Η ενίσχυση της Ειδικής Αγωγής είναι επιβεβλημένη και βασικές προϋποθέσεις γι' αυτό είναι:

• Η άμεση διεύρυνση των δημόσιων δομών Ειδικής Αγωγής σε όλη την επικράτεια της χώρας και η πλήρης στελέχωσή τους με μόνιμο προσωπικό, με άμεση απορρόφηση του συνόλου των αποφοίτων των δύο αντίστοιχων πανεπιστημιακών τμημάτων που βγάζουν εκπαιδευτικούς Ειδικής Αγωγής, αλλά και με όλο το υπόλοιπο απαραίτητο προσωπικό.
• Το κράτος να πάρει όλα τα μέτρα ώστε η Ειδική Αγωγή να παρέχεται αποκλειστικά δημόσια και δωρεάν για όλους, σε όλες τις εκφάνσεις της (διάγνωση, πρώιμη παρέμβαση, εκπαίδευση, αποκατάσταση).
• Σύσταση κεντρικού κρατικού φορέα μελέτης - έρευνας των αναγκών, των προβλημάτων, των μεθόδων και των μέσων αντιμετώπισης των διαφόρων ομάδων ΑμεΑ και παιδιών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες.
• Καταγραφή των ΑμεΑ και των παιδιών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες.
• Θεσμοθέτηση Κέντρων έγκυρης διεπιστημονικής διάγνωσης - αξιολόγησης, πρόληψης και έγκαιρης παρέμβασης από τη βρεφική ηλικία και συμβουλευτικής υποστήριξης.
• Αμεση ίδρυση κέντρων ειδικής Προσχολικής Αγωγής, 12τάξιων Δημόσιων Ειδικών Σχολείων για όλες τις ομάδες παιδιών με σοβαρές αναπηρίες που δεν μπορούν να ενταχθούν καθόλου ή δεν μπορούν ακόμα να ενταχθούν στις δομές του κοινού σχολείου.
• Ιδρυση και ενίσχυση δομών Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης.

Παράλληλα με όλα τα παραπάνω, στις περιπτώσεις που είναι δυνατή η ένταξη των ΑμεΑ στα κοινά σχολεία, αυτή πρέπει να εξασφαλίζεται με την ανάπτυξη των κατάλληλων παιδαγωγικών μεθόδων, υλικοτεχνικών - κτιριακών υποδομών, ειδικευμένου προσωπικού, με την οργάνωση ειδικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων, Τμημάτων Ενταξης, που θα καλύπτουν όλες τις μορφές μαθησιακών δυσκολιών και θα λειτουργούν σε όλα τα σχολεία, με πλήρη στελέχωση.

Στιγμιότυπο από πρόσφατη κινητοποίηση

Τα προβλήματα στην Ειδική Αγωγή ξεκινούν από την απουσία της πρώιμης διάγνωσης και παρέμβασης, από τη βρεφική δηλαδή ηλικία, τη στιγμή μάλιστα που αναγνωρίζεται η τεράστια σημασία της για τη μετέπειτα εξέλιξη του παιδιού. Σε ό,τι αφορά τα ειδικά σχολεία, σύμφωνα με παλιότερα στοιχεία του υπουργείου Παιδείας περίπου 15.500 παιδιά με αναπηρία εξυπηρετούνταν από τα δημόσια Ειδικά Σχολεία και Ειδικά Εργαστήρια Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (ΕΕΕΕΚ). Στοιχεία της ΕΣΥΕ για το σχολικό έτος 2015 - 2016 έκαναν λόγο για 10.037 μαθητές, ενώ δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία για τα παιδιά που φοιτούν σε γενικά σχολεία, σε τάξεις ένταξης ή συνδιδασκαλία, όπως επίσης και για τους εξυπηρετούμενους στα Κέντρα Ειδικής Αγωγής ΝΠΙΔ όλων των ηλικιών.

Στα περισσότερα δημόσια ειδικά σχολεία, όπως διαχρονικά πια επισημαίνουν γονείς και εργαζόμενοι, υπάρχουν ελλείψεις σε μόνιμο προσωπικό (εκπαιδευτικό, επιστημονικό και βοηθητικό), υλικοτεχνική υποδομή και εξειδικευμένα αναλυτικά προγράμματα, ανεπαρκείς μεταφορές κ.λπ.

Στην παραπέρα υποβάθμιση της Ειδικής Αγωγής συνέβαλαν μια σειρά θεσμικές παρεμβάσεις από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ. Με αποφάσεις και τροπολογίες που προωθήθηκαν τα τελευταία χρόνια, ο εκπαιδευτικός του τμήματος ένταξης μετατράπηκε σε γυρολόγο, υποβαθμίστηκαν τα ειδικά παιδαγωγικά προσόντα που απαιτούνται στην Ειδική Αγωγή, ακυρώθηκε ουσιαστικά η μείωση του αριθμού μαθητών σε τάξεις γενικών σχολείων όπου φοιτούν μαθητές με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες, αυξήθηκε ο αριθμός ανά τμήμα στα ειδικά σχολεία, γενικεύτηκε το καθεστώς της ιδιωτικής παράλληλης στήριξης.

Τα κενά αυτά, που αφήνει η πολιτική που αντιμετωπίζει την Ειδική Αγωγή ως κόστος, καλούνται να τα πληρώσουν οι λαϊκές οικογένειες. Ετσι αποδεικνύεται και η τεράστια υποκρισία, αφού ενώ η αστική επιλογή είναι να εντάσσονται στα γενικά σχολεία τα παιδιά και να φεύγουν από τα ειδικά σχολεία, την ίδια στιγμή, τα απογεύματα κατά χιλιάδες καταφεύγουν σε ιδιωτικά κέντρα για θεραπείες που θα έπρεπε και θα μπορούσαν να παρέχονται μέσα στις δημόσιες δομές.

Για τις διάφορες θεραπείες που γίνονται σε κέντρα, προβλέπεται μεν επιστροφή δαπανών από τα ασφαλιστικά ταμεία, ωστόσο πρόκειται για ποσά λιγότερα από αυτά που πληρώνουν οι γονείς. Είναι χαρακτηριστικό ότι για θεραπείες για τις οποίες ο γονιός καταβάλλει 360 ευρώ, θα του επιστραφούν τα 217. Επιπλέον, τεράστιο πρόβλημα έχει δημιουργήσει η καθυστέρηση καταβολής αυτών των αποζημιώσεων, που έχει ως αποτέλεσμα να σταματούν τις θεραπείες.

«Παρατηρούνται καθυστερήσεις που ξεπερνούν τους 8 μήνες. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα πολλοί να σταματήσουν αυτές τις θεραπείες, πράγμα που δεν σημαίνει απλά στασιμότητα σε ό,τι αφορά το παιδί, αλλά οπισθοδρόμηση», σημειώνει, μιλώντας στον «Ριζοσπάστη», ο Μιχ. Λαλαδάκης, γενικός γραμματέας του Ενιαίου Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων ΑμεΑ Αττικής και Νήσων. Ο Σύλλογος, στο πλαίσιο της διεκδικητικής δράσης που αναπτύσσει, με πολύμορφες παρεμβάσεις, διεκδίκησε λύση από το υπουργείο Υγείας, από όπου πήρε την απάντηση πως το θέμα είναι διοικητικό, συνδέεται ωστόσο με τις περικοπές στις δαπάνες για την Υγεία.

Η πολιτική της προώθησης της «επιχειρηματικότητας» και γύρω από το χώρο της Ειδικής Αγωγής, που βλέπει σαν κόστος την Υγεία και την Παιδεία, έχει κάνει το ζήτημα της Ειδικής Αγωγής ατομική υπόθεση, ανάλογα με την τσέπη του γονιού, ο οποίος έρχεται αντιμέτωπος με διλήμματα όπως τα παραπάνω και οδηγείται και στην εξαθλίωση.

Ενα από τα διάφορα κόστη που επωμίζονται οι γονείς είναι η παράλληλη στήριξη, που όπως σημειώνει χαρακτηριστικά ο εκπρόσωπος των γονιών «έχει ιδιωτικοποιηθεί επίσημα στο δημόσιο σχολείο», κάνοντας λόγο για ποσά που φτάνουν και τα 600 ευρώ και τα οποία πληρώνει ο γονιός από την τσέπη του, εφόσον βέβαια τα διαθέτει. Αλλιώς καλείται να συμβιβαστεί με το καθεστώς να μοιράζεται ένας εκπαιδευτικός παράλληλης στήριξης σε πέντε παιδιά. Επισημαίνει πως το θέμα έχει τεθεί από τον Σύλλογο και στο υπουργείο Παιδείας, από όπου έλαβαν την απάντηση ότι αυξήθηκαν οι αιτήσεις παράλληλης στήριξης, και για μια ακόμα φορά άκουσαν για τα περιορισμένα οικονομικά.

Οι γονείς απαιτούν στελέχωση των σχολείων με μόνιμο προσωπικό, να γίνονται μέσα στο σχολείο όλες οι αναγκαίες παρεμβάσεις και θεραπείες και να μην είναι η Ειδική Αγωγή βορά στους ιδιώτες κάθε απόγευμα.

Τα προβλήματα και τις ελλείψεις, αλλά και τον αγώνα των γονιών, τα βιώνουν και οι εκπαιδευτικοί Ειδικής Αγωγής, που είναι αναπληρωτές σε μεγάλο ποσοστό και με μεγάλες ελλείψεις. Οπως σημειώνει η Λ. Σούρλα, αναπληρώτρια εκπαιδευτικός Ειδικής Αγωγής και μέλος της Πρωτοβουλίας Αναπληρωτών - Ωρομισθίων, «βρισκόμαστε στα τέλη του Μάρτη, με τα κενά στα ειδικά σχολεία να παραμένουν αρκετά και να είναι πάρα πολύ πίσω από τις στοιχειώδεις ανάγκες των παιδιών, με αποτέλεσμα οι γονείς συνεχώς να βάζουν βαθιά το χέρι στην τσέπη».

Οπως εξηγεί, «τη στιγμή που οι δάσκαλοι στα σχολεία είναι κατά κύριο λόγο αναπληρωτές, εναλλάσσονται κάθε 8 μήνες και ώσπου να αναπτυχθεί η στοιχειώδης σχέση μεταξύ δασκάλου και παιδιού έχει τελειώσει η χρονιά και το παιδί στην καλύτερη περίπτωση έχει πετύχει κάποιον μικρό και "εύκολο" στόχο. Ας μη μιλήσουμε δε για στήριξη από ψυχολόγο, που η αναλογία βάσει νόμου είναι 1 ψυχολόγος ανά 40 παιδιά...», σημειώνει. Από πολλές πλευρές επισημαίνεται ως ιδιαίτερα σημαντική η σχέση που θα αναπτύξει το παιδί, ειδικά στις περιπτώσεις του αυτισμού, με τον εκπαιδευτικό του, προκειμένου να γίνει η δουλειά που πρέπει, κάτι που απαιτεί μία περίοδο δύο περίπου μηνών. Αυτό δεν μπορεί να γίνει όταν ο εκπαιδευτικός αλλάζει κάθε χρόνο, ή έρχεται στα μέσα της χρονιάς. Αντίστοιχα σημαντική είναι η σχέση και με το υπόλοιπο προσωπικό, και είναι χαρακτηριστικά τα λόγια μίας μαθήτριας με κινητικό πρόβλημα, που μας μετέφεραν εργαζόμενοι στην Ειδική Αγωγή. Η ίδια επισήμανε πως θέλει εκείνος που όταν φτάσει στο σχολείο θα την πάρει αγκαλιά να τη βάλει από το πούλμαν στο καροτσάκι, να είναι φίλος και όχι άγνωστος.

Η εκπαιδευτικός αναφέρεται και στην απουσία δομών πρώιμης παρέμβασης και έγκαιρης διάγνωσης, προκειμένου ο εκπαιδευτικός να δουλέψει με το παιδί και να βελτιωθούν πολλά πράγματα όσον αφορά το μέλλον του. Αναφέρει ενδεικτικά πως στην Αθήνα υπάρχει η ΕΘΜΑ (Ειδική Θεραπευτική Μονάδα Αυτισμού), που δέχεται μόνο 20 παιδιά το χρόνο για ηλικίες άνω των 2 ετών περίπου.

Στο σημερινό μας πρώτο δημοσίευμα εξετάζουμε την κατάσταση που επικρατεί με τις εκδρομές των Δημοτικών Σχολείων, συζητώντας με τη Στέλλα Βαλαβάνη, πρόεδρο της Ομοσπονδίας Γονέων Αττικής και μέλος του ΔΣ της Ανώτατης Συνομοσπονδίας Γονέων - Μαθητών Ελλάδας (ΑΣΓΜΕ), ενώ θα ακολουθήσουν δημοσιεύματα για την κατάσταση και στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.

-- Ποιο πρόβλημα ιεραρχείτε ως το κυριότερο σήμερα σε σχέση με τις σχολικές εκδρομές;

-- Δεδομένων των οικονομικών συνθηκών της λαϊκής οικογένειας, αυτήν τη στιγμή πρώτο πρέπει να πούμε το κόστος. Τα προηγούμενα χρόνια, μπορεί οι γονείς να μην το ιεραρχούσαν πρώτο, τώρα όμως υπάρχει μια διαφοροποίηση. Επιπλέον, υπάρχει το ζήτημα του περιεχομένου των σχολικών εκδρομών. Δηλαδή, υπάρχει η αγωνία των γονιών για το τι εισπράττουν τα παιδιά τους από την εκπαιδευτική εκδρομή. Γιατί εκ των πραγμάτων ο ελεύθερος χρόνος που περνάμε εμείς οι γονείς με τα παιδιά μας είναι πολύ μειωμένος, οι δυνατότητες που έχει η λαϊκή οικογένεια για να κάνει και μια εξωσχολική δραστηριότητα ή κάτι διαφορετικό, για να εμπλουτίσει λίγο την καθημερινότητα του παιδιού, έχουν περιοριστεί...

Το κόστος είναι μεγάλο. Σχεδόν κάθε μήνα, για τα παιδιά του Δημοτικού υπάρχει μια σχολική εκδρομή που φτάνει να κυμαίνεται ανάμεσα στα 9 και τα 13 ευρώ (!), καθώς περιλαμβάνεται η μετακίνηση με το λεωφορείο και η δραστηριότητα που τα πάνε, π.χ. θέατρο ή κάποιο άλλο κέντρο κ.λπ. Φανταστείτε, λοιπόν, ότι αν ένας γονιός έχει δύο ή τρία παιδιά, το κόστος είναι απαγορευτικό. Συν το γεγονός ότι και ένα παιδί να 'χεις, το να σκας κάθε μήνα 10ευρα, συνδυασμένο και με όλα τα άλλα που αυτήν τη στιγμή πληρώνει ο εργαζόμενος γονιός... Είναι το κρέας του, αν τα βάλεις κάτω.

Μας έχει προβληματίσει πάρα πολύ ως Ομοσπονδία αυτό, και ως ΑΣΓΜΕ, που βλέπουμε σφαιρικά όλη την Ελλάδα, και κάνουμε σκέψεις πώς θα παρέμβουμε συγκεκριμένα.

-- Υπάρχουν φαινόμενα να μη συμμετέχουν παιδιά στις εκδρομές λόγω κόστους; Και τι συνέπειες έχει αυτό;

-- Υπάρχει διαβάθμιση. Δεν μπορείς να βγάλεις ασφαλή στατιστικά στοιχεία. Ακριβώς επειδή είναι κάθε μήνα, μπορεί από τη μία τάξη να μην πάνε τον ένα μήνα κάποια παιδιά, τον επόμενο να υπολογίσουν οι γονείς τα έξοδά τους και να καταφέρουν να πάνε, όμως να λείψουν άλλα παιδιά κ.ο.κ. Συν το γεγονός ότι συχνά δεν έρχεται ολοκληρωμένη εικόνα, γιατί οι οικογένειες δεν λένε εύκολα «δυσκολεύομαι», ενώ υπάρχουν γονείς που δηλώνουν άρρωστα τα παιδιά τους προκειμένου να μην πάνε, με το φόβο να μην «εκτεθεί» το παιδί για την οικονομική αδυναμία που υπάρχει στην οικογένεια.

Από την άλλη, υπάρχουν και πάρα πολλοί εκπαιδευτικοί που καλύπτουν έξοδα εκδρομών για να μη δημιουργήσουν πρόβλημα. Γιατί είναι πολύ λεπτό ζήτημα, όταν δημιουργείται μια διαφοροποίηση των παιδιών μεταξύ τους, και είναι πάρα πολύ δύσκολο. Ειδικά στις πιο μεγάλες τάξεις του Δημοτικού, που τα παιδιά καταλαβαίνουν καλύτερα, νιώθουν πάρα πολύ άσχημα να διαφοροποιούνται, γιατί δεν έχει η οικογένειά τους τα χρήματα, και να αποκόβονται από την ομάδα, από μια δραστηριότητα της τάξης τους.

Επειδή αυτή είναι η πραγματικότητα που αντιμετωπίζουν σήμερα οι γονείς, συμβαίνει το εξής: Υπάρχουν για παράδειγμα σύλλογοι που πιέζουν τους δασκάλους - οι οποίοι επιλέγουν πού θα γίνει η εκδρομή - να διαλέγουν μέρη που είναι δωρεάν, όπως τα μουσεία, που τα προηγούμενα χρόνια ήταν και λίγο υποτιμημένα, να μην έχουν θέατρο κάθε μήνα, που είναι πιο ακριβό, κ.ο.κ. Αντίστοιχα, πιέζουν και να μην υπάρχει μεταφορά με κάποιο μέσο. Για παράδειγμα, αν πας το σχολείο στο κοντινό πάρκο με τα πόδια και κάνεις κάποια δραστηριότητα εκεί, αυτό δεν έχει κόστος... Οι σχολικοί περίπατοι, που υπήρχαν παλιότερα και ήταν μια διέξοδος για τα παιδιά, έχουν καταργηθεί στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Αυτό το πρόβλημα υπάρχουν πολλοί Σύλλογοι Γονέων που το αναδεικνύουν, πιέζουν και διεκδικούν. Επίσης, υπάρχουν δυνατότητες που μπορούν να ψάχνουν και να αξιοποιούν οι εκπαιδευτικοί.

Φυσικά, την ευθύνη την έχει το κράτος και εμείς θεωρούμε ότι πρέπει κεντρικά να δοθεί μια κατεύθυνση για το θέμα των εκδρομών, και το ίδιο το κράτος να καλύπτει βεβαίως το κόστος μεταφοράς.

-- Και τι συμβαίνει με το περιεχόμενο των σχολικών εκδρομών, το οποίο όπως είπατε το βλέπουν συνδυασμένα με το κόστος οι γονείς και εκφράζουν την αγωνία τους;

-- Υπάρχουν σχολεία που επιλέγουν να κάνουν τις σχολικές εκδρομές για το σύνολο των τάξεών τους. Και εκεί πολλοί γονείς αντιδρούν. Μπορούν να παρακολουθήσουν με ενδιαφέρον όλα τα παιδιά, από 6 έως 12 ετών, την ίδια θεατρική παράσταση; Οχι. Εχουν όλα τα τμήματα την ίδια δυνατότητα; Διότι πρέπει μια εκδρομή να συνδυάζει και το μαθησιακό στοιχείο, λαμβάνοντας υπόψη το επίπεδο της τάξης, το πού καλύτερα μπορεί μια τάξη να λειτουργήσει για να βοηθηθεί το σύνολο των παιδιών της, να προχωρήσει τα παιδιά ένα βήμα παραπέρα, να τους εξάψει τη φαντασία κ.λπ.

Από την άλλη, έχει δημιουργηθεί και μια επιχειρηματική μπίζνα, υπάρχουν χώροι που δημιουργήθηκαν και ζουν από τις σχολικές εκδρομές. Μόλις ανοίγει λίγο ο καιρός, όλα αυτά τα ιδιωτικά αθλητικά camp γεμίζουν από τις σχολικές εκδρομές επί πληρωμή, στο όνομα τού να αθληθεί το παιδί. Αν και πρέπει να πούμε ότι αθλητικοί χώροι υπάρχουν, το θέμα είναι να τους διεκδικήσουμε να λειτουργούν σωστά και δωρεάν, προς όφελος της λαϊκής οικογένειας και της νεολαίας. Αντ' αυτού, δημιουργούνται αυτοί οι ιδιωτικοί χώροι, όπου βάζεις και τη συμμετοχή και μπορεί να υπάρχει και σίτιση μέσα, και «σπάει» ο χώρος ανά δραστηριότητες... Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια, με το «Survivor», ήρθε και ολόκληρο «κύμα» προς αυτήν την κατεύθυνση, κάποιοι επιχειρηματίες βγάζουν υπέρογκα ποσά από αυτήν τη δραστηριότητα και έχουν και έτοιμο πελατολόγιο.

Αντίστοιχα, έχουν ανοίξει μια σειρά κτήματα που κάνουν προγράμματα, π.χ. στα Μεσόγεια με το σταφύλι, αλλού με τις ελιές, με τη μελισσοκομεία κ.λπ., που και πάλι είναι μια μπίζνα που πληρώνουν οι γονείς.

Επίσης, υπάρχει η λεγόμενη εταιρική κοινωνική ευθύνη, στο όνομα της οποίας κάποιες εταιρείες είτε χορηγούν τα χρήματα για να γίνει δωρεάν μια σχολική εκδρομή, είτε φτιάχνουν εκπαιδευτικά προγράμματα για μαθητές, δέχονται σχολικές εκδρομές στο χώρο τους και αυτοδιαφημίζονται! Μάλιστα, και αυτές οι εκδρομές συνήθως είναι δωρεάν ή μπορεί και να συνοδεύονται με «δωράκια» στους γονείς και τα παιδιά, και όλοι να τις χειροκροτούν, αλλά από πίσω κρύβει δράκο η ιστορία...

Ομως, υπάρχουν τόσες άλλες δυνατότητες που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν... Για παράδειγμα, ένα Δημοτικό στο Αιγάλεω έκανε μια δραστηριότητα με ποδηλατοδρομία, με θέμα «Γνωρίζουμε την πόλη μας», και ο διευθυντής τους έκανε στάσεις σε κάθε μνημείο της πόλης ή σε ιστορικά κτίρια και τους μιλούσε γι' αυτά! Ηταν μια πάρα πολύ όμορφη πρωτοβουλία! Τα σχολεία μπορούν να κάνουν και πολλά άλλα πράγματα, όπως να πάνε π.χ. σε ένα τυπογραφείο και να μάθουν πώς τυπώνεται ένα βιβλίο, να πάνε σε μια βιομηχανική μονάδα και να δούνε πώς παράγεται κάτι κ.λπ.

-- Τι δράσεις αναλαμβάνουν οι Σύλλογοι Γονέων γύρω από αυτό το θέμα των σχολικών εκδρομών;

-- Υπάρχουν μια σειρά Σύλλογοι που μέσα από κάποιες δραστηριότητές τους, π.χ. ένα μπαζάρ, μια λαχειοφόρο, χαρίζουν τα έσοδα ως κίνηση αλληλεγγύης για να καλυφθεί το κόστος δύο - τριών εκδρομών για όλα τα παιδιά. 'Η υπάρχουν Σύλλογοι που παίρνουν μια επίσης καλή πρωτοβουλία: Εχουν βρει θέατρα που μετακινούνται και μπορούν να παίξουν μέσα στο χώρο του σχολείου, οπότε εκεί είναι και χαμηλότερο το κόστος και μπορούν να το καλύψουν οι ίδιοι οι Σύλλογοι.

Από την άλλη, υπάρχουν Σύλλογοι - και αυτό είναι που πρέπει να γίνεται - που διεκδικούν αγωνιστικά από τους δήμους. Από τη στιγμή που - για εμάς κακώς, αλλά - έχουν περάσει τα σχολεία στους δήμους μετά τον «Καλλικράτη», Σύλλογοι έχουν πιέσει και έχουν διεκδικήσει η μεταφορά των σχολικών εκδρομών να καλύπτεται από τις Σχολικές Επιτροπές των δήμων. Ακόμα καλύτερα, και με δεδομένο ότι έχει μειωθεί δραματικά τα τελευταία χρόνια η επιχορήγηση των Σχολικών Επιτροπών, υπάρχουν και οι Περιφέρειες, που εμπλέκονται με τη μεταφορά μαθητών και θα μπορούσαμε να στραφούμε προς αυτές και να διεκδικήσουμε να καλύπτουν το κόστος μετακίνησης των εκδρομών. Και αυτό νομίζω ότι είναι ένα βήμα να προχωρήσουμε παραπάνω σε μια συγκεκριμένη κατεύθυνση, να καλύπτονται από τον κρατικό προϋπολογισμό και το υπουργείο Παιδείας, για να έχει και μια καθολική ευθύνη για ό,τι γίνεται.

Γιατί πρέπει να λάβουμε υπόψη μας και το εξής: Υπάρχει διαβάθμιση από περιοχή σε περιοχή και από δυνατότητα σε δυνατότητα, είναι διαφορετική η οικονομική δυνατότητα που έχουν οι οικογένειες σε μια περιοχή και σε άλλη, και όπως είπαμε παραπάνω, αυτή η ταξική διαφοροποίηση εκφράζεται και μέσα στο ίδιο το σχολείο και μέσα στην ίδια τάξη. Κι έρχεται και η εκδρομή να ενισχύσει τις ταξικές διαφορές. Δεν υπάρχει το καθολικό στοιχείο. Γιατί, για παράδειγμα, να μην έχουν πάει όλα τα Δημοτικά της Αττικής στο Αρχαιολογικό Μουσείο; Γιατί όλα τα Δημοτικά της Αττικής και ειδικότερα η Δ' τάξη, που κάνει και την αρχαία Ελλάδα, να μην έχουν επισκεφτεί την Ακρόπολη ή αντίστοιχα η Ε' τάξη το Βυζαντινό Μουσείο; Αντίστοιχα, υπάρχουν μουσεία που το θέμα τους συνδυάζεται με το περιεχόμενο των μαθημάτων των παιδιών σε διάφορες τάξεις και ηλικίες, και μέσα από τέτοιες εκδρομές τα παιδιά βλέπουν στην πράξη αυτό που διδάσκονται στο σχολείο, συνδυάζουν θεωρία και πράξη και καταλαβαίνουν καλύτερα ό,τι μαθαίνουν.