Οι ιχθυοκαλλιέργειες (για τις ανάγκες αυτού του άρθρου αναφερόμαστε στην εκτροφή ψαριών στη θάλασσα) αποτελούν πεδίο κερδοφορίας για το κεφάλαιο, καθώς θεωρούνται από τους πιο ανταγωνιστικούς τομείς της πρωτογενούς παραγωγής, με ηγετική θέση στην παραγωγή μεσογειακών ειδών στην Ευρώπη και διεθνώς.

Είναι ένας σχετικά νέος κλάδος, που εξελίχθηκε ραγδαία. Ξεκίνησε το 1980 με ετήσια παραγωγή 5 τόνους και έφτασε το 2008 τους 144.000 τόνους, ενώ σήμερα έχει σταθερά παραγωγή 110.000 - 120.000 τόνους. Το 1985 υπήρχαν 12 μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας για εκτροφή τσιπούρας και λαβρακιού και μετά από τρεις δεκαετίες ξεπέρασαν τις 300.

Το κεφάλαιο εντάσσει τις ιχθυοκαλλιέργειες ανάμεσα στις δέκα παραγωγικές δραστηριότητες που μπορούν να συμβάλλουν στην ανάκαμψη της ελληνικής καπιταλιστικής οικονομίας, χαρακτηρίζοντάς τες ως τον πιο σημαντικό κλάδο της ζωικής παραγωγής και από τους πιο σημαντικούς της αγροτικής.

Οι ιχθυοκαλλιέργειες είναι από τους πιο «εξωστρεφείς» κλάδους της ελληνικής οικονομίας, γεγονός που αποτυπώνεται και στο θετικό εμπορικό ισοζύγιο αλιευτικών προϊόντων. Το 2015, τα αλιευτικά προϊόντα αντιπροσώπευαν το 10,3% των συνολικών αγροτικών εξαγωγών της χώρας και αποτελούνταν κυρίως (81%) από ψάρια ιχθυοκαλλιέργειας. Το μεγαλύτερο ποσοστό (91,3%) είχε προορισμό χώρες - μέλη της ΕΕ.

Η Ελλάδα βρίσκεται στη 2η θέση παραγωγής ψαριών ιχθυοκαλλιέργειας στην ΕΕ, παράγοντας το 17,8% του όγκου και το 15,4% της αξίας της ευρωπαϊκής παραγωγής. Τα βασικά είδη που εκτρέφονται στην Ελλάδα είναι η τσιπούρα και το λαβράκι και αντιπροσωπεύουν το 98% του όγκου και το 99% της αξίας των ψαριών ιχθυοκαλλιέργειας στη χώρα μας.

Παγκοσμίως η παραγωγή των δύο αυτών ειδών προέρχεται κατά 96% από ιχθυοκαλλιέργειες σε 23 χώρες της ευρύτερης περιοχής της Μεσογείου. Τα δυο αυτά είδη είναι σημαντικής αξίας. Με βάση τα τελευταία στοιχεία του 2014 για τα κυριότερα είδη εκτρεφομένων στην ΕΕ, ως προς τον όγκο παραγωγής η τσιπούρα κατατάσσεται 3η (85.483 τόνοι) και το λαβράκι 5ο (63.965 τόνοι). Με βάση την αξία τους κατά την πρώτη πώληση, η τσιπούρα είναι 3η (448,80 εκατ. ευρώ) και το λαβράκι 4ο (406,54 εκατ. ευρώ).

Η Ελλάδα ήταν παραδοσιακά ο πρώτος παραγωγός αυτών των ειδών παγκόσμια, θέση που τώρα διεκδικεί η Τουρκία. Οι ελληνικές ιχθυοκαλλιέργειες αντιπροσωπεύουν το 61% της παραγωγής των δυο αυτών ειδών στην ΕΕ. Υπολογίζεται, τέλος, ότι στις υδατοκαλλιέργειες απασχολούνται περίπου 12.000 εργαζόμενοι, το συντριπτικά μεγαλύτερο ποσοστό των οποίων στις ιχθυοκαλλιέργειες. Η Εύβοια έχει το μεγαλύτερο αριθμό μονάδων ιχθυοκαλλιέργειας στις θάλασσές της, με ποσοστό 11% του συνολικού αριθμού.

Η εταιρεία «Νηρέας» ιδρύθηκε το 1988. Είναι μια από τις 10 μεγαλύτερες εταιρείες ιχθυοκαλλιέργειας στην Ευρώπη και η πρώτη σε παραγωγή και εμπορία μεσογειακών ειδών παγκοσμίως. Ο όμιλος «Νηρέας» περιλαμβάνει και εργοστάσια παραγωγής ιχθυοτροφών, μεταποίησης, εξοπλισμού ιχθυοκαλλιέργειας και επιχείρηση που παρέχει τεχνικές λύσεις και προϊόντα για επιχειρηματική πτηνοτροφία, χοιροτροφία και κτηνοτροφία.

Το 75% του μετοχικού κεφαλαίου (αξίας μεγαλύτερης από 87 εκατ. ευρώ το 2016) της εταιρείας πέρασε στις τράπεζες (Εθνική, Alpha, Eurobank και Πειραιώς), «κουρεύοντας» δάνεια 58,6 εκατ. το 2015, ενώ έχουν ξεκινήσει οι διαδικασίες για την πώληση της εταιρείας αυτοτελώς ή μαζί με τον κύριο ανταγωνιστή της, τη «Σελόντα» (το 79,61% των μετοχών και αυτής της εταιρείας έχει περάσει στις τράπεζες). Μάλιστα, το ενδιαφέρον που υπάρχει από επίδοξους αγοραστές δίνει αισιοδοξία στις τράπεζες ότι με την πώληση θα πάρουν πίσω τα κεφάλαια που έδωσαν ως δάνεια.

Το 2016 η εταιρεία πέτυχε τα υψηλότερα αποτελέσματα στην ιστορία της σε επίπεδο κύκλου εργασιών, στα 197,8 εκατ. ευρώ. Οι πωλήσεις αυξήθηκαν κατά 6,7% το 2016 σε σχέση με το 2015, φτάνοντας τα 197,81 εκατομμύρια ευρώ. Ενώ το πρώτο εξάμηνο του 2017 έχουν φτάσει ήδη τα 102 εκατ. ευρώ. Τα μεικτά κέρδη το 2016 έφτασαν τα 27,2 εκατ. ευρώ, αυξημένα κατά 22,4% σε σχέση με το 2015. Καμία ανησυχία λοιπόν για το κεφάλαιο.

Τι ισχύει, όμως, για τους εργαζομένους σε μια επιχείρηση που πετυχαίνει σημαντικούς ρυθμούς ανάπτυξης κύκλου εργασιών και κερδών;

Η δουλειά στις ιχθυοκαλλιέργειες γίνεται σε δύσκολες συνθήκες (καιρικά φαινόμενα, αυξημένη υγρασία, επισφαλείς εγκαταστάσεις για την υγεία και την ασφάλεια), τόσο στη θάλασσα όσο και στις χερσαίες εγκαταστάσεις. Είναι εργασία βαριά και ανθυγιεινή, που στις περισσότερες περιπτώσεις καλύπτεται με βάρδιες 7 μέρες τη βδομάδα και 24 ώρες τη μέρα. Στα εργατικά δυστυχήματα που αυξάνονται δραματικά τα τελευταία χρόνια, έρχονται να προστεθούν τρία θανατηφόρα στον όμιλο «Νηρέας» (Χίος, Αλιβέρι, Αστακός Αιτωλοακαρνανίας). Από αυτήν την εργασία, την εντατικοποίηση και την εκμετάλλευση στις πλάτες των εργαζομένων, «χτίστηκαν» οι οικονομικές επιτυχίες της επιχείρησης. Και μάλιστα, με αμοιβές που ακόμα και πριν την κρίση μόλις που έφταναν το βασικό μισθό.

Τα δικαιώματα των εργαζομένων μπήκαν στο στόχαστρο της εργοδοσίας την περίοδο της κρίσης, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τις μειώσεις μισθών και τις ατομικές συμβάσεις, που επιβλήθηκαν κάτω από καθεστώς τρομοκρατίας και εκβιασμών. Αλλά και στη φάση της αύξησης των κερδών της εταιρείας, οι μισθοί δεν επανήλθαν στα προηγούμενα επίπεδα, ούτε με την υποκατάσταση από την εργοδοσία ενός μέρους της μείωσης με κουπόνια, ξεμπερδεύοντας με αυτόν τον τρόπο από τις υποχρεώσεις της για ένα σημαντικό μέρος ασφαλιστικών εισφορών.

Αποδεικνύεται ότι για να αυξήσει η εταιρεία την κερδοφορία της, προϋπόθεση είναι η ένταση της επίθεσης στα δικαιώματα των εργαζομένων, ανεξάρτητα από το ποιος έχει την ιδιοκτησία του βασικού μετοχικού πακέτου.

Πηγές:

-- Σύνδεσμος Ελληνικών Θαλασσοκαλλιεργειών. Ετήσια έκθεση 2016

-- Διεύθυνση Υδατοκαλλιεργειών και Εσωτερικών Υδάτων του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, 2014: Πολυετές Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο για την ανάπτυξη των υδατοκαλλιεργειών στην Ελλάδα, 2014-2020

-- Διεθνής Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας, 2016. The State of World Fisheries and Aquaculture

-- Νηρεύς ιχθυοκαλλιέργειες ΑΕ. Ετήσια Οικονομική Εκθεση της χρήσης 2016

-- Νηρεύς ιχθυοκαλλιέργειες ΑΕ. Σχολιασμός αποτελεσμάτων ομίλου α' εξαμήνου 2017.