Σημαίνει - και αυτό έπραξε ο Μίκης - να παίρνει ο καλλιτέχνης την ευθύνη να αντιπροσωπεύσει με την τέχνη του το πιο πρωτοπόρο τμήμα του λαού, να στέκεται στην κοινωνία με την πλευρά εκείνη, με την τάξη εκείνη που για όλα τα προβλήματα, για όλες τις αντιξοότητες, για όλα τα ερωτήματα στην πορεία της κοινωνικής εξέλιξης έχει τις πιο σύγχρονες απαντήσεις και τις πιο πλατιές λύσεις, την εργατική τάξη δηλαδή. Θα πει να αναλαμβάνει ο καλλιτέχνης τη μεγάλη ευθύνη να επικοινωνήσει με τον λαό για να εμπλουτίσει τον τρόπο έκφρασής του, να εδραιώσει αλλά και να διορθώσει απόψεις και όχι να χειραγωγήσει συναισθηματικά το κοινό, οδηγώντας το να γίνεται παθητικός δέκτης των κυρίαρχων αντιλήψεων.

Ο Μίκης Θεοδωράκης αυτό έκανε. Στρατεύτηκε, πήρε θέση. Και με το έργο του και με τη ζωή του. Το έργο του συγκλονιστικό. Η ζωή του σχεδόν μυθιστορηματική. Από νέος - σχεδόν παιδί - στον αγώνα, έδεσε όλη την πορεία του με το λαϊκό κίνημα. Και είναι από τους λίγους από όσους κατέχουν τόσο υψηλή θέση στα βάθρα της τέχνης που έγινε σάρκα από τη σάρκα των αγωνιστών, ένας από όλους, που αφέθηκε να παρασύρεται στη δίνη του καιρού, σε μία πορεία μέχρι το τέλος (...).

RIZOSPASTIS

Πώς όμως έγινε κατορθωτό η τέχνη του να φτάσει σε τέτοια ύψη; (...)

Θα τολμήσουμε να καταθέσουμε ορισμένες σκέψεις κι εμείς, ορμώμενοι από τη μουσική του και τα κείμενα του συνθέτη όπου κατέγραφε ο ίδιος κάποιες από τις αισθητικές του αντιλήψεις.

Ακούω τον κόσμο, έγραφε σε ένα θεσπέσιο άρθρο του με τίτλο «ο ήχος». Και πράγματι ο Μίκης είχε πάντα στραμμένο το βλέμμα του προς τα έξω. Ζητούσε να κατανοήσει τον κόσμο για να τον εκφράσει στην κίνηση και τη μεταβολή του, στις μεγάλες του στιγμές. Ηταν άλλωστε και ο ίδιος συμμέτοχος, πρωταγωνιστής σε αυτές τις μεγάλες στιγμές.

Πιστεύουμε όμως ότι δεν πέφτουμε έξω αν υποστηρίξουμε ότι σε μεγάλο βαθμό αντιλαμβανόταν τον κόσμο, τα πράγματα μέσα από τους ήχους τους. Ακούει τις διαδηλώσεις, ακούει τα βασανιστήρια, ακούει τη θάλασσα. «Ακούω τον ήχο που κάνει το ξύλο καθώς σκίζει το νερό, αρχίζει να ψιλώνει χρωματικά, κάτι σαν γκλισάντο. Στο τέλος όταν το καΐκι σταθεροποιήθηκε στην τελική του ταχύτητα, ο ήχος πήρε το χρώμα του φλάουτου», λέει για να περιγράψει την απόπειρα δραπέτευσής του από την Ικαρία.

RIZOSPASTIS

Η αναμφισβήτητη μουσική του μεγαλοφυία τον οδηγεί να αντιλαμβάνεται με ήχους και να μετουσιώνει σε νότες την πραγματικότητα γύρω του. Με λίγα λόγια κατέγραφε με νότες τους παλμούς του κόσμου. Γι' αυτό και με βεβαιότητα μπορούμε να πούμε πως το μουσικό του έργο στο σύνολο και στην ενότητά του - από τα συμφωνικά του έργα, τα μπαλέτα, τους κύκλους τραγουδιών και τα τραγούδια ποταμούς - αποτελεί μία τοιχογραφία του 20ού αιώνα στη χώρα μας.

Ολες οι μεγάλες στιγμές, τα μεγάλα διλήμματα, οι μεγάλες αποφάσεις, οι ανακατατάξεις και οι συγκρούσεις, οι νίκες και οι ήττες, οι χαρές και οι λύπες, τότε που η ψυχή γίνεται λάβα πυρακτωμένη, αλλά και τότε που η λάβα παγώνει, όλα βρίσκονται στο έργο του.

Η τέχνη του - όπως και όλων των μεγάλων που μπόρεσαν να εκφράσουν την εποχή τους - δεν είναι απλά πηγή αισθητικής απόλαυσης, αλλά μέσω της αισθητικής απόλαυσης μπορεί να γίνεται και εργαλείο γνώσης κι εφαλτήριο για την ανάπτυξη κοινωνικής συνείδησης, για τη διαμόρφωση μιας συνειδητής πρωτοπόρας στάσης. Να παίζει ρόλο διαπαιδαγωγητικό και μεταπλαστικό, μετατρέποντας τον άνθρωπο σε υποκείμενο δημιουργίας, σε δραστήριο πρωταγωνιστή στη ζωή του και στην κοινωνία. Γι' αυτό και νιώθουμε τη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη σαν ένα κάλεσμα. Σαν ένα κάλεσμα για κίνηση, για δράση, για μάχη, για αγώνα. Χωρίς φλυαρίες με δωρικό τις περισσότερες φορές τρόπο, άλλες φορές με δραματικό, ή και σκωπτικό, η μουσική του είναι μία πρόσκληση για να ανταποκριθούμε στις ανάγκες της ζωής που συνεχίζουν αέναα και διαρκώς, όλο και προς τα μπρος παρά τα προσωρινά πισωγυρίσματα της Ιστορίας. «Για να απαλλαγούμε από τη "γρίπη" και να ασχοληθούμε με την πραγματική ασθένεια του καιρού μας, που δεν γιατρεύεται με γιατροσόφια, ευχολόγια και ημίμετρα», όπως έλεγε και ο ίδιος.

Η νέα γενιά των καλλιτεχνών έχει να κερδίσει πολλά από τη μελέτη του Μ. Θεοδωράκη, από τη γνώση σε βάθος του έργου του και της σκέψης του. Μελετώντας ορισμένα από τα πιο πρωτοποριακά έργα του όπως π.χ. η «Κατάσταση Πολιορκίας» μπορεί να ανακαλύψει πώς μπορεί να λυθεί σωστά στην τέχνη η σχέση μορφής - περιεχομένου, χωρίς φόβο απέναντι στις καινοτομίες, χωρίς όμως και υποταγή όλης της δημιουργικής πνοής του καλλιτέχνη στην αναζήτηση της καινοτομίας στη μορφή.

Στο συγκεκριμένο έργο ο Μίκης δεν διστάζει παίρνοντας στα χέρια του ένα ποίημα - χείμαρρο της Ρένας Χατζηδάκη να φτιάξει ένα τραγούδι - ποταμό, μία ασταμάτητη μελωδία ερμηνευμένη υπέροχα από τον Αντώνη Καλογιάννη και φυσικά την Μαρία Φαραντούρη, που έχουμε την τιμή και σήμερα να είναι κοντά μας. Ετσι απέδωσε τη μεγάλη αντίφαση της κόλασης του μπουντρουμιού της Ασφάλειας την περίοδο της δικτατορίας, αλλά και το παράθυρο που παραμένει ανοιχτό στην ελπίδα, εκφράζοντας με τον καλύτερο τρόπο το εξαίσιο περιεχόμενο του αντίστοιχου ερωτικού, πολιτικού ποιήματος.

Πολλά έχει να κερδίσει η νέα γενιά καλλιτεχνών μελετώντας και τα κείμενα του Μίκη. Γιατί εκεί, παρά τις αντιφάσεις τους και τις ατελείς σκέψεις που εκφράζονται πολλές φορές, μπορεί να εντοπίσει πλευρές χρήσιμες και σε σημερινά ερωτήματα που ταλανίζουν τους καλλιτέχνες π.χ. μπορεί η τεχνολογία και η τεράστια ανάπτυξή της να αντικαταστήσουν τον ρόλο του καλλιτέχνη;

Εγραφε ο Μίκης στα 1979. «Είναι δυνατόν να κατασκευάσουμε τραγούδια - όπως κάθε είδους ηχητικά συγκροτήματα - βασισμένοι πάνω στους γνωστούς νόμους της μουσικής γραμματικής, χωρίς να υπάρχει ίχνος μουσικής έμπνευσης. Ο καθένας μπορεί να διδαχθεί και να εφαρμόσει τους επιστημονικούς κανόνες της μουσικής. Οταν όμως δεν υπάρχει έμπνευση, δημιουργία, τότε έχουμε ηχητική κατασκευή. Δεν έχουμε έργο τέχνης, έχουμε ρομπότ. Δεν έχουμε ζωντανή ύπαρξη». Πρωτόλεια ο Μίκης μάς εισάγει στην αλήθεια ότι η τέχνη ως μορφή κοινωνικής συνείδησης δεν είναι απλά υπόθεση συγκέντρωσης, ταξινόμησης και αξιολόγησης πληροφοριών, δεδομένων και στοιχείων, μία μηχανική κατάρτιση για το πώς «δουλεύει η μουσική», με ποιους νόμους και κανόνες.

Η Τέχνη είναι αποτέλεσμα των δημιουργικών ικανοτήτων του ανθρώπινου εγκεφάλου, οι οποίες οικοδομούνται σε αλληλεπίδραση με το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον και οι οποίες είναι απεριόριστες, όσες απεριόριστες είναι οι μορφές της ζωής σε έναν κόσμο που αλλάζει διαρκώς. Η τέχνη δεν αναγνωρίζει, δεν εκφράζει μόνο την πραγματικότητα, αλλά έχει και την ικανότητα να αλλάξει τους ανθρώπους και μέσω αυτών να μεταμορφώνει και τον κόσμο.

Ιδιαίτερα σήμερα που η εποχή και οι μέρες προμηνύουν μεγάλες ανακατατάξεις, τώρα που οι αντιθέσεις παγκόσμια οξύνονται, που το ενδεχόμενο ενός νέου μεγάλου, παγκόσμιας κλίμακας ιμπεριαλιστικού πολέμου είναι πιθανό, τώρα που διανύουμε μία περίοδο που η λάβα μπορεί να πυρακτώσει ξανά, είναι μεγάλο εφόδιο η μουσική και η γνώση της ζωής και της σκέψης του Μίκη, δηλαδή του μουσικού που έζησε, έδρασε και έγραψε μουσική κυρίως στις περιόδους που η λάβα της κοινωνικής δράσης τιναζόταν σε δυσθεώρητα επίπεδα.

«Πόσοι καλλιτέχνες μένουν κοντά στον λαό σε τέτοιες εποχές;». Αναρωτιέται ο Μίκης. «Η εξουσία καραδοκεί. Στο ένα χέρι κρατεί ζαχαρωτά, στο άλλο έχει ένα ρόπαλο». Ετσι και σήμερα το αστικό κράτος εκβιάζει, λογοκρίνει, στερεί τα μέσα έκφρασης από τους καλλιτέχνες, ιδιαίτερα τους νεότερους, τους απειλεί με την ανεργία, αλλά και τους κολακεύει, τους δελεάζει προκειμένου να τους αποσπά από το λαϊκό κίνημα, να τους κατακτά με τους δικούς του σκοπούς, που ιδιαίτερα ετούτη την περίοδο περιλαμβάνουν τα σχέδια για μία πολιτιστική διπλωματία που θα προωθεί τις ευρωΝΑΤΟικές επιδιώξεις. Αλλωστε όπως ανέφερε πρόσφατα σε συνέντευξη Τύπου ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών: «Το μυστικό όπλο της Αμερικής είναι μία μπλε νότα και μία μινόρε συγχορδία. Η μουσική είναι μία τόσο ισχυρή διπλωματική δύναμη».

Την ίδια ώρα επανέρχονται με ένταση οι θεωρίες για ουδέτερη τέχνη και καλλιτέχνες που δεν παίρνουν θέση μπροστά στα μεγάλα και αδυσώπητα διλήμματα της εποχής. Η μάχη δηλαδή για την τέχνη είναι εδώ, όπως πάντα, πεδίο πάλης που πρέπει να δοθεί από όλο το εργατικό - λαϊκό κίνημα και την οργανωμένη του πρωτοπορία, το ΚΚΕ. Το αστικό κράτος, άλλωστε, όταν στοχεύει τους καλλιτέχνες το κάνει γιατί ξέρει ότι η στράτευσή τους στο πλάι του λαού προσδίδει στο εργατικό και ευρύτερα στο λαϊκό κίνημα δυναμική και πολυμορφία. Συμβάλλει στην ίδια την ανάπτυξή του. Γιατί η επαφή των εργαζομένων με την τέχνη και τον πολιτισμό μπορεί να τους εξοπλίσει με μεγάλα ηθικά και πνευματικά εφόδια χρήσιμα για την αντοχή, τον ενθουσιασμό, την αισιοδοξία, την εμπιστοσύνη στις δυνάμεις τους, την εφευρετικότητα στις μεθόδους της πάλης.

Είτε με τη βία είτε με την ενσωμάτωση και σε συνδυασμό, πάντα η αστική τάξη και το κράτος της θα επιδιώκει να εξοντώνει τη δυναμική και τον ριζοσπαστισμό του κινήματος. Ιδιαίτερα όταν τα πράγματα στριμώχνουν, όταν οι αντιθέσεις τους οξύνονται σε βαθμό που δεν μπορούν να τις συμφιλιώσουν, όταν ετοιμάζουν νέα μεγάλα δεινά για τους λαούς.

Για αυτές τις περιόδους ο Μίκης Θεοδωράκης έλεγε:

«Ας σκεφτούμε πως ο χρόνος προχωρεί τώρα με τους ρυθμούς των δορυφόρων και η αγωνία του λαού μας φουσκώνει σαν την κοιλιά του ψόφιου ζώου. Δεν υπάρχει καιρός. Δεν υπάρχουν σωτήρες. Η υπόθεσή μας στα χέρια μας».

Στα δικά μας χέρια μας λοιπόν η υπόθεση της ζωής μας. Για να καταργηθεί η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, για να ανοίξουμε τον δρόμο για το σοσιαλιστικό ευτυχισμένο μέλλον της ανθρωπότητας.

Στα δικά μας χέρια και η υπόθεση της τέχνης. Για να φτάσει ο άνθρωπος να αποζητά την τέχνη σαν το ψωμί και το νερό! Να γίνουν το ωραίο, η γνώση και η αλήθεια ανάγκη καθημερινή.

Για να σημάνουν οι καμπάνες δυνατά από τα δικά μας χέρια...

RIZOSPASTIS

Πρέπει να πούμε ότι το ΚΚΕ σκύβει πάντα, με πολύ σημαντικό τρόπο όχι μόνο στο έργο του Μίκη Θεοδωράκη, αλλά και όλων των μεγάλων δημιουργών, τις κατακτήσεις δηλαδή του ελληνικού πολιτισμού. Ετσι κρατά ζωντανή τη μνήμη.

Σαφώς του Μίκη περισσότερο, γιατί ο Μίκης έχει τεράστιο έργο, μεγάλη πορεία στην Αριστερά, με το ΚΚΕ. Αλλά ανεξάρτητα απ' αυτό είναι ένας παγκόσμιος συνθέτης, αγωνιστής, μαχητής. Είναι ένα φαινόμενο.

Εύχομαι όλοι να έρθετε, να απολαύσετε τη μεγάλη συναυλία, στην οποία θα τραγουδήσουμε το τεράστιο έργο του με τη συμμετοχή σπουδαίων ερμηνευτών. Ολοι μαζί θα γιορτάσουμε τα 100 του χρόνια.

100 χρόνια για τον παππού μου... Εγώ αυτό εκλαμβάνω για εκείνη τη μέρα.

Θα τιμήσουμε τον άνθρωπο, τον αγωνιστή, τον ιδεολόγο...

Θα τραγουδήσουμε όλοι μαζί στο Καλλιμάρμαρο!

Θεμελιωτής του ελληνικού ήχου και ο άνθρωπος που κατάφερε και πέρασε την ποίηση στα λαϊκά σπίτια.

Ηταν μια σπουδαία προσωπικότητα, με έντονη πολιτική δράση, και συνδέθηκε με τους αγώνες του λαού μας σε σκοτεινές περιόδους της χώρας μας, όπως ήταν και η περίοδος της χούντας των συνταγματαρχών.

Του χρωστάμε πολλά και θα τον τραγουδήσουμε στις 25 Ιούνη στο Καλλιμάρμαρο. Σας περιμένουμε όλους εκεί!

Ο Μίκης Θεοδωράκης λαμβάνει το Βραβείο Ειρήνης «Λένιν»

Αυτά δήλωνε μεταξύ άλλων στην ομιλία του ο Μίκης Θεοδωράκης κατά την απονομή του Βραβείου «Λένιν» το 1983, σημειώνοντας πως στέκεται μπροστά τους ως ένας απλός εκπρόσωπος της γενιάς του, «της γενιάς της Εθνικής Αντίστασης, που η ψυχή της ήταν οι Ελληνες κομμουνιστές». Και ολοκλήρωνε λέγοντας ότι στέκεται «σαν μουσικός και σαν αγωνιστής, απλός στρατιώτης μέσα στην απέραντη και ακατάβλητη στρατιά των απλών ανθρώπων που είναι αποφασισμένοι να υπερασπίσουν με κάθε θυσία τα δημιουργήματα και τον πολιτισμό του ανθρώπου».

Αποσπάσματα από αυτήν την ομιλία διαβάζει ο ηθοποιός Παύλος Ορκόπουλος στο τελευταίο βίντεο της σειράς «8 ηθοποιοί για τον Μίκη Θεοδωράκη», το οποίο είναι αναρτημένο στο κανάλι του «902.gr» στο YouTube.

Ολα τα βίντεο των ηθοποιών Μάκη Παπαδημητρίου, Νεφέλης Μαϊστράλη, Δημήτρη Καταλειφού, Βασίλη Κολοβού, Θανάση Ζερίτη, Αννας Μονογιού, Δημήτρη Μαύρου και Παύλου Ορκόπουλου, που το καθένα «φωτίζει» πλευρές από τη ζωή και το έργο του Μίκη, είναι αναρτημένα στο site mikis100.kke.gr, στην ενότητα «Ηχος και Λόγος».

Σκηνοθεσία: Θανάσης Σπυρόπουλος, Μουσική εκτέλεση - διασκευή: Δημήτρης Ανδρονιάδης, Διεύθυνση φωτογραφίας: Ακης Βαλεργάκης, Σκηνογραφία: Σάκης Μπάιμπος, Επιμέλεια παραγωγής: Παυλίνα Αγαλιανού, Κάμερα: Σωτήρης Γκέκας, Μαρίνα Κάππου, Στέργιος Παπουτσής, Ελλη Γεωργίου, Ηλεκτρολόγος: Κώστας Σαζακλόγλου, Μακιγιάζ: Ελένη Τσαρδάκη.

Για τον Μίκη Θεοδωράκη η στράτευση και οι αγώνες κάτω από την κόκκινη σημαία αποτελούν την ιερότερη περίοδο της ζωής του.

Αντίστοιχα, η σχέση του με την ΕΣΣΔ κρατά χρόνια. Από τη δεκαετία του '40 κιόλας. Στην ΕΣΣΔ πραγματοποίησε πολλές περιοδείες, ενώ εκεί έλαβε το 1957 το πρώτο βραβείο σύνθεσης διά χειρός Σοστακόβιτς. «Στη Σοβιετική Ενωση πρωτοήρθα το 1957. Ηρθα με τη γαλλική αποστολή, με το πλοίο "Μπαλτίκα". Καθώς από μακριά φαινόταν το Λένινγκραντ, ξέσπασα σε αναφιλητά. Η ιδέα ότι θα έβλεπα την πόλη του Λένιν έφερε στη μνήμη μου όλες τις αναμνήσεις της Κατοχής, της Αντίστασης, του Εμφυλίου, της παρανομίας, της φυλακής, της Μακρονήσου. Τους συντρόφους που βασανίστηκαν, σακατεύτηκαν, εκτελέστηκαν. Χίλια δυο πρόσωπα αγαπημένα μπαινόβγαιναν εκείνη τη στιγμή στη μνήμη μου, λες και ήθελαν εγώ ο τυχερός να χαιρετήσω από μέρους τους την ηρωική πόλη του Λένιν».

Ενώ δεν διστάζει να πάρει σαφή θέση και στην απόπειρα ξαναγραψίματος της Ιστορίας. Δήλωνε στον «Ριζοσπάστη» το 2005 με αφορμή το αντικομμουνιστικό μνημόνιο και το άθλιο κατασκεύασμα της ΕΕ για την εξίσωση του φασισμού με τον κομμουνισμό: «Το Συμβούλιο της Ευρώπης αποφάσισε να αλλάξει την Ιστορία. Να τη διαστρεβλώσει, εξισώνοντας τα θύματα με τους θύτες. Τους εγκληματίες με τους ήρωες. Τους κατακτητές με τους απελευθερωτές και τους ναζιστές με τους κομμουνιστές».