Οι μετεωρίτες είναι αγγελιοφόροι από τα βάθη του χρόνου, από την εποχή ακόμη που αστεροειδείς και κομήτες σχηματίζονταν παράλληλα με τον σχηματισμό του Ηλιου, από τα πρωτογενή υλικά του νέφους σκόνης και αερίων που γέννησαν το ηλιακό σύστημα. Ομως, τα μηνύματα που φέρνουν αλλοιώνονται από την τελική τους κατάληξη, τη συνάντηση με τη Γη και το καυτό πέρασμά τους μέσα από την ατμόσφαιρά της, πριν καταλήξουν στην επιφάνεια και μολυνθούν από το συνεχώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον του πλανήτη μας. Ούτε διαθέτουν κάποια ετικέτα προέλευσης για να ξέρουμε από πού ακριβώς προέρχονται.

Γι' αυτό η αποστολή OSIRIS-Rex της NASA, όπως και αποστολές διαστημικών υπηρεσιών άλλων χωρών, προγραμματίστηκε να φέρει στη Γη ένα δείγμα υλικού αστεροειδούς, σε αποστειρωμένες συνθήκες, ώστε να εξεταστεί χωρίς να έχει υποστεί καμιά εξωτερική επίδραση. Εφερε, λοιπόν, δείγμα από τον Μπενού, έναν αστεροειδή ηλικίας 4,5 δισεκατομμυρίων ετών, που «έκλεψε» απ' αυτόν το 2020, σε μια σύντομη ομαλή επαφή με την επιφάνειά του. Δεν είναι ούτε το πρώτο ούτε το δεύτερο δείγμα αστεροειδούς που φτάνει στα γήινα εργαστήρια, είναι όμως το μεγαλύτερο, καθώς περιέχει 121,6 γραμμάρια αμόλυντου υλικού, από την αυγή του ηλιακού συστήματος.

Προς το παρόν υπάρχουν μόνο προκαταρκτικές αναλύσεις για το 1% αυτής της ποσότητας δείγματος, αλλά είναι αποκαλυπτικές, όπως φάνηκε από τις σχετικές επιστημονικές ανακοινώσεις που έγιναν πρόσφατα. Ο Μπενού έχει ένα παρελθόν μάλλον απρόσμενο. Πριν από δισεκατομμύρια χρόνια, ήταν μέρος ενός μουλιασμένου στο νερό ουράνιου σώματος, που καταστράφηκε στην πορεία και κανείς δεν γνωρίζει τι απέγιναν τα άλλα κομμάτια του. Ενα σώμα που είχε «παλλόμενη» γεωλογική καρδιά και έβριθε από προβιοτικά οργανικά υλικά. Από πολλές πλευρές, αυτός ο χαμένος κόσμος του ηλιακού συστήματος θα έμοιαζε αρκετά με μικρογραφία της Γης πριν από την εμφάνιση της ζωής. «Ο Μπενού κυριολεκτικά φέρει τα δομικά υλικά της ζωής μέσα στα ορυκτά του», λέει η Λουίζα Πρέστον, αστροβιολόγος στο University College του Λονδίνου.

Μερικοί μικροσκοπικοί κόκκοι του δείγματος δείχνουν ότι η Οδύσσεια του Μπενού άρχισε πριν ανάψει ο Ηλιος. Αυτό σημαίνει ότι οι πλανητικοί επιστήμονες μπορούν να αξιοποιήσουν τις πληροφορίες που περιέχουν οι κόκκοι αυτοί, για να συναγάγουν την αρχική σύσταση του νέφους από το οποίο σχηματίστηκε το ηλιακό σύστημα. Να μάθουν αν η σκόνη που περιείχε προήλθε από ένα παλιότερο άστρο που διασκόρπισε ύλη του, ή από πολλές γενιές διαφορετικών τύπων άστρων.

Μέχρι στιγμής έχουν εντοπίσει δύο ευρείες κατηγορίες προηλιακών κόκκων. Πολλοί έχουν τη χημική υπογραφή άστρων μέσης έως χαμηλής μάζας, που βρίσκονταν στα τελευταία στάδια της ζωής τους και παρήγαν ισχυρούς αστρικούς ανέμους, σκορπώντας το μεγαλύτερο μέρος της ατμόσφαιράς τους στο βαθύ Διάστημα, δημιουργώντας νέφη αερίων και σκόνης, που ανακυκλώθηκαν σε ένα νεογέννητο άστρο. Αλλοι κόκκοι είχαν πιο βίαιη προέλευση, προερχόμενοι από εκρήξεις υπερκαινοφανών αστέρων (σουπερνόβα).

Λίγο μετά τον σχηματισμό του Ηλιου, πλανητοειδείς άρχισαν να σχηματίζονται γύρω του κάτω από την επίδραση της βαρύτητας, μεταξύ αυτών και το προγονικό ουράνιο σώμα του Μπενού. Ο Μπενού μπορεί να είναι σήμερα ένας μεσαίου μεγέθους πλούσιος σε άνθρακα και νερό αστεροειδής σε τροχιά κοντινή με αυτήν της Γης, αλλά όλες οι ενδείξεις συγκλίνουν ότι ο γεμάτος νερό «γονιός» του σχηματίστηκε στο εξωτερικό μέρος του ηλιακού συστήματος, όπου το νερό και άλλες πτητικές ουσίες μπορούν να υπάρξουν με τη μορφή του πάγου. Η περαιτέρω ανάλυση του δείγματος θα δείξει πόσο μακριά από τον Ηλιο σχηματίστηκε.

Το δείγμα από τον Μπενού βρίθει από είδη αργίλου και άλλα ορυκτά συσσωματώματα, που είναι καθαρές ενδείξεις δυναμικών μετασχηματισμών, όπως αυτοί που συμβαίνουν σε υδατικά διαλύματα κορεσμένα από διαλυμένες ουσίες, ή διαλύματα που εξατμίζονται αφήνοντας πίσω τους άλατα. Τα περισσότερα υλικά στον Μπενού φαίνεται να έχουν αλλοιωθεί από νερό. Το νερό αυτό φαίνεται ότι τουλάχιστον για μερικά εκατομμύρια χρόνια ήταν αρκετά θερμό και πιθανόν ανάβλυζε από υδροθερμικά συστήματα, τροφοδοτούμενα από τη θερμότητα της ραδιενεργού διάσπασης στον πυρήνα του προγονικού σώματος, το οποίο πρέπει να είχε διάμετρο τουλάχιστον 10 χιλιομέτρων και να έμοιαζε με λασπωμένη μπάλα.

Το προγονικό σώμα του Μπενού πιθανώς τραβήχτηκε σε πιο εσωτερική τροχιά υπό την επίδραση της βαρύτητας του Δία και περίπου τρία δισεκατομμύρια χρόνια μετά τον σχηματισμό του μάλλον καταστράφηκε σε μια σύγκρουση με άλλο σώμα, απελευθερώνοντας το κομμάτι που σήμερα γνωρίζουμε ως Μπενού και το οποίο κατέληξε σε εγγύς προς τη Γη τροχιά.

Επί δεκαετίες οι περισσότεροι ερευνητές υπέθεταν ότι μόνο ο άνθρωπος ήταν ικανός να μάθει νέες ριζοσπαστικές συμπεριφορές από εφευρετικά μέλη του είδους του, προωθώντας την εξέλιξη του πολιτισμού του και τη βιολογική επιτυχία του. Αρκετά άλλα ζωικά είδη είναι γνωστό ότι μπορούν να μάθουν νέες συμπεριφορές από μέλη της ομάδας τους, αλλά πολλοί ερευνητές θεωρούσαν ότι αυτό περιοριζόταν σε συμπεριφορές που τα περισσότερα άτομα του είδους θα μπορούσαν να είχαν αποκτήσει και μόνα τους, χωρίς να μιμούνται τις συμπεριφορές άλλων, βάζοντας έτσι εγγενείς περιορισμούς στην έκταση που μπορούν αυτές οι κοινωνίες να εξελιχθούν. Τώρα δύο νέες μελέτες έρχονται σε αντίθεση με αυτήν την αντίληψη, δείχνοντας ότι δύο πολύ διαφορετικά είδη, οι χιμπατζήδες και οι βομβίνοι (μπάμπουρες, είδος μέλισσας), μπορούν να μάθουν σύνθετες συμπεριφορές παρατηρώντας άλλους.

«Προφανώς, με όρους έκτασης και βάθους, ο ανθρώπινος πολιτισμός είναι απαράμιλλος, αλλά η υποκείμενη ικανότητα γι' αυτό (σ.σ. μιμητική μάθηση περίπλοκων συμπεριφορών) δεν είναι μοναδική, αποκλειστική ή ακόμη και σπάνια», υποστηρίζει η Αλις Μπρίτζες, βιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Σέφιλντ και επικεφαλής της ομάδας της δημοσίευσης για τους βομβίνους.

Στην έρευνα με τους χιμπατζήδες, που πραγματοποιήθηκε σε προστατευόμενο φυσικό χώρο στη Ζάμπια, οι ερευνητές σχεδίασαν ένα ειδικό κουτί, που περιείχε έναν πολύ ελκυστικό καρπό για τα ζώα αυτά. Το κουτί απαιτούσε τρία βήματα για να ανοίξει: Ανάκτηση μιας ξύλινης μπάλας, τράβηγμα του συρταριού ώστε να τοποθετηθεί η μπάλα και μετά κλείσιμο του συρταριού. Οι ερευνητές έβαλαν τέτοια κουτιά και κατένειμαν πολλές ξύλινες μπάλες σε μια περιοχή όπου κατοικούσαν 66 χιμπατζήδες καταγράφοντας τις προσπάθειές τους να ανοίξουν τα κουτιά, άλλοτε χτυπώντας τις μπάλες πάνω σε αυτά και άλλοτε τραβώντας τα συρτάρια. Μετά από 3 μήνες κανένας χιμπατζής δεν τα είχε καταφέρει, αποδεικνύοντας ότι η συγκεκριμένη εργασία δεν ήταν κάτι που μπορούσαν να πραγματοποιήσουν τα άτομα της ομάδας από μόνα τους. Στη συνέχεια οι ερευνητές διάλεξαν ένα από τα ενήλικα θηλυκά με υψηλή κοινωνική θέση σε κάθε ομάδα και του έδειξαν πώς να ανοίγει τα κουτιά. Μετά από 8 καθημερινές εικοσάλεπτες εκπαιδεύσεις, τα θηλυκά έγιναν ειδικοί στο να φέρνουν μπάλες και να τις χρησιμοποιούν για να ανοίγουν τα κουτιά, κάνοντάς το τουλάχιστον χίλιες φορές μπροστά σε άλλους χιμπατζήδες. Μέσα σε 5 βδομάδες, 14 από τους μη εκπαιδευμένους χιμπατζήδες μπορούσαν επίσης να ανοίξουν τα κουτιά, τουλάχιστον 9 φορές. Οπως και οι άνθρωποι, οι χιμπατζήδες μπόρεσαν να μιμηθούν κάτι που δεν βρίσκεται στις άμεσες δυνατότητες λύσεων που διαθέτουν.

Η έρευνα με τους βομβίνους αποκάλυψε παρόμοια αλλά ακόμη πιο απρόσμενα ευρήματα, δεδομένων των διαφορών ανάμεσα στους ανθρώπους και τα έντομα. Εκτός από το ότι είναι πολύ διαφορετικές, οι μέλισσες διαθέτουν πολύ μικρό εγκέφαλο. Οταν τις έβαλαν σε έναν χώρο που έπρεπε πρώτα να πατήσουν ένα μπλε κάλυμμα και στη συνέχεια να σύρουν ένα κόκκινο κάλυμμα, ώστε να αποκτήσουν πρόσβαση σε μια ζαχαρωτή λιχουδιά, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι βομβίνοι δεν μπορούσαν με κανέναν τρόπο να το καταφέρουν μόνοι τους. Τότε οι επιστήμονες υπομονετικά εκπαίδευσαν μια ομάδα βομβίνων πώς να το κάνει, χωρίς αρχικά να είναι σίγουροι αν οι βομβίνοι θα μπορούσαν να εκπαιδευτούν. Οπως και οι χιμπατζήδες, όταν οι άλλοι βομβίνοι παρατήρησαν τους εκπαιδευμένους να ανοίγουν πάλι και πάλι τον μηχανισμό που οδηγούσε στη λιχουδιά, οι 5 στους 15 κατάφεραν να το κάνουν μετά από 3 δοκιμές από μόνοι τους!

Οι χιμπατζήδες και οι βομβίνοι δεν πρόκειται να αναπτύξουν πολιτισμό παρατηρώντας τους ανθρώπους. Τα επιτεύγματά τους στα πειράματα αυτά έγιναν αφού τους επιβλήθηκε ειδική εκπαίδευση και πάντα με την προοπτική άμεσης επιβράβευσης με τη λιχουδιά. Οι χιμπατζήδες χρησιμοποιούν πέτρες, όπως τις βρίσκουν στο έδαφος, για να σπάνε καρύδια, αλλά δεν μπορούν να σμιλέψουν μια πέτρα για να φτιάξουν ένα εργαλείο, όπως έκανε ο παλαιολιθικός άνθρωπος, ακόμη κι αν προσπαθήσει κάποιος να τους εκπαιδεύσει σ' αυτό. Ωστόσο, ορισμένες απλουστευτικές αντιλήψεις για το τι κάνει την ανθρώπινη κοινωνία διαφορετική από τις ομαδικές συμβιώσεις άλλων κοινωνικών ζώων πρέπει να ξαναϊδωθούν.