Απολύτως ενδεικτικό για τον τρόπο με τον οποίο θα γίνεται η αξιολόγηση στα ΑΕΙ και ΤΕΙ είναι το νομοσχέδιο για τη διά βίου μάθηση, που ήδη βρίσκεται στη Βουλή. Με το νομοσχέδιο αυτό, όπως είναι γνωστό, ιδρύονται εντός των πανεπιστημίων και των ΤΕΙ Ινστιτούτα Διά Βίου Εκπαίδευσης (ΙΔΒΕ), για τα οποία προβλέπονται οι φορείς, οι διαδικασίες και τα κριτήρια αξιολόγησης. Από τη φιλοσοφία που διέπει την αξιολόγηση των ΙΔΒΕ μπορούμε να αποκτήσουμε μια σαφή εικόνα για το τι εξυπηρετεί η αξιολόγηση, εφόσον τα ΙΔΒΕ θα είναι δομές ενταγμένες πλήρως στα πανεπιστήμια και τα ΤΕΙ και θα λειτουργούν ακόμα και με το ίδιο προσωπικό.

Σύμφωνα με το νομοσχέδιο, τα ΙΔΒΕ θα υπόκεινται σε εσωτερική και εξωτερική αξιολόγηση. Η εσωτερική αξιολόγηση θα γίνεται με ευθύνη του Ινστιτούτου κάθε χρόνο. Η εξωτερική αξιολόγηση «διενεργείται περιοδικά, ανά τέσσερα έτη, από φορέα αξιολόγησης, ο οποίος επιλέγεται κατόπιν ανοιχτού διαγωνισμού» υπό την ευθύνη του οικείου ιδρύματος. Δηλαδή, μπορεί να δούμε ακόμα και επιχειρήσεις να αξιολογούν απευθείας τα προγράμματα.

Κριτήρια αξιολόγησης των προγραμμάτων των ΙΔΒΕ θα είναι, μεταξύ άλλων, η «ζήτηση» για τα συγκεκριμένα προγράμματα, το επίπεδο, η προέλευση και η γνώμη των εκπαιδευομένων σε αυτά, η γνώμη αποφοίτων και διδασκόντων, καθώς και «η γνώμη των φορέων απασχόλησης των αποφοίτων για την αποτελεσματικότητα των Προγραμμάτων», δηλαδή η γνώμη των εργοδοτών και των επιχειρήσεων για το αν τους κάνουν οι «γνώσεις» που θα αποκτούν οι απόφοιτοι. Επίσης, κριτήριο θα είναι και «οι ερευνητικές και καινοτομικές δραστηριότητες που τυχόν έχουν αναπτυχθεί στα πλαίσια του Προγράμματος». Ομως, η έρευνα πλέον έχει παραδοθεί πλήρως στις επιχειρήσεις - τόσο ως προς τη χρηματοδότησή της, όσο και ως προς την αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της - οπότε καταλαβαίνουμε ποιοι και πώς θα αξιολογούν τις «ερευνητικές και καινοτόμες δραστηριότητες»: οι επιχειρήσεις, οι οποίες κρίνουν τα πάντα με βάση την αύξηση των κερδών τους.

Στο ίδιο νομοσχέδιο αναφέρεται ρητά ότι «η εξωτερική αξιολόγηση ενός προγράμματος μπορεί να οδηγήσει και στην οριστική διακοπή της λειτουργίας ενός Προγράμματος». Δηλαδή, οι επιχειρήσεις θα αξιολογούν τα προγράμματα κι ανάλογα θα τα επιβραβεύουν - μέσω της χρηματοδότησης - ή θα τα οδηγούν σε κλείσιμο.

Ο Ν. Α. Ασπράγκαθος, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών, περιγράφει την εμπειρία από την αξιολόγηση στο ίδρυμά του το Δεκέμβρη του 1999 και τις κατευθύνσεις που έδωσαν οι τρεις πρυτάνεις που ορίστηκαν από την Ευρωπαϊκή Ενωση Πρυτάνεων για να το αξιολογήσουν (πηγή: «Θέματα Παιδείας»). Οι αξιολογητές, λοιπόν, πρότειναν ανάμεσα σε άλλα:

• Αυτονομία, δηλαδή αυτοχρηματοδότηση, για να απαλλαγεί το κράτος από τις δαπάνες για την Παιδεία.

Πράγμα που σημαίνει επιβολή διδάκτρων, εξάρτηση από επιχειρήσεις και έσοδα από παροχή υπηρεσιών.

• Αύξηση του αριθμού των εργαζομένων με καθεστώς μερικής απασχόλησης.

Εδώ χρειάζεται να προσθέσουμε ότι στην Ομοσπονδία των πανεπιστημιακών έχει καταγγελθεί μια περίπτωση από το Πανεπιστήμιο Πατρών, όπου μια θέση συμβασιούχου (του ΠΔ 407) τη μοιράζονταν 16 άνθρωποι!

• Μείωση της συμμετοχής στα ακαδημαϊκά όργανα και εφαρμογή των αρχών του μάνατζμεντ στη διοίκηση του πανεπιστημίου.
• Εξισορρόπηση μεταξύ της ακαδημαϊκότητας και της επιχειρηματικότητας με υπέρβαση των αντιεπιχειρηματικών θέσεων των παραδοσιακών ακαδημαϊκών.
• Μάθηση για «απασχολησιμότητα».

Στην ευρωπαϊκή ορολογία, που έχουν υιοθετήσει η κυβέρνηση και το ΠΑΣΟΚ, η αξιολόγηση πάει πακέτο με την «ποιότητα». Μιλούν για αξιολόγηση της ποιότητας, λες και η ποιότητα της Ανώτατης Εκπαίδευσης είναι κάτι ορισμένο και ουδέτερο ή κοινώς αποδεκτό. Για παράδειγμα, ο εργαζόμενος θεωρεί «ποιότητα» στην Ανώτατη Εκπαίδευση τη δωρεάν παροχή της, την εξασφάλιση δωρεάν στέγασης και σίτισης των φοιτητών, την πλήρη και επαρκή υλικοτεχνική υποδομή κ.ά. Τα κείμενα της ΕΕ μιλώντας για «ποιότητα» εννοούν την αύξηση του αριθμού των φοιτητών στα πανεπιστήμια, την ικανοποίηση των απαιτήσεων που έχουν οι επιχειρήσεις από τα πανεπιστήμια κ.ο.κ. Γίνεται κατανοητό ότι η ποιότητα είναι ταξικά διαφοροποιημένη έννοια και πολύ περισσότερο, είναι μια έννοια που δεν μπορεί εύκολα να ποσοτικοποιηθεί και να μετρηθεί, όπως ισχυρίζονται ότι θα κάνουν με την «αξιολόγηση της ποιότητας».

Επίσης, χρησιμοποιούν τον όρο «πιστοποίηση» για προγράμματα σπουδών και ιδρύματα κι εννοούν την αναγνώριση ότι αυτά τα προγράμματα και τα ιδρύματα πληρούν κάποιες ελάχιστες προϋποθέσεις, ώστε να ανήκουν στην Ανώτατη Εκπαίδευση. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αυτές οι προϋποθέσεις έχουν πέσει πολύ χαμηλά. Αξίζει να σημειώσουμε ότι πριν από μερικούς μήνες ο υπουργός Παιδείας της Βρετανίας πρότεινε να υπάρχουν πανεπιστήμια στη χώρα του που θα ασκούν μόνο διδακτικό κι όχι ερευνητικό έργο. Μα αυτό που διαφοροποιεί την Ανώτατη Εκπαίδευση από τις υπόλοιπες βαθμίδες είναι ακριβώς η σύνδεσή της με την έρευνα για την ανάπτυξη της επιστήμης. Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, ότι οι ευρωπαϊκές προϋποθέσεις «πιστοποίησης» δεν εξασφαλίζουν ούτε τα ελάχιστα για την Ανώτατη Εκπαίδευση. Ετσι, είναι πολύ εύκολο να αρχίσουν να «πιστοποιούνται» ως «ανώτατα» και διάφορα ιδιωτικά εκπαιδευτήρια φθηνής επαγγελματικής κατάρτισης, τύπου ΙΕΚ.

Διαμάχη ως προς τα αποτελέσματα της αξιολόγησης έχει ξεσπάσει σχετικά με το θέμα της «κατηγοριοποίησης» ή «κατάταξης» ιδρυμάτων, Τμημάτων και κατ' επέκταση αποφοίτων. Το σκεπτικό είναι ότι μετά την αξιολόγηση θα δημιουργηθεί μια διαφοροποίηση των ιδρυμάτων σε «καλά» και «κακά», τα «καλά» θα χρηματοδοτούνται περισσότερο και τα «κακά» θα βαλτώνουν κι αντίστοιχα, οι απόφοιτοι των «καλών» θα προτιμούνται από τις επιχειρήσεις, ενώ οι απόφοιτοι των «κακών» θα μπαίνουν στην αγορά εργασίας με πολύ χειρότερους όρους και χωρίς πολλές απαιτήσεις. Επειδή, όμως, εξ αρχής η αξιολόγηση θα προχωράει με βασικά κριτήρια τη γνώμη των επιχειρήσεων, η εκτίμηση ενός ιδρύματος ως «καλού» σημαίνει ότι αυτό συμμορφώνεται με τις απαιτήσεις των επιχειρήσεων κι έχει υποτάξει την ερευνητική του παραγωγή και την κατεύθυνση των σπουδών του στα συμφέροντα του κεφαλαίου.

Πηγές:

«Ριζοσπάστης» 17/2/2002, 19/2/2002, 20/2/2002, περιοδικό «Θέματα Παιδείας» τεύχη 7/2001, 9/2002, 12/2003