Οι ψυχές που χάνονται στον πόλεμο είναι καθαρότερες από εκείνες που πάνε από αρρώστια.

Ηράκλειτος

Ιστορικά, η Τέχνη και ο Πολιτισμός είναι έκφραση κάθε ιστορικής περιόδου γι' αυτό και ενσωματώνουν τις αξίες και τα ιδανικά κάθε ξεχωριστής εποχής. Εχει, δε, αποδειχθεί, ιστορικά και επιστημονικά, ότι τα αριστουργήματα κάθε περιόδου αποκτούν διαχρονικό χαρακτήρα ακριβώς γιατί εκφράζουν τις πανανθρώπινες αξίες, όπως αυτές αποτυπώνονται με ποικίλες μορφές και φόρμες σε όλα τα πλάτη και μήκη της Γης. Αποκαλύπτουν την αδικία, την ανομία, την ύβρη, το δόλο και το απάνθρωπο και ορίζουν το δίκαιο, το καλό και τ' ανθρώπινο. Αυτό το στοιχείο γεννά και συμβάλλει στην ομορφιά και τη φαντασία της αισθητικής φόρμας που εξελίσσεται ως αποτελεσματικό εργαλείο έκφρασης. Γι' αυτό και η καλλιτεχνική δημιουργία - δημώδης, λαϊκή και λόγια - δε συγχωρεί και δεν εξωραΐζει κάθε τι που παραβαίνει τους νόμους της και την ιστορικότητά της.

Αρχής γενομένης, κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, σ' όλη την Ευρώπη η Αντίσταση στον Αξονα και στους συμμάχους του εκφράζεται με την προσαρμογή παραδοσιακών και λαϊκών σκοπών στο πνεύμα του αγώνα, όχι μόνο για απελευθέρωση, αλλά και τη νίκη της λαϊκής κυριαρχίας. Στην Ελλάδα, ο λόγιος συνθέτης Αλέκος Ξένος δίνει απτά δείγματα υψηλής αισθητικής, μέσω της έντεχνης σύζευξης της παράδοσης με το πνεύμα της Αντίστασης. Δεν είναι τυχαίο ότι μετά το τέλος του πολέμου και την απαρχή του Εμφυλίου, το μοναρχικό καθεστώς και οι συνταγματικοί κοινοβουλευτικοί εκπρόσωποί του - με τη συνδρομή των ΗΠΑ και Μ. Βρετανίας - επιβάλλουν μια βίαιη εκδυτικοποίηση της Ελλάδας, ώστε να διακοπεί κάθε δεσμός της με τις ιστορικές της πηγές και τη δημιουργική της συνέχεια. Δεν είναι, όμως, τυχαία και η απάντηση του κινήματος που με το ήθος, τις αξίες και την ιδεολογική του συνέπεια στον αταλάντευτο αγώνα του γίνεται η μούσα, όχι μόνο για τους ανερχόμενους προοδευτικούς δημιουργούς της εποχής, αλλά και για συνεπείς εκπροσώπους της αστικής τάξης, που χαρακτηρίζονται όμως από υψηλό αισθητικό και καλλιτεχνικό φρόνημα, όπως ο Σεφέρης και ο Ελύτης.

Για πάνω από 30 χρόνια οι μεταπολεμικοί δημιουργοί στήριζαν τον ορισμό της Τέχνης στην αντιπαράθεσή τους με τις μεταπολεμικές «Δυνάμεις Ενός Νέου Αξονα», που δαιμονοποίησε και κατάτρεξε την ιστορική εξέλιξη προς τη λαϊκή εξουσία. Επέβαλαν το αισθητικό, ηθικό και καλλιτεχνικό πλαίσιο που ορίζει τον γνήσιο δημιουργό και τον ξεχωρίζει από τον κόλακα της εξουσίας. Ακόμα και καλλιτέχνες, όπως ο κορυφαίος Μ. Χατζιδάκις, που δεν ταυτίστηκαν με το όραμα της λαϊκής εξουσίας, υπήρξαν κύριοι εκφραστές της αισθητικής που αποτυπώνει την ενεργό κι ενεργητική μαχητική συνείδηση ενάντια την υπάρχουσα συμβατικότητα, με γνώμονα το δικό της όνειρο για έναν καλύτερο κόσμο. Μια τέτοια δυναμική αποκάλυψε τη γύμνια μιας εξουσίας που βρήκε καταφύγιο στη διασκέδαση της κακόγουστης χλιδής της μεγάλης πίστας, στα φτηνά κωμειδύλλια, στον κίτρινο Τύπο και τα δακρύβρεχτα μελοδράματα. Για πρώτη φορά ο καλλιτέχνης ήρθε αντιμέτωπος με την ιστορική ευθύνη που απορρέει από τη συνειδητή επιλογή της καλλιτεχνικής του έκφρασης και πορείας: Με την Τέχνη και τον Πολιτισμό ή αυλοκόλακας της εξουσίας;

Η πρώτη ύβρη ξεδιπλώθηκε όταν η ζωντανή ελληνική παράδοση, μέσα από την τέχνη του Χρόνη Αϊδονίδη και της Δόμνας Σαμίου, ενεπλέχθη με δήθεν αναπαραστάσεις ελληνικών εθίμων. Νευρικοί και άχρωμοι θεριστάδες ξερίζωναν στάχυα δίχως κόσα ή δρεπάνι. Μόνο που τα εργαλεία αυτά, πέραν των ταξικών συμβολισμών και της πρακτικής τους χρησιμότητας στην ιστορία της υπαίθρου, συμβολίζουν το όπλο που ματώνει το σώμα της γης, προκειμένου να διαιωνίσει τον κύκλο της ζωής. Ο κύκλος της ζωής, όπως και η ιστορία, δεν είναι μια αναίμακτη ερωτύλα παρθένος του οικοσυστήματος, αλλά η αέναη πάλη σάρκας, αίματος και πνεύματος, για να κοινωνήσει ο άνθρωπος τη δημιουργία και τη συνέχεια και η γη να ανανεωθεί. Η σάρκα της γης και του ανθρώπου χρειάζεται να αιματούται, ειδάλλως γίνεται σάβανο και μουσειακό απολίθωμα.

Η ύβρη συνεχίστηκε καθώς ένας «παραδοσιακός γάμος» διαδέχεται φευγάτους τρυγητές και αιγαιοπελαγίτικα καράβια. Σκόρπιες εικόνες ξεκομμένες από τον κύκλο της ζωής - απ' όπου παίρνουν και την ουσία τους - προσαρμοσμένες στην τέρψη των υψηλών προσκεκλημένων και των αθανάτων. Η νύφη κι ο γαμπρός, ντυμένοι την αισθητική των σύγχρονων μόδιστρων, μας θύμισαν την κοινωνική καταξίωση που σου προσφέρει μιας νυχτιάς συμβατικότητα. Ενας «αχταρμάς» καλεσμένων, αρμάτων, ήχων και καινοφανών συμβολισμών, που ακυρώνουν την αιώνια πάλη και σύνθεση των αντιθέτων - σαρκικών και μη - προκειμένου να γεννηθεί ζωή, συνέθεσαν το προσφιλές σκηνικό του άοσμου και αντιερωτικού Αγ. Βαλεντίνου.

Και η ύβρη ξεπέρασε εαυτόν, όταν η ιστορία, η παράδοση και τα δρώμενα ενός ολόκληρου λαού συνοψίστηκαν στην καρότσα ενός τσιγγάνικου DATSUN που «αράζει» πλησίον της πίστας όπου τέρπονται σύγχρονοι νεόπλουτοι «νταλκαδιάρηδες». Από τη μια, ένα αμάξωμα σύμβολο της συνειδητής - εκ μέρους της εξουσίας - περιθωριοποίησης και μαρασμού μιας ολόκληρης φυλής και από την άλλη, η αισθητική πενία της εξουσίας επιλέχθηκαν από τους δημιουργούς της παράστασης ως η κατακλείδα και η αξιολόγηση ενός ολόκληρου ζώντος πολιτισμού.