυτα στις απαιτήσεις μου, για ένα αποφασιστικό πόλεμο κατά των Γερμανών. Αποφάσισα λοιπόν να τους προτείνω να με δεχτούν, έστω και σαν απλό στρατιώτη, να πολεμήσω μαζί τους. Αν δε με δεχτούν, τότε μου απομένει να γυρίσω στην Αθήνα και να δω τι θα κάνω. Πάντως, δεν έχω καμιά διάθεση να ηγηθώ ή να συνεργαστώ με κανέναν, που θα θελήσει, με το πρόσχημα του εθνικοαπελευθερωτικού πολέμου, να προετοιμάσει έναν εμφύλιο πόλεμο! Αυτή η οργάνωση είναι ο ΕΛΑΣ! Και όποιος θέλει και επιδιώκει να ενταχθεί ή να οργανώσει άλλη ξεχωριστή απ' αυτή, αυτός απεργάζεται καταστροφή για το λαό μας! Και γω, την τύχη μου απ' αυτό το λαό δεν τη διαχωρίζω! Λυπούμαι που οι προτάσεις σας δε συμπίπτουν με τις επιδιώξεις μου. Και αν πραγματικά θέλετε να βοηθήσετε τον ελληνικό λαό να πολεμήσει κατά των Γερμανών, που είναι και δικός σας σκοπός, τότε να βοηθήσετε όπως έχετε υποχρέωση τον ΕΛΑΣ, ανεξάρτητα αν εγώ θα είμαι μαζί τους ή όχι, στην περίπτωση που δε γίνει δεκτή η πρότασή μου.

Αγγλος (πετιέται όρθιος σαν ελατήριο): Στρατηγέ, με αφήνουν έκπληκτο τα λόγια σας! Εσείς, ένας στρατηγός, θα θελήσετε να συνεργαστείτε με τους κομμουνιστάς και να σας καθοδηγεί ένα 25χρονο παιδί, ο Λευτεριάς. Νομίζω ότι βρίσκεσθε ακόμα κάτω από την επήρεια των τελευταίων γεγονότων και σας διαβεβαιώ ότι βρίσκεστε τώρα κάτω από τη δική μας προστασία. Λογικευτείτε!..

Στέφανος Σαράφης: Καταλαβαίνω τι υπονοείτε με τα λεγόμενά σας. Πρέπει να ξέρετε ότι εκείνο που ποτέ μου δεν αισθάνθηκα μπροστά στο καθήκον προς την πατρίδα είναι ο φόβος. Οι υπαινιγμοί σας με προσβάλλουν! Και διακόπτω κάθε παραπέρα συζήτηση. Ηδη σας έκανα γνωστή την τελική μου απόφαση".

"...Επί τρίμηνον περίπου - σημείωνε ο Στέφανος Σαράφης στην προκήρυξη που απηύθυνε προς τον ελληνικό λαό - περιήλθον ολόκληρον την ορεινήν περιοχήν εις ην ανεπτύχθη το αντάρτικον κίνημα, έζησα εν μέσω του πληθυσμού και των ανταρτών, ήλθον εις προσωπικήν επαφήν μετά των αρχηγών και εσχημάτισα την πεποίθησιν ότι μόνο η οργάνωσις του ΕΑΜ πλαισιούμενη και ενισχυόμενη με τα απαραίτητα στελέχη, έχει την ικανότητα να οργανώσει τον αγώνα.

Συνεπής προς τους προηγουμένους αγώνας μου και τας ως άνω πεποιθήσεις μου συμφωνώ απολύτως προς τους σκοπούς του ΕΑΜ, τους οποίους εκτιμώ ως τελείως ειλικρινείς, τίθεμαι εις την διάθεσιν τούτου, ίνα χρησιμοποιηθώ όπου παραστεί ανάγκη...".

Ο θρυλικός αρχηγός του ΕΛΑΣ, ο στρατηγός Στέφανος Σαράφης,γεννήθηκε στα Τρίκαλα, τον Οκτώβρη του 1890. Οι σκληρές συνθήκες της ζωής και η βαριά καταπίεση των κολίγων της Θεσσαλίας, η ηρωική εξέγερσή τους το 1910, οι αγώνες του κρητικού λαού για την ένωσή τους με την Ελλάδα και το αστικό κίνημα στο Γουδί σημάδεψαν την ευαίσθητη συνείδηση του νεαρού τότε φοιτητή και γι' αυτό αποφάσισε να γίνει στρατιωτικός. Κατατάχτηκε ως εθελοντής λοχίας Πεζικού και πήρε μέρος στους βαλκανικούς πολέμους, όπου απέσπασε και τα πρώτα του στρατιωτικά μετάλλια. Το 1916 προσχώρησε στην Εθνική Αμυνα του Ελ. Βενιζέλου, ενώ στη διάρκεια του Α Παγκοσμίου Πολέμου προάχθηκε στο βαθμό του λοχαγού. Στη Μικρά Ασία γίνεται ταγματάρχης. Αμέσως μετά, όμως, η κυβέρνηση των βασιλοφρόνων τον εκτόπισε πρώτα στην Καλαμάτα και κατόπιν στο Γύθειο.

Το 1924 στάλθηκε για μετεκπαίδευση στη Γαλλία και το 1930 παίρνει το βαθμό του συνταγματάρχη, ενώ ένα χρόνο μετά διορίζεται στρατιωτικός ακόλουθος στην ελληνική πρεσβεία στο Παρίσι. Το 1934, η τότε δεξιά κυβέρνηση τον ανακαλεί και το 1935 συλλαμβάνεται, καταδικάζεται σε ισόβια και ταυτόχρονα υφίσταται την ταπείνωση της καθαίρεσης, ως πρωτεργάτης του αποτυχόντος κινήματος του 1935. Φυλακίζεται πρώτα στις φυλακές Αβέρωφ και μετά στης Αίγινας. Το 1937, ενώ κινούνταν για τη συγκρότηση αντιδικτατορικού μετώπου, εξορίζεται στον Αδάμαντα της Μήλου. Εκεί τον βρίσκει η φασιστική ιταλική εισβολή, αλλά η δικτατορία Γλύξμπουργκ - Μεταξά αρνήθηκε τις υπηρεσίες του Σαράφη, όπως και πολλών άλλων απότακτων δημοκρατικών αξιωματικών. Χαρακτηριστικά, το επίσημο βιογραφικό του, που βρίσκεται στο Γενικό Επιτελείο Στρατού (Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού), σημειώνει: "Εις τον Αλβανικόν Πόλεμον δεν έλαβε μέρος, καθ' όσον δεν εχρησιμοποιήθη ως μη εμπνέων εμπιστοσύνην"!!! Στη Μήλο γνωρίστηκε με την Αγγλίδα αρχαιολόγο Μάριον, την οποία ύστερα από αρκετά χρόνια παντρεύτηκε.

Η φασιστική κατοχή μόνο αδιάφορο δεν αφήνει τον Στέφανο Σαράφη. Δύο φορές συλλαμβάνεται και φυλακίζεται από τους Ιταλούς σε συνθήκες αυστηρής απομόνωσης. Η θέλησή του, όμως, να παλέψει για την απελευθέρωση της χώρας δεν κάμπτεται και τον οδηγεί στα θεσσαλικά βουνά, όπου λίγο μετά, την άνοιξη του 1943, προσχώρησε στον ΕΛΑΣ και ανέλαβε τη θέση του στρατιωτικού αρχηγού του Γενικού Στρατηγείου. Από κει και πέρα, ακολουθεί το μεγάλο έπος της Εθνικής Αντίστασης, του οποίου ο Στέφανος Σαράφης αποτελεί έναν από τους βασικούς πρωτεργάτες του. Στην ίδια περίοδο, γνωρίζεται καλύτερα με τους κομμουνιστές, την ιδεολογία και ιδιαίτερα τον ανιδιοτελή πατριωτισμό του ΚΚΕ και γίνεται μέλος του Κόμματος, ενώ αρκετά χρόνια αργότερα αναδείχνεται σε αναπληρωματικό μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ.

Η τύχη του στρατηγού, μετά την απελευθέρωση, ακολουθεί τον ίδιο δρόμο, όπως και πολλών άλλων αγωνιστών. Το ξενόδουλο μεταβαρκιζιανό καθεστώς, τον εκδικήθηκε με άγριους διωγμούς. Εξορίστηκε στη Σέριφο και στην Ικαρία. Το 1948 τον στέλνουν στο Μακρονήσι, όπου αντιμετωπίζει θαρραλέα τις φρικαλεότητες των βασανιστών. Το 1951, όντας εξόριστος στον Αϊ Στράτη, εκλέγεται βουλευτής της ΕΔΑ, αλλά, δυο μήνες μετά, η εκλογή ακυρώνεται αυθαίρετα. Στις εκλογές του 1956, εκλέγεται και πάλι βουλευτής της ΕΔΑ, της οποίας πλέον έχει εκλεγεί στη θέση του Γραμματέα και του μέλους της Διοικούσας Επιτροπής.

Λίγους μήνες μετά και συγκεκριμένα στις 31 Μάη 1957, έξω από το σπίτι του, στον Αλιμο, κι ενώ ο στρατηγός πήγαινε με τη γυναίκα του για το τακτικό του θαλάσσιο μπάνιο, δέχεται τη δολοφονική επίθεση ενός αυτοκινήτου της αμερικανικής αποστολής, με οδηγό τον Αμερικανό λοχία Μάριο Μουζάλι. Ο Σαράφης πέφτει νεκρός και η θλιβερή είδηση συγκλονίζει όλη τη χώρα. Κανείς δεν πιστεύει την επίσημα προβαλλόμενη εκδοχή του ατυχήματος και όλοι μιλούν για μια προγραμματισμένη και στυγερή δολοφονία.