Η δημοσιοποίηση των αρχείων του πρώην πρωθυπουργού και Προέδρου της Δημοκρατίας Κ. Καραμανλή, συνέπεσε σχεδόν ακριβώς με τη συμπλήρωση 30 χρόνων από την επικράτηση του στρατιωτικού πραξικοπήματος της 21ης Απρίλη 1967. Στη διάρκεια των σχολίων, εκπομπών, αναδρομών κλπ, με την ευκαιρία της 30ετίας, έγινε και πάλι από πολλούς η προσπάθεια να εμφανιστεί αυτή η ιστορική περιπέτεια σαν ένα ουρανόθεν γεγονός, καρπός των δραστηριοτήτων μιας ομάδας στρατιωτικών απεριόριστης φιλοδοξίας και επικίνδυνα στενής αντίληψης, οι οποίοι αιφνιδίασαν τους πάντες.

Τα αρχεία και τα σχόλια που προκάλεσαν δείχνουν το ακριβώς αντίθετο: Αποκαλύπτουν μια κατάσταση και μια ατμόσφαιρα όπου τα σχέδια εκτροπής και, μάλιστα, και η λέξη "εκτροπή" βρίσκονταν στα στόματα όλων των εκπροσώπων της μεγαλοαστικής τάξης.

Πράγματι, είναι τόσα (και τέτοια) τα λεχθέντα, που είναι δύσκολο να βρεις άκρη. Ο ένας κατηγορεί τον άλλο και ο ένας διαψεύδει τον άλλο, συχνά αντιστρέφοντας απλώς τα στοιχεία. Ενα δεν αρνείται κανείς: Οτι τέτοια σχέδια υπήρχαν και είχαν ευρεία διάδοση. Απλώς, ο καθένας ρίχνει τα σχέδια αυτά στον άλλο.

Δεν είναι δύσκολο να βάλει κανείς το εύλογο ερώτημα:

- Μα, καλά, είναι δυνατόν να πρόκειται απλώς για σχέδια, χωρίς την αναγκαία "τεχνική" προετοιμασία;

Ασφαλώς, δεν είναι. Εκείνο που πρέπει να τονιστεί εδώ είναι ότι η δικτατορία που, τελικά, έγινε, ήταν ο άμεσος καρπός αυτών των σχεδίων και όχι ένας "κεραυνός εν αιθρία" που κανείς δεν περίμενε. Αυτό ισχύει και για το συγκεκριμένο ανθρώπινο υλικό της. Οι διαβόητοι "συνταγματάρχες" δεν ήταν άσχετοι και άγνωστοι. Ηταν τα όργανα μιας τεράστιας επιχείρησης πολιτικής, στρατιωτικής και ιδεολογικής επεξεργασίας που ετοίμαζε το εγχείρημα.

Οι αποδείξεις για όλα αυτά βρίσκονται, πέραν των άλλων, σε ένα γεγονός της εποχής που έγινε με τον πιο δημόσιο και, μάλιστα, διαφημισμένο τρόπο του κόσμου και που σήμερα έχει ξεχαστεί παντελώς.

Λίγες μόνο εβδομάδες πριν από το στρατιωτικό πραξικόπημα, στο κεντρικό και τότε σχεδόν νεόκτιστο ξενοδοχείο "Χίλτον" (τότε επίσης ένας από τους πιο πολυτελείς χώρους και τους λίγους "χώρους συνεδρίων" που διέθετε η Αθήνα) έκανε μια σειρά διαλέξεων ο διευθυντής της εφημερίδας "Ελεύθερος Κόσμος", ο νεκρός σήμερα Σάββας Κωνσταντόπουλος. (Σημειώνουμε ότι, την εποχή εκείνη, ο "Ε.Κ" ήταν μια από τις πιο έγκυρες εφημερίδες της κυρίαρχης τάξης). Και ποιος ήταν ο τίτλος της σειράς αυτών των διαλέξεων; Ο εξής: "Γιατί θα γίνει δικτατορία".

Είναι δυνατό να δεχτούμε ότι κανείς δεν ήξερε και δεν κατάλαβε τίποτε; Και εμείς δεν πρέπει να καταλάβουμε τίποτε, από το γεγονός ότι τα κείμενα των διαλέξεων αυτών δημοσιεύονταν στην "Καθημερινή";

Κλείνοντας αυτό το κεφάλαιο, πρέπει να πούμε ότι η ιδέα της δικτατορίας πλανιόταν στον "αέρα" της εποχής, επειδή ήταν στα σχέδια των κυριάρχων κύκλων.

Στο αρχείο, όμως, καθώς και στο σύνολο των αντιδράσεων που δημιουργήθηκε, υπάρχει και το στοιχείο εκείνο που δείχνει και το γιατί οι κυρίαρχοι κύκλοι ήτανε ανίκανοι να δουν τι γινόταν μπροστά στα μάτια τους. Δεν περιμένει κανείς, βέβαια, να πιστέψουμε ότι η τόσο πολλή ενασχόληση με την ΕΔΑ είναι τυχαία. Αντίθετα, δείχνει μια πολύ σημαντική πτυχή της εποχής: Την απόφαση της πλουτοκρατικής ολιγαρχίας να μην αφήσει να κινδυνέψει το καθεστώς της, με κάθε τρόπο και με όλα τα μέσα.

Εκπρόκειτο για "ευαίσθητο θέμα". Η μεγαλοαστική τάξη δεν έχει ακόμη συνέλθει από τους συγκλονισμούς του παρελθόντος. Δεν αισθάνεται ακόμη καθόλου σταθερή τη θέση της. Δεν είναι διατεθειμένη για καμία παραχώρηση και θεωρεί, μάλιστα, και ήδη μεγάλη παραχώρηση το ότι, πχ, έχουν σταματήσει οι εκτελέσεις.

Τα αρχεία μας δείχνουν καθαρά έναν πολιτικό μηχανισμό δημιουργημένο στη βάση καθαρά της επιδίωξης να αντιμετωπιστεί ο "κίνδυνος" αυτός, όχι μόνο με κάθε μέσο, αλλά και με κάθε προτεραιότητα. Ετσι, ασφαλώς, εξηγείται το περίφημο θέμα των εκλογών του 1961, όπου ο πρωθυπουργός εμφανίζεται να μην γνωρίζει τι γίνεται, σε όλη την ελληνική επικράτεια. Ετσι εξηγείται και η διατήρηση ενός πολιτικού καθεστώτος που περιέχει μέσα του άμεσα τα σπέρματα της δικτατορίας και την εξυπηρετεί αναντικατάστατα, όταν, τελικά, γίνεται. Ετσι εξηγείται και η στάση της ΕΚ, η οποία, όπως αποκαλύπτουν τα αρχεία, επιβεβαιώνοντας υποψίες και φήμες της εποχής, βρίσκεται σε συνεχή επαφή με την ΕΡΕ, τα Ανάκτορα και τις άλλες ανάλογες δυνάμεις, με μόνο στόχο την εξάλειψη της ΕΔΑ. Ετσι εξηγείται και μια άλλη πλευρά της κατάστασης της εποχής, που εκφράζεται ιδιαίτερα σε στιγμές ξεσπάσματος αντιθέσεων μέσα στη μεγαλοαστική τάξη και εμφάνισης φαινομένων διαφυγής του μηχανισμού από τον κοινό έλεγχο: Η μετατροπή των αντιθέσεων σε μοχλό και πάλι για το "πνίξιμο" των δυνάμεων της Αριστεράς. Κραυγαλέα περίπτωση η "υπόθεση Λαμπράκη".

Σε όλο το σάλο που ξεσήκωσαν τα αρχεία και οι αντεγκλήσεις που ακολούθησαν, υπάρχει και κάτι του οποίου η αξία βρίσκεται στην αποσιώπηση ή, τουλάχιστον, στην αποφασιστική του υποβάθμιση: Ο ρόλος του ιμπεριαλισμού.

Φυσικά, ο ρόλος αυτός είναι πασιφανής και πασίγνωστος. Δεν υπάρχει αμφιβολία, πχ, ότι η παρέμβαση αυτή έπαιξε σοβαρό, αν όχι κυρίαρχο, ρόλο στην απόφαση του θρόνου να ορίσει πρωθυπουργό τον Κ. Καραμανλή το 1955. Επίσης αποφασιστικός ήταν ο ρόλος αυτός στη διαμόρφωση της πολιτικής ή, τουλάχιστον, του πλαισίου της πολιτικής των κυβερνήσεων Καραμανλή: Χωρίς τη στήριξη του "ξένου παράγοντος" (πχ, μια μεγάλη χρηματοδότηση) τα περίφημα "έργα" θα έμεναν στη σφαίρα του ονείρου. Οι ξένοι προστάτες δε χρηματοδοτούσαν, ασφαλώς, χωρίς να παίρνουν τίποτε. Είχαν ανάγκη από μια Ελλάδα "ανοδική" και σχετικά σταθερή, για να τη χρησιμοποιήσουν σαν προμαχώνα στα Βαλκάνια και σαν σημείο στρατιωτικής και γενικότερα στρατηγικής στήριξης στην περιοχή της Ανατ. Μεσογείου.

Εκείνο που κάνει ιδιαίτερη εντύπωση είναι το ότι, στις εξελίξεις που οδήγησαν στις 21.4.1967, ο ρόλος αυτός φαίνεται να λείπει τελείως. Ολα παρουσιάζονται σαν να έγιναν αποκλειστικάκαι σύμφωνα με τα σχέδια και τις συνεννοήσεις Ελλήνων πολιτικών και θεσμικών παραγόντων. Αλλωστε, και στις συζητήσεις που έγιναν με αφορμή τα 30χρονα, όχι μόνο αυτό επαναλήφθηκε κατά κόρον, αλλά και εμφανίστηκαν οι τότε ξένοι παράγοντες στη χώρα μας, πχ, οι Αμερικανοί, να αιφνιδιάζονται και αυτοί πλήρως από την εξέλιξη.

Ας δούμε τώρα, τι γίνεται προσπάθεια να πιστέψουμε.

Από τη μια μεριά, έχουμε έναν πολιτικό μηχανισμό ο οποίος αντλεί τη δυνατότητα λειτουργίας του από την ενίσχυση που του δίνουν οι διεθνείς σύμμαχοί του, οι οποίοι προσδοκούν να επωφεληθούν από αυτόν, όπως και επωφελούνται. Από την άλλη μεριά, έχουμε ένα στρατό, που είναι, συν τοις άλλοις, εξαιρετικά πολυδάπανος (ο αναλογικά πιο πολυδάπανος της ΝΑΤΟικής συμμαχίας μετά από εκείνον των ΗΠΑ), ο οποίος και οικονομικά αλλά και τεχνικά κλπ εξαρτάται από τους ίδιους αυτούς διεθνείς συμμάχους. Ο στρατός αυτός ήδη πριν το 1967 διοικεί ένα τμήμα της χώρας, του οποίου ο πληθυσμός υπολογίζεται σε 1.500.000 άτομα, την περίφημη τότε και σήμερα ξεχασμένη "επιτηρούμενη ζώνη". Σοβαρότατες ενδείξεις (πχ ο ίδιος ο παραμεθόριος χαρακτήρας της περιοχής αυτής με παράλληλη απουσία της στην ελληνοτουρκική μεθόριο) μας επιτρέπουν να υποθέσουμε ότι αυτή η διοίκηση ασκείται για λογαριασμό όχι της ελληνικής κυβέρνησης, αλλά της Ανωτάτης Διοίκησης του ΝΑΤΟ. Πέρα από αυτά, οι Αμερικανοί και το ΝΑΤΟ διαθέτουν ισχυρά κατ' ευθεία δικά τους στρατιωτικά ερείσματα, κάθε είδους, στα εδάφη μας. Εκτός αυτού, έχουν και μια ισχυρή παρέμβαση ιδεολογικού τύπου, πράγμα αναμενόμενο σε μια χώρα όπου είναι πολύ ισχυρές οι παραδόσεις, και όχι μόνο, της ετεροδικίας τους.

Και, ύστερα από όλα αυτά, θέλουν να μας πείσουν ότι οι διεθνείς αυτοί σύμμαχοι ΟΧΙ ΜΟΝΟ ΔΕΝ ΕΙΧΑΝ ΚΑΜΙΑ ΕΠΙΡΡΟΗ ΣΤΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ, ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΕΙΧΑΝ ΟΥΤΕ ΚΑΝ ΓΝΩΣΗ ΤΟΥΣ. Μια μικρή ομάδα μέσων ή κατωτέρων και αγνώστων αξιωματικών αρκούσε για να αιφνιδιάσει μια συμμαχία τεραστίων δυνάμεων, που κυριαρχεί σε όλη τη Β. Αμερική, τον Β. Ατλαντικό και τη Δυτ. Ευρώπη και είναι μια από τις μεγαλύτερες δυνάμεις του κόσμου!

Αλλά αυτό δεν ήταν το μόνο θαύμα. Ακολούθησε και σειρά άλλων. Ενας ολόκληρος κρατικός μηχανισμός, τόσο στο πολιτικό όσο και στο στρατιωτικό του μέρος, ακολουθεί σαν τυφλός μια χούφτα ανθρώπους. Η νέα κυβέρνηση, κυβέρνηση, υπενθυμίζουμε, μιας χώρας έντονα εξαρτημένης από εξωτερικές πηγές και ανοιχτής από οικονομική άποψη, ήδη σοβαρά χρεωμένης και με έντονο το ελλειμματικό στοιχείο, από τότε που δημιουργήθηκε, κατορθώνει να σταθεί επί 7 και πλέον χρόνια, αιφνιδιάζοντας την παραπάνω συμμαχία, η οποία παρακολουθεί ανίσχυρη. Το Νοέμβρη του 1973, γίνεται στη Ρώμη μυστηριώδες σεμινάριο για το Κυπριακό, στο οποίο συμμετέχουν πρόσωπα αναρμόδια και άσχετα, όπως οι Σ. Βανς, Ευ. Αβέρωφ και Δ. Μπίτσιος, αλλά και οι Γλ. Κληρίδης και Ρ. Ντενκτάς, η κυβέρνηση της Αθήνας ετοιμάζει προφανή σχέδια για την Κύπρο. Τα σχέδια αυτά τα γνωρίζουν με πλήρη λεπτομέρεια οι κρατούμενοι του στρατοπέδου της νήσου Γυάρου αλλά, δυστυχώς, η Ανωτάτη Διοίκηση του ΝΑΤΟ δεν κατορθώνει να τα πληροφορηθεί εγκαίρως και, γι' αυτό, δεν μπορεί να αντιδράσει στην εφαρμογή τους. Την ίδια αδεξιότητα δείχνει και η πρεσβεία των ΗΠΑ στην Αθήνα, η οποία αιφνιδιάζεται για δεύτερη φορά.

Ωστόσο, τον Ιούλη του 1974, με την έκρηξη του Κυπριακού, τα μάτια των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ ανοίγουν. Τώρα, καταλαβαίνουν τι έγινε και, γι' αυτό, ο υπουργός των Εξωτερικών των ΗΠΑ, Χ. Κίσινγκερ, προαναγγέλλει την αλλαγή της κυβέρνησης στην Αθήνα.

Τι λέτε για όλα αυτά;

Δε χρειάζεται, νομίζουμε, ιδιοφυϊα για να αντιληφθεί κανείς ότι η σταθερότητα της δικτατορίας του 1967 -74 οφειλόταν στην ξένη υποστήριξη. Αρκετή απόδειξη είναι το γεγονός ότι, μόλις αυτή η υποστήριξη αποσύρθηκε (Ιούλης του 1974), η πανίσχυρη αυτή στρατιωτική ομάδα αποκαλύφθηκε ότι δεν κρατούσε τίποτε στα χέρια της. Δεν είναι, άλλωστε, εντελώς ύποπτο το ότι, όταν οι στρατιωτικές κυβερνήσεις αποχωρούν, η κατάσταση στην Κύπρο είναι, ουσιαστικά, εκείνη που προέβλεπε το ΝΑΤΟικό σχέδιο Λέμνιτσερ του 1964, το οποίο, κατά πανηγυρικά επίσημη δήλωση στη Βουλή του τότε πρωθυπουργού Γ. Παπανδρέου, "δεν υπήρχε";

Χαρακτηριστική είναι μια λεπτομέρεια (;) που αναφέρει ο Δ. Μπίτσιος. Το 1966, έρχονται (από πού, άραγε;) φήμες για στρατιωτική δικτατορία. Το πιο κατάλληλο πρόσωπο που σκέπτεται να ρωτήσει ο Δ. Μπίτσιος είναι ανώτατος υπάλληλος της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Αθήνα, τότε γνωστός για την εξέχουσα θέση του. Το ωραίο είναι ότι ο Δ. Μπίτσιος, από τη συζήτηση, κατάλαβε ότι οι φήμες αληθεύουν και ότι, πίσω τους, βρίσκεται ο συνομιλητής του!

Δεν μπορεί να υπάρχει αμφιβολία. Η πρωτοβουλία των γεγονότων του 1967-74 ανήκε κυρίως σε ξένους παράγοντες, αυτά έγιναν, μάλιστα, πιθανότατα, χωρίς άμεση σχέση με τις πολιτικές εξελίξεις, τις οποίες η κυρίαρχη τάξη και ο πολιτικός της μηχανισμός έλεγχαν αρκετά. Στόχοι τους όλα δείχνουν ότι ήταν η Κύπρος, οι εξελίξεις στη Μ. Ανατολή ("Πόλεμος των 6 Ημερών") και η στερέωση της στρατιωτικής παρουσίας του ΝΑΤΟ στην Ελλάδα.

Αλλωστε, αυτή η εξωτερική πλευρά της ελληνικής πολιτικής φαίνεται και μετά το 1974. Ολοι θυμόμαστε το περίφημο δόγμα "Ανήκομεν εις την Δύσιν". Αλλά και στα αρχεία διαβάζουμε ότι ο Κ. Καραμανλής, Πρόεδρος της Δημοκρατίας με πρωθυπουργό τον Α. Παπανδρέου, με ανυπόκριτη χαρά μαθαίνει τη συμφωνία ΗΠΑ - Ελλάδας του 1983 για τις βάσεις. Η συμφωνία δείχνει ότι το όνειρο της ζωής του ("η εξωτερική μας πολιτική επαναφέρεται στην παραδοσιακή της γραμμή") προχωρά ανεμπόδιστα από κυβερνητικές αλλαγές. Για τα υπόλοιπα, δεν ανησυχεί - "ο πρωθυπουργός κατέχει πράγματι το ταλέντο να εξωραϊζει τα έργα του".

Θ. ΠΑΠΑΡΗΓΑΣ

Σε όλο το σάλο που ξεσήκωσαν τα αρχεία και οι αντεγκλήσεις που ακολούθησαν, υπάρχει και κάτι του οποίου η αξία βρίσκεται στην αποσιώπηση ή, τουλάχιστον, στην αποφασιστική του υποβάθμιση: Ο ρόλος του ιμπεριαλισμού. Φυσικά, ο ρόλος αυτός είναι πασιφανής και πασίγνωστος. Δεν υπάρχει αμφιβολία, πχ, ότι η παρέμβαση αυτή έπαιξε σοβαρό, αν όχι κυρίαρχο, ρόλο στην απόφαση του θρόνου να ορίσει πρωθυπουργό τον Κ. Καραμανλή το 1955

Η δημοσιοποίηση των αρχείων του πρώην πρωθυπουργού και Προέδρου της Δημοκρατίας Κ. Καραμανλή, συνέπεσε σχεδόν ακριβώς με τη συμπλήρωση 30 χρόνων από την επικράτηση του στρατιωτικού πραξικοπήματος της 21ης Απρίλη 1967. Στη διάρκεια των σχολίων, εκπομπών, αναδρομών κλπ, με την ευκαιρία της 30ετίας, έγινε και πάλι από πολλούς η προσπάθεια να εμφανιστεί αυτή η ιστορική περιπέτεια σαν ένα ουρανόθεν γεγονός, καρπός των δραστηριοτήτων μιας ομάδας στρατιωτικών απεριόριστης φιλοδοξίας και επικίνδυνα στενής αντίληψης, οι οποίοι αιφνιδίασαν τους πάντες.

Τα αρχεία και τα σχόλια που προκάλεσαν δείχνουν το ακριβώς αντίθετο: Αποκαλύπτουν μια κατάσταση και μια ατμόσφαιρα όπου τα σχέδια εκτροπής και, μάλιστα, και η λέξη "εκτροπή" βρίσκονταν στα στόματα όλων των εκπροσώπων της μεγαλοαστικής τάξης.

Πράγματι, είναι τόσα (και τέτοια) τα λεχθέντα, που είναι δύσκολο να βρεις άκρη. Ο ένας κατηγορεί τον άλλο και ο ένας διαψεύδει τον άλλο, συχνά αντιστρέφοντας απλώς τα στοιχεία. Ενα δεν αρνείται κανείς: Οτι τέτοια σχέδια υπήρχαν και είχαν ευρεία διάδοση. Απλώς, ο καθένας ρίχνει τα σχέδια αυτά στον άλλο.

Δεν είναι δύσκολο να βάλει κανείς το εύλογο ερώτημα:

- Μα, καλά, είναι δυνατόν να πρόκειται απλώς για σχέδια, χωρίς την αναγκαία "τεχνική" προετοιμασία;

Ασφαλώς, δεν είναι. Εκείνο που πρέπει να τονιστεί εδώ είναι ότι η δικτατορία που, τελικά, έγινε, ήταν ο άμεσος καρπός αυτών των σχεδίων και όχι ένας "κεραυνός εν αιθρία" που κανείς δεν περίμενε. Αυτό ισχύει και για το συγκεκριμένο ανθρώπινο υλικό της. Οι διαβόητοι "συνταγματάρχες" δεν ήταν άσχετοι και άγνωστοι. Ηταν τα όργανα μιας τεράστιας επιχείρησης πολιτικής, στρατιωτικής και ιδεολογικής επεξεργασίας που ετοίμαζε το εγχείρημα.

Οι αποδείξεις για όλα αυτά βρίσκονται, πέραν των άλλων, σε ένα γεγονός της εποχής που έγινε με τον πιο δημόσιο και, μάλιστα, διαφημισμένο τρόπο του κόσμου και που σήμερα έχει ξεχαστεί παντελώς.

Λίγες μόνο εβδομάδες πριν από το στρατιωτικό πραξικόπημα, στο κεντρικό και τότε σχεδόν νεόκτιστο ξενοδοχείο "Χίλτον" (τότε επίσης ένας από τους πιο πολυτελείς χώρους και τους λίγους "χώρους συνεδρίων" που διέθετε η Αθήνα) έκανε μια σειρά διαλέξεων ο διευθυντής της εφημερίδας "Ελεύθερος Κόσμος", ο νεκρός σήμερα Σάββας Κωνσταντόπουλος. (Σημειώνουμε ότι, την εποχή εκείνη, ο "Ε.Κ" ήταν μια από τις πιο έγκυρες εφημερίδες της κυρίαρχης τάξης). Και ποιος ήταν ο τίτλος της σειράς αυτών των διαλέξεων; Ο εξής: "Γιατί θα γίνει δικτατορία".

Είναι δυνατό να δεχτούμε ότι κανείς δεν ήξερε και δεν κατάλαβε τίποτε; Και εμείς δεν πρέπει να καταλάβουμε τίποτε, από το γεγονός ότι τα κείμενα των διαλέξεων αυτών δημοσιεύονταν στην "Καθημερινή";

Κλείνοντας αυτό το κεφάλαιο, πρέπει να πούμε ότι η ιδέα της δικτατορίας πλανιόταν στον "αέρα" της εποχής, επειδή ήταν στα σχέδια των κυριάρχων κύκλων.

Στο αρχείο, όμως, καθώς και στο σύνολο των αντιδράσεων που δημιουργήθηκε, υπάρχει και το στοιχείο εκείνο που δείχνει και το γιατί οι κυρίαρχοι κύκλοι ήτανε ανίκανοι να δουν τι γινόταν μπροστά στα μάτια τους. Δεν περιμένει κανείς, βέβαια, να πιστέψουμε ότι η τόσο πολλή ενασχόληση με την ΕΔΑ είναι τυχαία. Αντίθετα, δείχνει μια πολύ σημαντική πτυχή της εποχής: Την απόφαση της πλουτοκρατικής ολιγαρχίας να μην αφήσει να κινδυνέψει το καθεστώς της, με κάθε τρόπο και με όλα τα μέσα.

Εκπρόκειτο για "ευαίσθητο θέμα". Η μεγαλοαστική τάξη δεν έχει ακόμη συνέλθει από τους συγκλονισμούς του παρελθόντος. Δεν αισθάνεται ακόμη καθόλου σταθερή τη θέση της. Δεν είναι διατεθειμένη για καμία παραχώρηση και θεωρεί, μάλιστα, και ήδη μεγάλη παραχώρηση το ότι, πχ, έχουν σταματήσει οι εκτελέσεις.

Τα αρχεία μας δείχνουν καθαρά έναν πολιτικό μηχανισμό δημιουργημένο στη βάση καθαρά της επιδίωξης να αντιμετωπιστεί ο "κίνδυνος" αυτός, όχι μόνο με κάθε μέσο, αλλά και με κάθε προτεραιότητα. Ετσι, ασφαλώς, εξηγείται το περίφημο θέμα των εκλογών του 1961, όπου ο πρωθυπουργός εμφανίζεται να μην γνωρίζει τι γίνεται, σε όλη την ελληνική επικράτεια. Ετσι εξηγείται και η διατήρηση ενός πολιτικού καθεστώτος που περιέχει μέσα του άμεσα τα σπέρματα της δικτατορίας και την εξυπηρετεί αναντικατάστατα, όταν, τελικά, γίνεται. Ετσι εξηγείται και η στάση της ΕΚ, η οποία, όπως αποκαλύπτουν τα αρχεία, επιβεβαιώνοντας υποψίες και φήμες της εποχής, βρίσκεται σε συνεχή επαφή με την ΕΡΕ, τα Ανάκτορα και τις άλλες ανάλογες δυνάμεις, με μόνο στόχο την εξάλειψη της ΕΔΑ. Ετσι εξηγείται και μια άλλη πλευρά της κατάστασης της εποχής, που εκφράζεται ιδιαίτερα σε στιγμές ξεσπάσματος αντιθέσεων μέσα στη μεγαλοαστική τάξη και εμφάνισης φαινομένων διαφυγής του μηχανισμού από τον κοινό έλεγχο: Η μετατροπή των αντιθέσεων σε μοχλό και πάλι για το "πνίξιμο" των δυνάμεων της Αριστεράς. Κραυγαλέα περίπτωση η "υπόθεση Λαμπράκη".

Σε όλο το σάλο που ξεσήκωσαν τα αρχεία και οι αντεγκλήσεις που ακολούθησαν, υπάρχει και κάτι του οποίου η αξία βρίσκεται στην αποσιώπηση ή, τουλάχιστον, στην αποφασιστική του υποβάθμιση: Ο ρόλος του ιμπεριαλισμού.

Φυσικά, ο ρόλος αυτός είναι πασιφανής και πασίγνωστος. Δεν υπάρχει αμφιβολία, πχ, ότι η παρέμβαση αυτή έπαιξε σοβαρό, αν όχι κυρίαρχο, ρόλο στην απόφαση του θρόνου να ορίσει πρωθυπουργό τον Κ. Καραμανλή το 1955. Επίσης αποφασιστικός ήταν ο ρόλος αυτός στη διαμόρφωση της πολιτικής ή, τουλάχιστον, του πλαισίου της πολιτικής των κυβερνήσεων Καραμανλή: Χωρίς τη στήριξη του "ξένου παράγοντος" (πχ, μια μεγάλη χρηματοδότηση) τα περίφημα "έργα" θα έμεναν στη σφαίρα του ονείρου. Οι ξένοι προστάτες δε χρηματοδοτούσαν, ασφαλώς, χωρίς να παίρνουν τίποτε. Είχαν ανάγκη από μια Ελλάδα "ανοδική" και σχετικά σταθερή, για να τη χρησιμοποιήσουν σαν προμαχώνα στα Βαλκάνια και σαν σημείο στρατιωτικής και γενικότερα στρατηγικής στήριξης στην περιοχή της Ανατ. Μεσογείου.

Εκείνο που κάνει ιδιαίτερη εντύπωση είναι το ότι, στις εξελίξεις που οδήγησαν στις 21.4.1967, ο ρόλος αυτός φαίνεται να λείπει τελείως. Ολα παρουσιάζονται σαν να έγιναν αποκλειστικάκαι σύμφωνα με τα σχέδια και τις συνεννοήσεις Ελλήνων πολιτικών και θεσμικών παραγόντων. Αλλωστε, και στις συζητήσεις που έγιναν με αφορμή τα 30χρονα, όχι μόνο αυτό επαναλήφθηκε κατά κόρον, αλλά και εμφανίστηκαν οι τότε ξένοι παράγοντες στη χώρα μας, πχ, οι Αμερικανοί, να αιφνιδιάζονται και αυτοί πλήρως από την εξέλιξη.

Ας δούμε τώρα, τι γίνεται προσπάθεια να πιστέψουμε.

Από τη μια μεριά, έχουμε έναν πολιτικό μηχανισμό ο οποίος αντλεί τη δυνατότητα λειτουργίας του από την ενίσχυση που του δίνουν οι διεθνείς σύμμαχοί του, οι οποίοι προσδοκούν να επωφεληθούν από αυτόν, όπως και επωφελούνται. Από την άλλη μεριά, έχουμε ένα στρατό, που είναι, συν τοις άλλοις, εξαιρετικά πολυδάπανος (ο αναλογικά πιο πολυδάπανος της ΝΑΤΟικής συμμαχίας μετά από εκείνον των ΗΠΑ), ο οποίος και οικονομικά αλλά και τεχνικά κλπ εξαρτάται από τους ίδιους αυτούς διεθνείς συμμάχους. Ο στρατός αυτός ήδη πριν το 1967 διοικεί ένα τμήμα της χώρας, του οποίου ο πληθυσμός υπολογίζεται σε 1.500.000 άτομα, την περίφημη τότε και σήμερα ξεχασμένη "επιτηρούμενη ζώνη". Σοβαρότατες ενδείξεις (πχ ο ίδιος ο παραμεθόριος χαρακτήρας της περιοχής αυτής με παράλληλη απουσία της στην ελληνοτουρκική μεθόριο) μας επιτρέπουν να υποθέσουμε ότι αυτή η διοίκηση ασκείται για λογαριασμό όχι της ελληνικής κυβέρνησης, αλλά της Ανωτάτης Διοίκησης του ΝΑΤΟ. Πέρα από αυτά, οι Αμερικανοί και το ΝΑΤΟ διαθέτουν ισχυρά κατ' ευθεία δικά τους στρατιωτικά ερείσματα, κάθε είδους, στα εδάφη μας. Εκτός αυτού, έχουν και μια ισχυρή παρέμβαση ιδεολογικού τύπου, πράγμα αναμενόμενο σε μια χώρα όπου είναι πολύ ισχυρές οι παραδόσεις, και όχι μόνο, της ετεροδικίας τους.

Και, ύστερα από όλα αυτά, θέλουν να μας πείσουν ότι οι διεθνείς αυτοί σύμμαχοι ΟΧΙ ΜΟΝΟ ΔΕΝ ΕΙΧΑΝ ΚΑΜΙΑ ΕΠΙΡΡΟΗ ΣΤΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ, ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΕΙΧΑΝ ΟΥΤΕ ΚΑΝ ΓΝΩΣΗ ΤΟΥΣ. Μια μικρή ομάδα μέσων ή κατωτέρων και αγνώστων αξιωματικών αρκούσε για να αιφνιδιάσει μια συμμαχία τεραστίων δυνάμεων, που κυριαρχεί σε όλη τη Β. Αμερική, τον Β. Ατλαντικό και τη Δυτ. Ευρώπη και είναι μια από τις μεγαλύτερες δυνάμεις του κόσμου!

Αλλά αυτό δεν ήταν το μόνο θαύμα. Ακολούθησε και σειρά άλλων. Ενας ολόκληρος κρατικός μηχανισμός, τόσο στο πολιτικό όσο και στο στρατιωτικό του μέρος, ακολουθεί σαν τυφλός μια χούφτα ανθρώπους. Η νέα κυβέρνηση, κυβέρνηση, υπενθυμίζουμε, μιας χώρας έντονα εξαρτημένης από εξωτερικές πηγές και ανοιχτής από οικονομική άποψη, ήδη σοβαρά χρεωμένης και με έντονο το ελλειμματικό στοιχείο, από τότε που δημιουργήθηκε, κατορθώνει να σταθεί επί 7 και πλέον χρόνια, αιφνιδιάζοντας την παραπάνω συμμαχία, η οποία παρακολουθεί ανίσχυρη. Το Νοέμβρη του 1973, γίνεται στη Ρώμη μυστηριώδες σεμινάριο για το Κυπριακό, στο οποίο συμμετέχουν πρόσωπα αναρμόδια και άσχετα, όπως οι Σ. Βανς, Ευ. Αβέρωφ και Δ. Μπίτσιος, αλλά και οι Γλ. Κληρίδης και Ρ. Ντενκτάς, η κυβέρνηση της Αθήνας ετοιμάζει προφανή σχέδια για την Κύπρο. Τα σχέδια αυτά τα γνωρίζουν με πλήρη λεπτομέρεια οι κρατούμενοι του στρατοπέδου της νήσου Γυάρου αλλά, δυστυχώς, η Ανωτάτη Διοίκηση του ΝΑΤΟ δεν κατορθώνει να τα πληροφορηθεί εγκαίρως και, γι' αυτό, δεν μπορεί να αντιδράσει στην εφαρμογή τους. Την ίδια αδεξιότητα δείχνει και η πρεσβεία των ΗΠΑ στην Αθήνα, η οποία αιφνιδιάζεται για δεύτερη φορά.

Ωστόσο, τον Ιούλη του 1974, με την έκρηξη του Κυπριακού, τα μάτια των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ ανοίγουν. Τώρα, καταλαβαίνουν τι έγινε και, γι' αυτό, ο υπουργός των Εξωτερικών των ΗΠΑ, Χ. Κίσινγκερ, προαναγγέλλει την αλλαγή της κυβέρνησης στην Αθήνα.

Τι λέτε για όλα αυτά;

Δε χρειάζεται, νομίζουμε, ιδιοφυϊα για να αντιληφθεί κανείς ότι η σταθερότητα της δικτατορίας του 1967 -74 οφειλόταν στην ξένη υποστήριξη. Αρκετή απόδειξη είναι το γεγονός ότι, μόλις αυτή η υποστήριξη αποσύρθηκε (Ιούλης του 1974), η πανίσχυρη αυτή στρατιωτική ομάδα αποκαλύφθηκε ότι δεν κρατούσε τίποτε στα χέρια της. Δεν είναι, άλλωστε, εντελώς ύποπτο το ότι, όταν οι στρατιωτικές κυβερνήσεις αποχωρούν, η κατάσταση στην Κύπρο είναι, ουσιαστικά, εκείνη που προέβλεπε το ΝΑΤΟικό σχέδιο Λέμνιτσερ του 1964, το οποίο, κατά πανηγυρικά επίσημη δήλωση στη Βουλή του τότε πρωθυπουργού Γ. Παπανδρέου, "δεν υπήρχε";

Χαρακτηριστική είναι μια λεπτομέρεια (;) που αναφέρει ο Δ. Μπίτσιος. Το 1966, έρχονται (από πού, άραγε;) φήμες για στρατιωτική δικτατορία. Το πιο κατάλληλο πρόσωπο που σκέπτεται να ρωτήσει ο Δ. Μπίτσιος είναι ανώτατος υπάλληλος της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Αθήνα, τότε γνωστός για την εξέχουσα θέση του. Το ωραίο είναι ότι ο Δ. Μπίτσιος, από τη συζήτηση, κατάλαβε ότι οι φήμες αληθεύουν και ότι, πίσω τους, βρίσκεται ο συνομιλητής του!

Δεν μπορεί να υπάρχει αμφιβολία. Η πρωτοβουλία των γεγονότων του 1967-74 ανήκε κυρίως σε ξένους παράγοντες, αυτά έγιναν, μάλιστα, πιθανότατα, χωρίς άμεση σχέση με τις πολιτικές εξελίξεις, τις οποίες η κυρίαρχη τάξη και ο πολιτικός της μηχανισμός έλεγχαν αρκετά. Στόχοι τους όλα δείχνουν ότι ήταν η Κύπρος, οι εξελίξεις στη Μ. Ανατολή ("Πόλεμος των 6 Ημερών") και η στερέωση της στρατιωτικής παρουσίας του ΝΑΤΟ στην Ελλάδα.

Αλλωστε, αυτή η εξωτερική πλευρά της ελληνικής πολιτικής φαίνεται και μετά το 1974. Ολοι θυμόμαστε το περίφημο δόγμα "Ανήκομεν εις την Δύσιν". Αλλά και στα αρχεία διαβάζουμε ότι ο Κ. Καραμανλής, Πρόεδρος της Δημοκρατίας με πρωθυπουργό τον Α. Παπανδρέου, με ανυπόκριτη χαρά μαθαίνει τη συμφωνία ΗΠΑ - Ελλάδας του 1983 για τις βάσεις. Η συμφωνία δείχνει ότι το όνειρο της ζωής του ("η εξωτερική μας πολιτική επαναφέρεται στην παραδοσιακή της γραμμή") προχωρά ανεμπόδιστα από κυβερνητικές αλλαγές. Για τα υπόλοιπα, δεν ανησυχεί - "ο πρωθυπουργός κατέχει πράγματι το ταλέντο να εξωραϊζει τα έργα του".

Θ. ΠΑΠΑΡΗΓΑΣ

Σε όλο το σάλο που ξεσήκωσαν τα αρχεία και οι αντεγκλήσεις που ακολούθησαν, υπάρχει και κάτι του οποίου η αξία βρίσκεται στην αποσιώπηση ή, τουλάχιστον, στην αποφασιστική του υποβάθμιση: Ο ρόλος του ιμπεριαλισμού. Φυσικά, ο ρόλος αυτός είναι πασιφανής και πασίγνωστος. Δεν υπάρχει αμφιβολία, πχ, ότι η παρέμβαση αυτή έπαιξε σοβαρό, αν όχι κυρίαρχο, ρόλο στην απόφαση του θρόνου να ορίσει πρωθυπουργό τον Κ. Καραμανλή το 1955