Το γεγονός ότι η αρχαιολογική έρευνα στην Ελλάδα βασίζεται αποκλειστικά στο μεράκι, την προσφορά και την αγωνία των εργαζομένων - κάθε ειδικότητας και εργασιακής σχέσης - της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, παρά και ενάντια στο αστικό κράτος που κάνει ό,τι μπορεί για να «ξεμπερδέψει» μαζί της χάριν της αδηφαγίας του κεφαλαίου μέσα σε συνθήκες καπιταλιστικής κρίσης, επιβεβαίωσε και η φετινή, 26η Επιστημονική Συνάντηση για το αρχαιολογικό έργο στη Μακεδονία - Θράκη, που διοργάνωσαν πρόσφατα το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και το υπουργείο Πολιτισμού.

Η αναγκαστική, λόγω της κρατικής υποχρηματοδότησης, αναζήτηση «χορηγών», η συνέχιση προγραμμάτων μέσω έκτακτων - άρα αντικειμενικά ανίκανων να υποκαταστήσουν την ανάγκη τακτικής χρηματοδότησης - επιχορηγήσεων των φορέων υλοποίησή τους ή απλώς η συρρίκνωσή τους στο πλαίσιο του «εφικτού» χαρακτηρίζουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο κινήθηκε η έρευνα και το 2012.

Φέτος, η συνάντηση έγινε στο φόντο νέων αρνητικών εξελίξεων στον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς. Το αστικό κράτος κλιμακώνει τη θεσμική θωράκιση της ασυδοσίας του κεφαλαίου έναντι των αρχαιοτήτων που έχει λάβει το χαρακτήρα «λαίλαπας» τα τελευταία τρία χρόνια, σε συνέχεια όμως της προηγούμενης αντιδραστικής νομοθεσίας και πάντα στο πλαίσιο των καταστροφικών στρατηγικών στόχων του κεφαλαίου. Η πιο πρόσφατη εκδήλωση αυτής της διαδικασίας είναι το νομοσχέδιο για τη «Διαμόρφωση φιλικού αναπτυξιακού περιβάλλοντος για τις στρατηγικές και ιδιωτικές επενδύσεις και άλλες διατάξεις», που βρήκε απέναντί του τους αρχαιολόγους οι οποίοι καταγγέλλουν ότι καταργεί «τον Ενιαίο Φορέα Προστασίας Πολιτισμού και δίνει τη δυνατότητα "ειδικής" διαχείρισης αρχαιοτήτων σε fast track επενδύσεις» και «δημόσιο χαρακτήρα του πολιτισμού, νομιμοποιώντας επενδυτές - ιδιώτες στη διαχείριση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, εις βάρος του αρχαιολογικού έργου και των μνημείων».

Τα παραπάνω, σε συνδυασμό με τη συνεχιζόμενη υποχρηματοδότηση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, τις απολύσεις, τις καθυστερήσεις στους μισθούς, το σχέδιο του νέου οργανογράμματος του πρώην υπουργείου Πολιτισμού που το συρρικνώνει ακόμη περισσότερο, έχουν βγάλει στο δρόμο του αγώνα το σύνολο σχεδόν των εργαζομένων όλων των ειδικοτήτων και σχέσεων εργασίας στο ΥΠΠΟ. Και προς επίρρωση όλων των φόβων και καταγγελιών των εργαζομένων ήρθε η απόφαση του υπουργείου να μεταφέρει τα σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα του Σταθμού «Βενιζέλος» του μετρό Θεσσαλονίκης από εκεί που βρέθηκαν, στο όνομα του «κόστους» επιτόπιας διατήρησής τους, ξεσηκώνοντας θύελλα διαμαρτυριών στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Ευρήματα τα οποία φυσικά απασχόλησαν και το αρχαιολογικό συνέδριο.

Οπως ειπώθηκε όμως αρχικά, παρά τις τεράστιες δυσκολίες, οι αρχαιολόγοι, οι συντηρητές και το πλήθος των επιστημονικών ειδικοτήτων που εμπλέκονται στην προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς εξακολουθούν να δίνουν τον καλύτερο εαυτό τους. Ελάχιστα δείγματα αυτής της προσφοράς παρουσιάζει σήμερα ο «Ρ» από τις εργασίες του συνεδρίου.

Ισως στην παλαιότερη ένδειξη διαδικασίας οινοποίησης στην Ευρώπη βρέθηκαν οι επιστήμονες που ερευνούν τον προϊστορικό οικισμό του Ντικιλί Τας, περίπου 2 χλμ. ανατολικά από την αρχαία πόλη των Φιλίππων. Πρόκειται για μια συστηματική ανασκαφή ελληνογαλλικής συνεργασίας (Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία και Γαλλική Σχολή Αθηνών) που συνεχίζεται κατά περιόδους, από το 1961.

«Το Ντικιλί Τας είναι μία από τις καλύτερα τεκμηριωμένες θέσεις των Βαλκανίων για τις περιόδους από την Αρχαιότερη Νεολιθική (γύρω στο 6400 - 6200 π.Χ.) ως την Υστερη Εποχή του Χαλκού (12ος αιώνας π.Χ). Τα οικιστικά κατάλοιπα είναι άφθονα και η κατάσταση διατήρησής τους σπάνια. Σε ένα από τα κτίσματα που ανασκάπτεται τώρα, τη λεγόμενη «οικία 1», που χρονολογείται με ακρίβεια στο β' μισό της 5ης χιλιετίας (4400 - 4200 π.Χ.), βρέθηκαν μεγάλες ποσότητες από απανθρακωμένες ρόγες πατημένων σταφυλιών, ένδειξη ότι φρέσκα σταφύλια είχαν πατηθεί για την εξαγωγή χυμού. Αρκετά αγγεία, ολόκληρα ή σε κομμάτια που έχουν βρεθεί κοντά τους περιείχαν αρχικά τα ίδια τα στέμφυλα ή το χυμό των σταφυλιών. Αυτό το εντυπωσιακό και ασυνήθιστο εύρημα, είναι ενδεχομένως η πιο παλιά μέχρι στιγμής ένδειξη οινοποίησης στην Ευρώπη».

Ακόμη όμως και για τη μελέτη για την εξακρίβωση του τρόπου εκμετάλλευσης του αμπελιού (μικροσκοπικές και χημικές αναλύσεις) χρειάζεται «χορηγός» και μάλιστα πολυεθνικός: Η «National Geographic Society».

«Εχουν επίσης προσδιοριστεί και άλλα είδη φυτών, όπως το ρόβι, το μονόκοκκο σιτάρι καθώς και το λινάρι που θα μπορούσε να έχει χρησιμοποιηθεί για το λάδι ή τις ίνες του. Τα είδη των σπόρων και οι ποσότητες που έχουν εντοπισθεί σημαίνουν ότι η καταστροφή του οικήματος αυτού συνέβη το φθινόπωρο, σε μια περίοδο κατά την οποία οι "σοδειές" είχαν αποθηκευθεί για τον επερχόμενο χειμώνα».

Με έκτακτη οικονομική ενίσχυση της Επιτροπής Ερευνών του ΑΠΘ συνεχίστηκε, για 19 χρονιά, τον Ιούλιο του 2012, η πανεπιστημιακή ανασκαφή στον αρχαίο οικισμό που βρίσκεται στην τούμπα του πρώην στρατοπέδου Κόδρα στο Καραμπουρνάκι. Η ανασκαφική έρευνα είχε σταματήσει από το 2009 και οι επιστήμονες είχαν επικεντρωθεί αποκλειστικά στην καταγραφή, συντήρηση και μελέτη παλιότερων ευρημάτων τους.

Στις εργασίες που έγιναν στο χώρο και στο κτίριο της ανασκαφής για τέσσερις εβδομάδες συμμετείχαν 30 προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές καθώς και πτυχιούχοι Αρχαιολογίας από την Ελλάδα και το εξωτερικό.

Οι υπεύθυνοι σημείωσαν ότι «ο στόχος όλων των εργασιών στο πλαίσιο της μελέτης του υλικού ήταν διπλός. Αφενός απέβλεπε στην τεκμηρίωση σημαντικού αριθμού κινητών ευρημάτων και αφετέρου στη διερεύνηση συγκεκριμένων ανασκαμμένων χώρων του αρχαίου οικισμού για την καλύτερη κατανόηση και ερμηνεία τους. Για τον σκοπό αυτό επιλέχθηκαν κατά το δυνατόν «κλειστά» σύνολα ευρημάτων που προέρχονται από χώρους ποικίλων δραστηριοτήτων, όχι μόνο οικοτεχνικού αλλά και εργαστηριακού χαρακτήρα. Ειδικότερα πέρσι, ασχοληθήκαμε με την ταξινόμηση, συγκόλληση και φωτογράφηση των κεραμικών θραυσμάτων που βρέθηκαν στη ΒΔ γωνία στο υπόσκαπτο μιας τομής, όπου είχαμε εντοπίσει δύο αρκετά μεγάλα υπόσκαπτα που επικοινωνούσαν μεταξύ τους. Πρόκειται για τις γνωστές ημι-υπόγειες κυψελόμορφες κατασκευές (περισσότερες από 25 έχουν αποκαλυφθεί μέχρι σήμερα), που είναι διάσπαρτες στον οικισμό.

Θέλουμε να θυμίσουμε εδώ ότι και στα δύο υπόσκαπτα είχαν βρεθεί σημαντικές ποσότητες κεραμικής όχι μόνο χρηστικής αλλά και πολυτελείας, μάλιστα από εδώ προέρχονται ορισμένα από τα σχετικά σπάνια διακοσμημένα αγγεία με εικονιστικές παραστάσεις (ιωνικά, κορινθιακά και κορινθιάζοντα). Η μελέτη των υπόλοιπων κεραμικών ευρημάτων του υπόσκαπτου της ΒΔ γωνίας κατά την περσινή χρονιά, έδειξε ότι πρόκειται κυρίως για ντόπια αρχαϊκά χρηστικά σκεύη, χωρίς να απουσιάζουν και τα επείσακτα παραδείγματα. Οσον αφορά στην εγχώρια παραγωγή, παρατηρείται ένα πλούσιο σχηματολόγιο, από το οποίο ξεχωρίζουν τα ωοκέλυφα, οι οινοχόες και τα μαγειρικά σκεύη. Υπάρχουν, επίσης, τμήματα από πιθάρια και ταψιά καθώς και γκρίζα ντόπια αγγεία. Στην ίδια εποχή, δηλ. την αρχαϊκή, φαίνεται να ανήκει και η μικρή ποσότητα της εισηγμένης κεραμικής που εντοπίστηκε στο υπόσκαπτο. Εδώ ξεχωρίζουν οι ιωνικές κύλικες και κάποια κορινθιακά αγγεία, ενώ δεν λείπουν και οι εμπορικοί αμφορείς για τη μεταφορά λαδιού και κρασιού (αττικοί, χιώτικοι, σαμιακοί, κλαζομενιακοί και κορινθιακοί).

Η περιορισμένης έκτασης ανασκαφική έρευνα σε τρία σκάμματα το 2012 έφερε στο φως τμήματα οικοδομημάτων με λίθινους τοίχους και βοτσαλωτά δάπεδα, καθώς και τμήματα από ημιυπόγειες υπόσκαπτες κατασκευές, που προϋπήρχαν κάτω από αυτά. Ολα τα παραπάνω χρονολογούνται στα αρχαϊκά χρόνια (7ος - 6ος αι. π.Χ.)».

Αξιόλογα στοιχεία για την αρχαία μεταλλευτική δραστηριότητα έδωσε η ανασκαφική έρευνα σε αρχαία μεταλλεία και μεταλλουργικές θέσεις του όρους Παγγαίου (Ασημότρυπες, Βαλτούδα). Σύμφωνα με τους ερευνητές, το Παγγαίο, «από τις πλέον φημισμένες μεταλλευτικές περιοχές της αρχαίας Ελλάδας, μνημονευόμενη από πλήθος ιστορικών, θεωρείται ένα σχετικά ανεξερεύνητο βουνό. Οι απρόσιτες βουνοπλαγιές του και η πυκνή βλάστηση κρύβουν μυστικά αιώνων, τόσο στην επιφάνειά του όσο και στα έγκατά του. Τα ορυχεία χρυσού και αργύρου του Παγγαίου αναφέρονται από πλήθος αρχαίων ιστορικών. Τα εκμεταλλεύονταν αρχικά οι Θράκες, ενώ ήταν το μήλον της Εριδος ανάμεσα στη Θάσο και την Αθήνα, πριν τα κατακτήσει ο Φίλιππος Β΄. Ο τύραννος της Αθήνας Πεισίστρατος, εξόριστος στα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ., απέκτησε αρκετά πλούτη και τεχνογνωσία, εδώ ώστε να πληρώσει μισθοφόρους και να επιστρέψει στην Αθήνα πανίσχυρος και να εκμεταλλευτεί τα μεταλλεία του Λαυρίου. Ο Ηρόδοτος αναφέρει το Παγγαίο ως όρος απέργων (κατεργαστών), μέγα και ψηλό, με μεταλλεία χρυσού και αργύρου.

Η μεταλλοφορία στο Παγγαίο χαρακτηρίζεται από φλεβική ανάπτυξη σε διακλάσεις και ρήγματα σε μάρμαρα, γρανίτες και σχιστόλιθους. Το μετάλλευμα στις περισσότερες θέσεις χαρακτηρίζεται από παρουσία χρυσού, αργύρου και χαλκού. Η συνεργασία της ΙΗ΄ Εφορείας Αρχαιοτήτων Καβάλας με το Τμήμα Γεωλογίας του ΑΠΘ στοχεύει ακριβώς στη μελέτη της αρχαίας μεταλλευτικής και μεταλλουργικής δραστηριότητας. Η μελέτη της μεταλλευτικής περιλαμβάνει εντοπισμό και καταγραφή των θέσεων, όπου πραγματοποιούνταν εξόρυξη του μεταλλεύματος, αποτύπωση και γεωλογική χαρτογράφηση των αρχαίων στοών, καθώς και μελέτη του τρόπου τον οποίο εξορυσσόταν το μετάλλευμα. Η έρευνα σε θέσεις μεταλλουργίας περιλαμβάνει τη μελέτη των προϊόντων εκκαμίνευσης του μεταλλεύματος, όπου ανευρίσκονται σήμερα τόνοι από τις λεγόμενες μεταλλουργικές σκωρίες. Η μελέτη τους έχει ως στόχο τη διαπίστωση του μεταλλικού προϊόντος, αλλά και την ανεύρεση του τρόπου εκκαμίνευσης».

Η ανασκαφή έγινε τον περασμένο Νοέμβρη στη Βαλτούδα, πάνω από το χωριό Μουσθένη, και τρεις αρχαίες μεταλλευτικές στοές στη θέση Ασημότρυπες, πάνω από τη Νικήσιανη. «Η Βαλτούδα, στο νότιο τμήμα του βουνού και σε υψόμετρο 1.000 περίπου μέτρων, αποτελεί ένα κομβικό σημείο στη μεταφορά και στην εκκαμίνευση του μεταλλεύματος. Η περιοχή Ασημότρυπες λίγο χαμηλότερα από τις κορυφές του Παγγαίου αποτελούν ορόσημο, όσον αφορά το πλήθος των αρχαίων μεταλλείων, αλλά και στους τοπικούς θρύλους. Ηδη τα πρώτα αποτελέσματα δίνουν αξιόλογα στοιχεία σχετικά με την αρχαία μεταλλευτική δραστηριότητα, τόσο από τη μελέτη του μεταλλεύματος όσο και από τη μελέτη των προϊόντων εκκαμίνευσης. Τα ανασκαφικά δεδομένα βοηθούν στη σχετική χρονολόγηση των επιμέρους φάσεων εκμετάλλευσης».

Οικοδόμημα, πιθανόν ναός, νομίσματα και άλλα κινητά ευρήματα ήταν η «σοδειά» της πανεπιστημιακής ανασκαφής στην Αγορά της Πέλλας το 2012. Σύμφωνα με τον καθηγητή Αρχαιολογίας του ΑΠΘ, Ιωάννη Ακαμάτη «Σε μια έκταση πάνω από 70.000 τ.μ., στην καρδιά της αρχαίας πόλης, γύρω από μια τεράστια κεντρική πλατεία σταδιακά αποκαλύπτεται ένα συγκρότημα από στοές και σειρές χώρων πίσω τους, στους οποίους ήταν εγκατεστημένα τα αρχεία, η έδρα των αρχόντων της πόλης, άλλες δημόσιες υπηρεσίες, εργαστήρια και καταστήματα.

H ανασκαφή πεδίου στην πανεπιστημιακή ανασκαφή της Αγορά της Πέλλας κατά το 2012 επικεντρώθηκε στη βόρεια και ανατολική στοά, στην κεντρική αυλή και στην περιοχή του δημόσιου αρχείου της Πέλλας, με στόχο τη συγκέντρωση συμπληρωματικών στοιχείων που σχετίζονταν με την τελική δημοσίευση του συγκροτήματος».

Στη Βόρεια Στοά βρέθηκαν χρηστικά και αποθηκευτικά αγγεία, νομίσματα και λίγα μεταλλικά αντικείμενα. «Το σύνολο των ευρημάτων του στρώματος καταστροφής, που εντοπίστηκε στο τελευταίο δάπεδο μας οδηγούν στον ύστερο 2ο αι. π.Χ. με τελευταίο όριο τις αρχές του 1ου αι. π.Χ. Η προκαταρκτική δηλαδή εικόνα των κινητών ευρημάτων δεν διαφοροποιεί τη δημοσιοποιημένη εικόνα της τελικής καταστροφής της Αγοράς και της ελληνιστικής Πέλλας γενικότερα που τοποθετείται στις αρχές του 1ου αι. π.Χ.».

«Θησαυροί χάλκινων νομισμάτων κάτω από τα παλιότερα δάπεδα και διάφορα κεραμικά ευρήματα χρονολογούνται στο τελευταίο τέταρτο του τέταρτου αι. π.Χ. Επιβεβαιώνεται έτσι η κατασκευή της πτέρυγας αυτής περί τα τέλη του 4ου αι. π.Χ. Η χρονολόγηση αυτή επιβεβαιώνεται και από ικανή σε αριθμό κεραμική του γεμίσματος των θεμελίων της πρώτης φάσης του οικοδομήματος».

Στην ανατολική Στοά «επιβεβαιώθηκε η αλλαγή της στάθμης του οδοστρώματος της οδού ανά τους αιώνες με την απόρριψη διαφόρων εμπορικών και εργαστηριακών καταλοίπων σε όλο το μήκος της οδού, που αποτελούν σημαντικότατα μέσα απόδειξης της οικονομικής ευρωστίας της πόλης ανά τους αιώνες».

Στη ΝΔ γωνία του ορθογώνιου όγκου της Αγοράς εντοπίστηκε με δοκιμαστικές τομές αρχικά ορθογώνιο οικοδόμημα, που διατηρείται στο ύψος μόνο της υποθεμελίωσης.

«Το οικοδόμημα είναι ελεύθερο από όλες τις πλευρές και διαιρείται σε δύο άνισους χώρους με εγκάρσιο τοίχο. Η μορφή του είναι ναόσχημη και έχει εξωτερικές διαστάσεις 16.20 χ 7,90. Κατάλοιπα από δωρικούς σφονδύλους, τμήματα από κιονόκρανα και αποσπασματικά επίκρανα παραστάδων που βρέθηκαν στη βόρεια πλευρά του με μεγάλη πιθανότητα σηματοδοτούν τη διαμόρφωση εισόδου στην πλευρά αυτή με δύο κίονες ανάμεσα σε παραστάδες. Η επιμέλεια τοποθέτησης των λίθων θεμελίωσης με την άριστη επεξεργασία της επιφάνειάς τους δηλώνουν και την υψηλή ποιότητα της κατασκευής, πράγμα που επιβεβαιώνεται και από την παρουσία κονιαμάτων λευκού, ερυθρού και μαύρου χρώματος. Κατά την επόμενη ανασκαφική περίοδο, προγραμματίζεται η ολοκλήρωση της έρευνάς του. Βασικός στόχος είναι η αποκατάσταση της αρχιτεκτονικής μορφής του ΝΑΟΥ και η ταύτιση της λατρευόμενης σε αυτόν θεότητας μέσα από τη συλλογή κινητών ευρημάτων στο εσωτερικό του, αλλά και στον περιβάλλοντα χώρο. Η θέση του είναι κεντρική. Το οικοδομικό τετράγωνο στο οποίο κατασκευάστηκε ο ναός παρέμεινε ελεύθερο για την εξυπηρέτηση των αναγκών της λατρείας. Επομένως, και η λατρευόμενη σε αυτόν θεότητα ήταν σημαντική για την πόλη της Πέλλας και το Μακεδονικό Βασίλειο».

Στη Βεργίνα συνεχίστηκε η ανασκαφή στον Τομέα «Τσακιρίδη», η οποία, αν και μικρής διάρκειας «λόγω των περιορισμένων οικονομικών μέσων» απέδωσε «νέα και ενδιαφέροντα στοιχεία τα οποία ενισχύουν ακόμη περισσότερο τις παρατηρήσεις των προηγούμενων ανασκαφικών περιόδων για την αρχαία πόλη Αιγών στους όψιμους ελληνιστικούς και τους πρώιμους αυτοκρατορικούς χρόνους».

Ο χώρος βρίσκεται περίπου στο κέντρο της αρχαίας πόλης. «Τα οικοδομικά λείψανα και κυρίως τα πρώτα κινητά ευρήματα χρονολογήθηκαν στην πλειονότητά τους στην περίοδο ανάμεσα στον απερχόμενο 2ο αι. π.Χ. έως και τον 1ο αι. μ. Χ. Παρά τη μεγάλη καταστροφή των οικοδομικών λειψάνων φαίνεται ότι ένα μέρος τους ανήκει πιθανώς σε εργαστήρια, ενώ τα ερείπια στη νοτιοανατολική γωνία του αγρού φανερώνουν μια μεγαλύτερη δημόσια (;) κατασκευή, όπου οι χώροι προστατεύονται από αναλημματικούς τοίχους αλλά και ορίζονται από ακάλυπτους - υπαίθριους χώρους».

Η έρευνα επικεντρώθηκε στο επίμηκες οικοδόμημα, το οποίο είχε αποκαλυφθεί σε προηγούμενες περιόδους (2009 - 2011) και απέδωσε πολλά και ενδιαφέροντα στοιχεία. Μεταξύ άλλων, βρέθηκαν πήλινα θραύσματα ειδωλίων (σύμποδων γυναικείων μορφών («ιεροδούλων»), θραύσματα γυναικείων κεφαλών και κυρίως θραύσματα μορφών Αττιδος). Επίσης, ποικίλες μορφές Ερωτα, κυρίως επάνω σε λύχνους. «Προφανώς όλα τα παραπάνω ευρήματα ισχυροποιούν την άποψή μας, ότι τα οικοδομικά λείψανα στη ΝΑ γωνία του αγρού Τσακιρίδη ανήκουν στο Μητρώο, μολονότι με την παρατήρηση αυτή αναφύεται μια σειρά ενδιαφερόντων ερωτημάτων, όπως το μέγεθος και η μορφή του Ιερού της Μητρός των Θεών. Με τα δεδομένα αυτά ο κύκλος των σχετικών ερωτημάτων μεγαλώνει και αφορά όχι μόνο στη μορφή του Μητρώου και της λατρείας της Μητέρας των Θεών, αλλά και στη δραστηριότητα της πόλης των Αιγών στην πρώτη εκατονταετία της ρωμαϊκής κατοχής στον ελληνικό χώρο».