Η αντιπαράθεση που κλιμακώνεται ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Κίνα, με καταλύτη την πανδημία του κορονοϊού και στο έδαφος της νέας οικονομικής κρίσης, επιδρά και στις σχέσεις τους με την ΕΕ, συνολικά, αλλά και ξεχωριστά με κάθε κράτος - μέλος της, κυρίως με τη Γερμανία και τη Γαλλία.

Κίνα και ΕΕ έχουν διαμορφώσει ειδική Ατζέντα Στρατηγικής Συνεργασίας για το 2020, η οποία όμως αναμένεται να επικαιροποιηθεί, στη σκιά των εξελίξεων που επιτάχυνε ο κορονοϊός. Θυμίζουμε πως η Κίνα αποτελεί τον μεγαλύτερο εμπορικό εταίρο της ΕΕ σε ό,τι αφορά τις εισαγωγές και τον δεύτερο μεγαλύτερο στις εξαγωγές, με τις μεταξύ τους συναλλαγές να φτάνουν το 1 δισ. ευρώ σε ημερήσια βάση.

Το 2016, σύμφωνα με έρευνα της Σουηδικής Υπηρεσίας Αμυντικών Ερευνών, η Κίνα έγινε ο μεγαλύτερος εξαγοραστής περιουσιακών και εταιρικών στοιχείων παγκοσμίως, ξεπερνώντας τις ΗΠΑ με βάση τη συνολική αξία των εταιρικών εξαγορών. Η Ευρώπη έγινε ένας από τους σημαντικότερους προορισμούς Αμεσων Ξένων Επενδύσεων από την Κίνα, και εκτιμάται ότι από το 2014 - 2015 ήταν ήδη η μεγαλύτερη αγορά κινεζικών εξαγορών.

Η εξέλιξη αυτή, παρά το γεγονός ότι αναζωογονεί με νέα κεφάλαια την ευρωπαϊκή οικονομία, προκαλεί ανησυχίες στο πλαίσιο του διεθνούς ανταγωνισμού για εταιρείες και υποδομές «στρατηγικής σημασίας», που αλλάζουν χέρια και θέτουν σε κίνδυνο μακροπρόθεσμα συμφέροντα της αστικής τάξης στα κράτη - μέλη της ΕΕ.

Ετσι, το Μάρτη του 2019 ψηφίστηκε ο κανονισμός 2019/452, που διαμορφώνει ένα πλαίσιο για τον έλεγχο των Αμεσων Ξένων Επενδύσεων στην ΕΕ, ώστε να προστατευθούν τα στρατηγικά περιουσιακά στοιχεία των ευρωπαϊκών κρατών από την επενδυτική επέλαση της Κίνας, που «στοχοποιεί» από αυτοκινητοβιομηχανίες και χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς μέχρι εταιρείες με τεχνολογία αιχμής.

Τέτοιοι μηχανισμοί ελέγχου έχουν ήδη τεθεί σε εφαρμογή σε 14 κράτη - μέλη. Μόλις τον περασμένο Μάρτη, η Κομισιόν κάλεσε και τα εναπομείναντα κράτη να διαμορφώσουν έναν πλήρη μηχανισμό ελέγχου των ξένων επενδύσεων και να εξετάσουν όλες τις επιλογές, για την αντιμετώπιση πιθανών περιπτώσεων «όπου η εξαγορά ή ο έλεγχος από έναν ξένο επενδυτή μιας συγκεκριμένης επιχείρησης, υποδομής ή τεχνολογίας μπορεί να δημιουργήσει απειλές στην ασφάλεια ή την κοινή τάξη της ΕΕ».

Δίνοντας τις απαραίτητες διευκρινίσεις, η πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, διαβεβαίωσε ότι η ΕΕ «είναι και θα παραμείνει μια ανοιχτή αγορά για τις ξένες άμεσες επενδύσεις», ωστόσο «η ανοιχτή αυτή στάση δεν είναι άνευ όρων» και κάλεσε σε λήψη προληπτικών μέτρων και πλήρη αξιοποίηση των υφιστάμενων εργαλείων ελέγχου «για την προστασία των βιομηχανικών και εταιρικών περιουσιακών στοιχείων», ώστε η Ευρώπη «να βγει από την κρίση όσο δυνατή ήταν όταν μπήκε».

Πιο επιθετική ήταν η στάση της αντιπροέδρου της Κομισιόν και μέχρι πρόσφατα επιτρόπου Ανταγωνισμού, Μαργκρέτε Βεστάγκερ, η οποία πρότεινε στα ευρωπαϊκά κράτη να αγοράσουν μετοχές συγκεκριμένων εταιρειών και να μην «υποκύψουν» στις κινεζικές εξαγορές, δηλώνοντας πως «είναι ξεκάθαρο το τι πρέπει να κάνει η ΕΕ σχετικά με την Κίνα. Πρέπει να υπάρξει απώθηση».

Δηλώσεις όπως αυτή δείχνουν ότι δεν υπάρχει ενιαία στάση της ΕΕ απέναντι στην Κίνα και ότι ισχυρές ευρωπαϊκές οικονομίες επιλέγουν να διαπραγματευθούν «κατά μόνας» προκειμένου να πετύχουν τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα και συνεργασίες για τα δικά τους μονοπώλια, με στόχο να ενισχύσουν τη θέση τους και στους ανταγωνισμούς εντός της ΕΕ.

Οι ΗΠΑ, από την πλευρά τους, επιδιώκουν μια πιο ενιαία στάση απέναντι στην Κίνα, με κριτήριο τα δικά τους συμφέροντα και καλούν σε πιο αποφασιστική αντιμετώπιση της κινεζικής επέλασης, επικαλούμενες και ζητήματα ασφάλειας του ΝΑΤΟ, όπως κάνουν για παράδειγμα με το δίκτυο 5G.

Αξιοποιώντας την πανδημία, η Κίνα έπαιξε το χαρτί της «διπλωματίας του κορονοϊού» για να διεισδύσει βαθύτερα στην ΕΕ και να προκαλέσει πρόβλημα στη συνοχή του ΝΑΤΟ, προσφέροντας υγειονομική και οικονομική βοήθεια σε Ευρωπαίους συμμάχους των ΗΠΑ, αλλά και σε εταίρους των ΗΠΑ - ΕΕ στην ευρωπαϊκή ήπειρο και τα Βαλκάνια.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Ιταλία, που βρίσκεται στις προτεραιότητες του κινεζικού «Δρόμου του μεταξιού» (Belt and Road Initiative - BRI). Η Κίνα πρόσφερε βοήθεια στην ιταλική κυβέρνηση για τη διαχείριση της πανδημίας, σε μια περίοδο που στην ΕΕ «έπεφταν κορμιά» μεταξύ των κρατών - μελών για το ποιος θα εξασφαλίσει πρώτος το αναγκαίο υγειονομικό υλικό από την παγκόσμια αγορά.

Ηδη όμως από το 2008, πριν ακόμα διαμορφωθεί ο νέος «Δρόμος του μεταξιού», τα κινεζικά μονοπώλια άρπαξαν την ευκαιρία της οικονομικής κρίσης και επένδυσαν σε κρατικές επιχειρήσεις Ενέργειας της Ιταλίας, συμπεριλαμβανομένων των «Eni», «Enel» και «CDP Reti», οι οποίες αντιμετώπιζαν ζητήματα ρευστότητας.

Ακολούθησαν και άλλες επενδύσεις, όπως η εξαγορά της «Pirelli» το 2016 από την κρατική «Chinachem». Τον Απρίλη του 2019 η κυβέρνηση του Τζουζέπε Κόντε ήταν η πρώτη από τα κράτη του G7 που υπέγραψε μνημόνιο συνεννόησης με την Κίνα για τον BRI, κατά τη διάρκεια επίσημης επίσκεψης του Κινέζου Προέδρου, Σι Τζινπίνγκ, που αφορούσε ιδιαίτερα τα λιμάνια της Ιταλίας, αλλά και τους τομείς της Ενέργειας και του Τουρισμού.

Γερμανία και Γαλλία επιδιώκουν ξεχωριστές διαπραγματεύσεις για οικονομική συνεργασία με την Κίνα, προσπαθώντας να βάλουν φρένο στις εξαγορές επιχειρήσεων στρατηγικής σημασίας, ενώ ενδεικτική είναι η στάση ορισμένων κρατών, όπως η Σουηδία, ή η Ουγγαρία απέναντι στην Κίνα, με αφορμή τον κορονοϊό: Η πρώτη ασκεί οξύτατη κριτική στην κινεζική κυβέρνηση για τη διασπορά του ιού, ενώ η Ουγγαρία υπέγραψε με την Κίνα συμφωνία ύψους 2,5 δισ. δολαρίων για τον εκσυγχρονισμό του σιδηροδρομικού της δικτύου, με όρους που θα παραμείνουν μυστικοί για δέκα χρόνια.

Ενδιαφέρον έχουν οι εξελίξεις και σε μια χώρα που δεν είναι μέλος της ΕΕ, συγκεκριμένα στη Σερβία, που προσελκύει τις περισσότερες κινεζικές επενδύσεις στα Βαλκάνια τα τελευταία χρόνια. Η κυβέρνηση της χώρας υποδέχτηκε την κινεζική υγειονομική συνδρομή για την αντιμετώπιση της πανδημίας χαρακτηρίζοντας «φίλο και αδερφό» της την Κίνα, σε αντίθεση με την ΕΕ, που περιόρισε τις εξαγωγές υγειονομικού υλικού την περίοδο έξαρσης της διασποράς του ιού.

Η στάση της Σερβίας έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς αποτελεί μια από τις σημαντικότερες οικονομίες των Δυτικών Βαλκανίων, βρίσκεται στο επίκεντρο της «ευρωατλαντικής ολοκλήρωσης» και παίζει σημαντικό ρόλο στον ανταγωνισμό των ΗΠΑ - ΕΕ με τη Ρωσία. Τα Δυτικά Βαλκάνια έχουν κλειδώσει τα τελευταία χρόνια στο στόχαστρο της Κίνας, που αναβαθμίζει την οικονομική της διείσδυση, μέσα και από την «Πρωτοβουλία 17+1», που αναπτύσσεται συμπληρωματικά στο σχέδιο για το νέο «Δρόμο του μεταξιού».

Οι πρωτοβουλίες αυτές της Κίνας και κυρίως το γεγονός ότι διαθέτει μεγάλα κεφάλαια για επενδύσεις σε υποδομές και εξαγορές επιχειρήσεων, ιδιαίτερα θελκτικές για τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, έχουν προκαλέσει μεγάλη ανησυχία στην ΕΕ, που θεωρεί τα Βαλκάνια «πίσω αυλή» και ζωτικό της χώρο. Γι' αυτό στο ζήτημα της κινεζικής διείσδυσης σ' αυτήν την περιοχή η ΕΕ φαίνεται να διατηρεί μια πιο ενιαία στάση, όπως έδειξε και η ανακοίνωση της Κομισιόν για την πρόσφατη Σύνοδο ΕΕ - Δυτικών Βαλκανίων.

Οπως σημειωνόταν χαρακτηριστικά στην ανακοίνωση, «τα Δυτικά Βαλκάνια αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της Ευρώπης και γεωστρατηγική προτεραιότητα της ΕΕ (...) Αυτή η συνεργασία και υποστήριξη υπερβαίνει κατά πολύ αυτό που παρείχε οποιοσδήποτε άλλος εταίρος στην περιοχή, αντικατοπτρίζοντας τη στρατηγική εδραίωση της περιοχής (...) Ολα αυτά τα μέτρα στήριξης έχουν τους ίδιους στόχους: Να μετατρέψουν τα Δυτικά Βαλκάνια σε λειτουργικές οικονομίες της αγοράς, ικανές να ενταχθούν πλήρως στην ενιαία αγορά της ΕΕ».

Οι αιχμές αφορούν πρωτίστως την Κίνα και την προσπάθειά της να ενισχύσει τη θέση της στην περιοχή με αφορμή την πανδημία. Ως άμεση απάντηση, η Σύνοδος απάντησε με τη χρηματοδοτική στήριξη των χωρών αυτών με ποσά άνω των 3,3 δισ. ευρώ, όχι βέβαια για να θωρακίσουν τους λαούς από τους κινδύνους της πανδημίας, αλλά για να αντισταθμίσουν το «μπάσιμο» των ανταγωνιστών τους...