«Είναι προς τιμή της ελληνικής διανόησης πως σύσσωμη πήρε κατά την Ιταλογερμανική κατοχή εχθρική στάση απέναντι στους εισβολείς. Κι είναι προς τιμή της πως από τους κόλπους των λογοτεχνών δε βγήκε μήτε φανερός μήτε κρυφός προδότης», αποφαίνεται η δασκάλα του Λαού Ελλη Αλεξίου (Αφιέρωμα: «Αντίσταση», περιοδικό «Επιθεώρηση Τέχνης», τεύχος 87-88, Μάρτης-Απρίλης 1962).

Την πρώτη χρονιά της Κατοχής, στη χώρα μας λειτουργεί μόνο ένα λογοτεχνικό σωματείο: Η Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών, η οποία ιδρύεται, το 1932, από τον Ιωάννη Γρυπάρη (1870-1942). Περιλαμβάνει όλα τα γνωστά ονόματα της εποχής.

Ανάμεσά της η πρωτοπόρα κομμουνιστική ομάδα: Μάρκος Αυγέρης, Κώστας Βάρναλης, Δημοσθένης Βουτυράς, Γαλάτεια Καζαντζάκη, Κοσμάς Πολίτης, Βασίλης Ρώτας, Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη. Εξω απ' αυτόν τον κύκλο συγγραφέων, στον οποίο συμμετέχουν και αστοί φιλελεύθεροι γραφιάδες, βρίσκονται οι, λόγω φασιστικής ιδεολογίας, αποσυνάγωγοι.

«Γενικά οι συγγραφείς γέροι και νέοι με αξιοζήλευτη συναδελφικότητα», σχολιάζει και πάλι η αγωνίστρια συγγραφέας, «με κοινή συντονισμένη δράση, παρ' όλη τη βαθειά επίγνωση του κινδύνου, σ' όλη την τετράχρονη περίοδο της γερμανικής κατοχής, δεν έλειψαν από καμιά πατριωτική εκδήλωση. Πρέπει ακόμη να τονισθεί πως κανένα ρήγμα, καμιά παρεξήγηση δε σκίασε την τετράχρονη συνεργασία τους: Μπρος στον κοινό κίνδυνο γίνουνταν μια αδιάσπαστη δύναμη. Με τα μέσα τα προσιδιάζοντα στους συγγραφείς, την πέννα και το λόγο, με το κύρος και την έμπραχτη συμμετοχή τους εμψύχωναν το λαό και τον ενίσχυαν στον αντιφασιστικό τους αγώνα».

Ας δούμε ποιες ήταν αυτές οι αντιστασιακές ομάδες συγγραφέων, οι οποίες τακτικά συνέρχονται, συζητούν για το ποιες μορφές πάλης πρέπει να επιλέξουν, αλλά και πώς να ελέγχουν τα πεπραγμένα της προηγούμενης δράσης τους.

Η πρώτη ομάδα συγκεντρώνεται γύρω από το παράνομο φύλλο «Ελευθερία», η οποία αποτελείται από τους Αγγελο Σικελιανό, Μάρκο Αυγέρη, Ηλία Βενέζη, Κ. Θ. Δημαρά, Γιώργο Θεοτοκά, Λουκή Ακρίτα. Κυκλοφορούν μόλις τέσσερα φύλλα αυτής της έκδοσης, αφού ο τυπογράφος συλλαμβάνεται, οδηγείται στις φυλακές Καλλιθέας, απ' όπου δραπετεύει, χωρίς να προδώσει τους συνεργάτες του βραχύβιου αντιφασιστικού περιοδικού.

Η Τατιάνα Σταύρου έχει κάνει το σπίτι της τόπο παράνομης συνάντησης. Επειδή βρισκόταν στους Αμπελόκηπους, βγήκε το όνομα της δεύτερης ομάδας «Των Αμπελοκήπων». Συχνάζουν οι Τάσος Αθανασιάδης, Ελλη Αλεξίου, Ομηρος Μπεκές, Ναπολέων Παπαγεωργίου.

Οι Καλλιθιώτες έφτιαξαν την ομάδα «Καλλιθέας». Σ' αυτήν την ομάδα εκ περιτροπής γίνονται οι συναντήσεις στο σπίτι κάθε μέλους. Μια βδομάδα στης Αλεξίου, την άλλη στου Αλκιβιάδη Γιαννόπουλου, στου Γιάννη Κορδάτου, στης Μαυροειδή-Παπαδάκη, στου Σωτήρη Σκίπη, στου Γιάννη Χατζίνη.

Κατά καιρούς προσέρχονται οι Γιώργος Βαλέτας, Βάσος Δασκαλάκης, Γεωργία Δεληγιάννη-Αναστασιάδη, Μενέλαος Λουντέμης, Γιώργος Μ. Μυλωνογιάννης.

Η ομάδα «των Κρητικών» συνεδριάζει στην οδό Αχαρνών. Συμμετέχουν η Ελλη Αλεξίου, ο διευθυντής της Σχολής Αηδονοπούλου ο Μιχάλης Αναστασίου, ο Μηνάς Δημάκης, ο Γιώργης Καφετζάκης, η Ελένη Περιστερίδου.

Κορυφαίο παράνομο έντυπο το κεντρικό όργανο του ΚΚΕ, η εφημερίδα «Ριζοσπάστης», που την υποστηρίζουν με την αγωνιστική γραφίδα τους οι Μέλπω Αξιώτη, Μάρκος Αυγέρης, Νίκος Καρβούνης, Γιώργης Λαμπρινός. Δεν πρέπει να ξεχάσουμε την κυκλοφορία των «Σοβιετικών Νέων», τα οποία υπογράφουν η άγρια δολοφονημένη Ηλέκτρα Αποστόλου, η Μέλπω Αξιώτη και η Διδώ Σωτηρίου.

Αποτιμώντας την προσφορά των κομμουνιστών συγγραφέων και διανοούμενων, μπορούμε να αναφέρουμε σε ποιους τομείς ενεργοποιούνται. Παίρνουν μέρος στις πανελλήνιες απεργίες, ο καθένας και η καθεμία στον τόπο της επαγγελματικής δουλειάς του.

Υπογράφουν και υποβάλλουν ομαδικές εκκλήσεις και υπομνήματα στις κατοχικές αρχές για την οργάνωση συσσιτίων, για τη διανομή λαδιού, οσπρίων και ρουχισμού.

Τροφοδοτούν τον παράνομο Τύπο με αντιστασιακό υλικό, γράφουν συνθήματα και κυκλοφορούν από πόρτα σε πόρτα τα απαγορευμένα τρικ. Κι ακόμη στήνουν αυτί μέρα και νύχτα πάνω από τις λιγοστές ραδιοφωνικές συσκευές, ακούνε τις ειδήσεις των συμμαχικών μετώπων και συντάσσουν δελτία ειδήσεων.

Ποιήματα, ύμνοι και θούριοι γράφονται εν θερμώ. Οργανώνουν τα λεγόμενα «πάρτι», όπου οι καλεσμένοι με το πρόσχημα καταβολής εισιτηρίου, οικονομικά ενισχύουν τον ένοπλο αγώνα. Συγγράφουν σκετς για καραγκιόζη και κουκλοθέατρο, που παίζονται στα σπίτια, στα συσσίτια για παιδιά, στα νοσοκομεία.

«Οι συγγραφείς στην υπηρεσία του λαού» και «Η τέχνη από τον λαό για τον λαό», είναι τα κυρίαρχα που κυριαρχούν στις γιορταστικές παρελάσεις. Ανατρέχουμε και πάλι στις ενθυμήσεις της Ελλης Αλεξίου: «Οι πρώτες τετράδες αποφασίστηκε να διατεθούν τιμής ένεκεν στα γηρατειά. Ο κόσμος έβλεπε δακρυσμένος τα λευκά αξιαγάπητα κεφάλια που είχαν μοχθήσει και κινδυνέψει μαζί του στα αγύριστα μαύρα χρόνια της σκλαβιάς. Ηταν αυτή η πορεία τους ένα από τα πιο αξιόλογα τραγούδια που είχαν γράψει».

Πιάστηκαν και κλείστηκαν στις φυλακές και τα στρατόπεδα:

Ηλίας Βενέζης: Οδηγείται στις φυλακές Αβέρωφ. Πιάστηκε στην Τράπεζα όπου εργαζόταν, κατά την πατριωτική εκδήλωση των υπαλλήλων της Τράπεζας στην Εθνική Γιορτή της 25ης Μάρτη.

Χρυσόστομος Γανιάρης: Συλλαμβάνεται στο βιβλιοπωλείο «Αετός» για έκδοση παράνομου δελτίου ειδήσεων. Ομως, εκτελείται η σύζυγός του, η βιβλιοδέτης Ευφημία Γανιάρη.

Φώτος Γιοφύλλης: Κρατιέται στο γερμανικό στρατόπεδο στου Γουδή.

Αγγελος Δόξας, Θέμος Κορνάρος, Γιώργης Λαμπρινός: Φυλακίζονται στο Χαϊδάρι.

Ασημάκης Πανσέληνος: Κλείνεται στου Αβέρωφ.

Σωτήρης Σκίπης: Κατεβαίνει στις σκάλες του κολαστηρίου της οδού Μέρλιν.