Κυριακή 3 Αυγούστου 2008
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΕΠΟΡΤΑΖ
ΕΙΔΩΛΙΑ
Αναπαραστάσεις της ανθρώπινης ζωής

Νεολιθικά ειδώλια που εκτίθενται στο Αθανασάκειο Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου
Νεολιθικά ειδώλια που εκτίθενται στο Αθανασάκειο Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου
Τα ειδώλια είναι αντικείμενα που μας δίνουν σημαντικές πληροφορίες για τους νεολιθικούς ανθρώπους. Το πώς αντιλήφθηκαν τον κόσμο τους και δόμησαν τις σχέσεις τους. Αναπαριστούν σχηματικά ανθρώπινες μορφές, ζώα, καρπούς, σπίτια, έπιπλα, σκεύη. Στο μουσείο του Βόλου εκτίθεται σημαντικός αριθμός ειδωλίων.

Η ανεξάντλητη ποικιλομορφία των νεολιθικών ειδωλίων - ομοιωμάτων, δείχνει τη μεγάλη ανάγκη των νεολιθικών ανθρώπων να εκφραστούν. Αγαπημένο τους θέμα αποτελεί η ανθρώπινη μορφή στις πιο οικείες της εκδοχές, που επεξεργάστηκαν γνωστικά και συγκινησιακά, την ερεύνησαν σαν να ερευνούσαν τον εαυτό τους.

Προϊστορικός οικισμός Διμηνίου

Ενας από τους σημαντικότερους οικισμούς της Νεότερης Νεολιθικής περιόδου στο Διμήνι
Ενας από τους σημαντικότερους οικισμούς της Νεότερης Νεολιθικής περιόδου στο Διμήνι
Πάνω σε ένα χαμηλό λόφο με εποπτεία στον Παγασητικό κόλπο στις παρυφές του σημερινού χωριού Διμήνι, 5 χιλιόμετρα από την πόλη του Βόλου, βρίσκεται ο μεγάλος και καλά οργανωμένος προϊστορικός οικισμός του Διμηνίου, ο σημαντικότερος οικισμός της Νεότερης Νεολιθικής περιόδου. Η θέση σήμερα απέχει 3 χλμ. από την ακτογραμμή, ωστόσο την 5η χιλιετία π.Χ. η θάλασσα βρισκόταν σε απόσταση μόλις ενός χιλιομέτρου.

Η πρώτη εγκατάσταση στο λόφο χρονολογείται στο τέλος της 5ης χιλιετίας π.Χ., στη Νεότερη Νεολιθική περίοδο. Ηταν μια οργανωμένη κοινότητα 200 - 300 κατοίκων, που ζούσαν σε 30 - 40 σπίτια και ασχολούνταν κυρίως με τη γεωργία και την κτηνοτροφία, αλλά και με την αλιεία, λόγω της μικρής απόστασης από τη θάλασσα.

Το Διμήνι ξεχωρίζει από τους άλλους νεολιθικούς οικισμούς για τους έξι λιθόκτιστους περιβόλους που είχαν οικοδομηθεί γύρω από τον οικισμό κατά ζεύγη, με σκοπό πιθανότατα να στηρίζουν το έδαφος και να ορίζουν το χωριό.

Αθανασάκειο Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου

Εργαλεία και αντικείμενα καθημερινής χρήσης της προϊστορίας, που δείχνουν το ρόλο της εργασίας στην εξέλιξη του ανθρώπου

Αναπαράσταση νεολιθικού σπιτιού στο μουσείο
Αναπαράσταση νεολιθικού σπιτιού στο μουσείο
Πρώτη στάση των εκδρομέων, το Αθανασάκειο Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου, το οποίο φιλοξενεί ευρήματα από τη Θεσσαλία, από τα παλαιολιθικά έως και τα ρωμαϊκά χρόνια. Εκεί οι επισκέπτες μπορούν να δουν σημαντικά ευρήματα από το Νεολιθικό πολιτισμό Θεσσαλίας, όπως απανθρακωμένους καρπούς, απολιθωμένα όστρακα και οστά ζώων που δεν υπάρχουν πια.

Εκτίθενται ακόμα ευρήματα που μαρτυρούν σχέσεις εμπορικές μεταξύ τους, όπως είναι τα αποθηκευτικά πιθάρια, από τα πρώτα χειροποίητα στην ιστορία του ανθρώπου. Εργαλεία δουλειάς που χρησιμοποιούσαν στη γεωργία, στην κτηνοτροφία και την αλιεία, κοκάλινα αγκίστρια, κουβαρίστρες και βελόνες ραψίματος δείχνουν τη σημασία που είχε η εργασία στη ζωή τους, πώς αυτή συνέβαλε στην εξέλιξη του ανθρώπου και στο «ακόνισμα» του μυαλού του.

Ξενάγηση στις ανασκαφές στο Δισπηλιό

Με τον ομότιμο καθηγητή Προϊστορικής Αρχαιολογίας του ΑΠΘ Γιώργο Χουρμουζιάδη, συζήτησαν όσοι συμμετείχαν στην εκδρομή

Οι εκδρομείς συζητούν με τον καθηγητή Προϊστορικής Αρχαιολογίας, Γ. Χουρμουζιάδη
Οι εκδρομείς συζητούν με τον καθηγητή Προϊστορικής Αρχαιολογίας, Γ. Χουρμουζιάδη
«Ο χώρος εντοπίστηκε το 1932 από τον Κεραμόπουλο, καθηγητή Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Το χειμώνα εκείνο δεν είχε βρέξει και η στάθμη της λίμνης είχε κατέβει πάρα πολύ, αποκαλύπτοντας ένα μεγάλο αριθμό πασσάλων. Κατάλαβε ότι έχει να κάνει με ερείπια ενός προϊστορικού οικισμού. Δημοσιεύει τις πρώτες του εντυπώσεις το 1932 με την ευχή να γίνει αμέσως ανασκαφή, για να αποκαλυφθεί ο οικισμός. Το 1992, ύστερα από 60 χρόνια ακριβώς, ξεκινήσαμε τις ανασκαφές».

Μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση με τον ομότιμο καθηγητή Προϊστορικής Αρχαιολογίας του ΑΠΘ Γιώργο Χουρμουζιάδη, επικεφαλής των ανασκαφών στο Δισπηλιό, είχαν όσοι συμμετείχαν στην εκδρομή. Για αρκετή ώρα μίλησαν μαζί του, οι ερωτήσεις αλλεπάλληλες και κανένας δεν ήθελε να σταματήσει η κουβέντα.

Οπως μας είπε, «όταν ξεκινήσαμε την ανασκαφή το σχέδιο ήταν να δημιουργηθεί ένα τόξο: Ανασκαφή, μουσείο, αναπαράσταση. Αυτή τη στιγμή, το μόνο που λειτουργεί σωστά είναι η ανασκαφή και η αναπαράσταση. Το μουσείο ακόμα είναι στα χαρτιά και στις υποσχέσεις».

«Εδώ είχαμε πολιτισμό 7.500 χρόνια πριν»!

Σκοπός της ανασκαφής ήταν να μελετηθεί ο ίδιος ο οικισμός. Πότε δημιουργήθηκε, πότε κορυφώθηκε, πότε εγκαταλείφθηκε. Ενα δεύτερο ήταν να μελετηθεί ένας Λιμναίος Οικισμός για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Ο αρχαιολογικός χώρος του Δισπηλιού βρίσκεται σε απόσταση 7 χιλιομέτρων από την πόλη της Καστοριάς, στη νότια πλευρά της λίμνης. Εδώ έχει ανασκαφεί ένας λιμναίος οικισμός της Νεότερης Νεολιθικής Περιόδου, που αναπτύχθηκε γύρω από τη λίμνη από τα μέσα της 6ης χιλιετίας π.Χ. μέχρι τα μέσα της 4ης χιλιετίας π.Χ. «Εδώ είχαμε πολιτισμό 7.500 χρόνια πριν», ειπώθηκε, προκαλώντας την εντύπωση όλων.

Προϊστορική φλογέρα, που βρέθηκε στον οικισμό, ένα πολύ σημαντικό εύρημα για τον πολιτισμό και τις σχέσεις του νεολιθικού ανθρώπου
Προϊστορική φλογέρα, που βρέθηκε στον οικισμό, ένα πολύ σημαντικό εύρημα για τον πολιτισμό και τις σχέσεις του νεολιθικού ανθρώπου
Εχουμε να κάνουμε με έναν πολιτισμό γεωργοκτηνοτροφικό με ενίσχυση της διατροφής από τη λίμνη. Αυτά για να τα μελετήσει κανείς στηρίζεται στα ανασκαφικά ευρήματα. Δε βρίσκονται μόνο κόκαλα ψαριών, αλλά και κόκαλα εξημερωμένων και άγριων ζώων. Που σημαίνει ότι ήταν και κτηνοτρόφος και κυνηγός. Επίσης βρίσκονται καλλιεργημένοι καρποί, σιτάρι, ρεβίθια, φακές, που σημαίνει ότι ήταν και γεωργός.

«Θέλαμε να δούμε πού στήριζε την επιβίωσή του, και μετά να δούμε την "αντίπερα όχθη", την ιδεολογία του οικισμού. Να καταλάβουμε αν η λίμνη, που ήταν το βασικό στοιχείο της περιοχής, επηρέαζε και τις ιδέες του. Αν επηρέαζε τη μορφή της ζωής του, τη μορφή των σχέσεών του», υπογραμμίζει ο Γ. Χουρμουζιάδης.

Οι «ιδέες» του προϊστορικού ανθρώπου

Οπως εξηγεί, αυτός είναι ο δυσκολότερος χώρος στην αρχαιολογική έρευνα: Να ερμηνεύσει κανείς το χώρο εκείνο της ανθρώπινης ζωής που στην προϊστορία δεν αφήνει ευρήματα συγκεκριμένα. Πρέπει από έμμεσες πληροφορίες να καταλάβουμε ότι υπήρχε και μια δραστηριότητα που είχε σχέση με τις ιδέες.

Για να μελετήσει κανείς αυτόν τον αφηρημένο κόσμο χρειάζεται να εντοπιστούν μια σειρά ευρήματα, όπως οι ταφικές συνήθειες, για να μελετήσει τη συμπεριφορά των ανθρώπων όσον αφορά τη σχέση με το νεκρό. Στην προϊστορική Ελλάδα δεν έχουμε νεκροταφεία. Σήμερα, όπως υπογράμμισε ο Γ. Χουρμουζιάδης, έχουμε το πολύ 15 ταφικά ευρήματα. Παραμένει το ερώτημα, «τι γινόταν με τους νεκρούς;», σημειώνει.

Ενα άλλο στοιχείο στη μελέτη της ιδεολογίας του προϊστορικού ανθρώπου είναι η διακόσμηση. «Για ποιο λόγο διακοσμούσαν τα αγγεία τους, τα σπίτια τους, το κορμί τους - βρίσκουμε κοσμήματα, βραχιόλια. Αυτή είναι μια πληροφορία που αφορά καθαρά την ιδεολογική συμπεριφορά του ανθρώπου».

Αλλα ευρήματα είναι αυτά που σχετίζονται με τον πολιτισμό. Για παράδειγμα, στον οικισμό έχει βρεθεί μια φλογέρα, εύρημα ιδιαίτερα σημαντικό. «Αυτό μας αποκαλύπτει μια κοινωνική σχέση: Ενός μουσικού με ένα ακροατήριο. Ενα στοιχείο της συμπεριφοράς του ανθρώπου, μια επικοινωνία, δηλαδή το στοιχείο της μετάδοσης ενός μηνύματος. Εδώ έχουμε την τύχη να έχουμε μερικά τέτοια: Μια πινακίδα ξύλινη με σειρές σημάτων, πολλά κομμάτια που έχουν πάνω χαράξεις γραμμών, συνδυασμούς γραμμών, που περίπου μας παραπέμπουν και στη Γραμμική Α', αλλά σε κάποια σημεία και στη Γραμμική Β'».

«Δεν πιστεύουμε ότι ο άνθρωπος γεννιέται θρήσκος»

Το τελευταίο στοιχείο είναι αυτά τα μικρά αγαλματίδια, τα ειδώλια. Μια σειρά ειδωλίων τα οποία παριστάνουν ή γυναικείες ή ανδρικές μορφές. Για τα ειδώλια έχουν διατυπωθεί θεωρίες ότι παριστάνουν τη Μητέρα Θεότητα, τη Μεγάλη Μητέρα και επειδή έχουν αυτά τα ειδώλια διογκωμένες τις γενετικές περιοχές της γυναίκας, έχουν σχέση με τη γονιμότητα.

«Σήμερα δεν πιστεύουμε ότι είναι αγαλμάτια θεών ή θεοτήτων, αλλά ότι είναι και αυτά στοιχεία της επικοινωνίας. Δηλαδή, ένα ειδώλιο συνιστά ένα μήνυμα, συνιστά ένα λόγο, μια λέξη ή ένα αίσθημα. Πιστεύουμε ότι πιο πολύ είχαν σχέση με την καθημερινή ζωή παρά με τη ζωή του υπερβατικού χώρου. Γιατί, και εγώ, και μια μερίδα επιστημόνων, δεν πιστεύουμε αυτό που λέγεται, ότι το θρησκευτικό συναίσθημα είναι εγγενές στον άνθρωπο, ότι ο άνθρωπος γεννιέται θρήσκος», επισημαίνει ο καθηγητής.

Προκλητική υποτίμηση, παρά τα σημαντικά ευρήματα

Στο Δημοτικό δε διδάσκεται προϊστορία, μόνο μυθολογία και στο Γυμνάσιο και το Λύκειο η προϊστορία είναι μικρά κομμάτια μόνο για την Ελλάδα! Το ερώτημα, εύλογο: Γιατί αυτή η υποτίμηση, ενώ τα ευρήματα στη χώρα είναι τόσο σημαντικά;

Ο Γ. Χουρμουζιάδης απαντά: «Τον 19ο αιώνα που διαμορφώνονται οι εθνικές ιδεολογίες υπήρχαν δύο προσανατολισμοί: Ο ελληνοχριστιανικός πολιτισμός και ο αρχαιολατρικός. Οταν ήρθαν οι Βαυαροί, η Ελλάδα ήταν φτωχιά, βρώμικη, ματωμένη. Επρεπε να δείξουμε ότι είμαστε απόγονοι ενός μεγάλου πολιτισμού, με ευρήματα εντυπωσιακά. Οργανώθηκε μια έρευνα, η οποία θα αποκάλυπτε μόνο την κλασική Ελλάδα. Τα ωραία αγάλματα, τους ναούς. Αν αποκάλυπτε τα εργαλεία που βρίσκουμε εμείς, ποιος θα έδινε σημασία;».

«Η έννοια του πολιτισμού με την προσπάθεια της επιβίωσης δεν "περνάει". Αρα η εποχή που έχει να δείξει τέτοια πνευματικά δημιουργήματα, είναι "πολιτισμένη". Αρα ξεκινάμε από μια "σκοτεινή" εποχή, πάμε στην κορύφωση του 5ου αιώνα και μετά αρχίζει πάλι η "πτώση".

Επίσης, η προϊστορία αξιολογείται με βάση τις ελλείψεις της. Δεν είχαν γραφή, μέταλλα, ρεύμα... Αρα δεν είχαν πολιτισμό, ήταν βάρβαροι! Να σας πω μόνο τις επινοήσεις του προϊστορικού ανθρώπου: Γεωργία. Αρχιτεκτονική. Το να φτιαχτεί ένα σπίτι, ήταν επινόηση αυτών των ανθρώπων. H συλλογή των καρπών, η αλιεία, η κτηνοτροφία».

Αναπαράσταση προϊστορικού Λιμναίου Οικισμού

Ο επισκέπτης μεταφέρεται στον τρόπο ζωής του νεολιθικού ανθρώπου μέσα από την εντυπωσιακή αναπαράσταση του οικισμού

Από την αναπαράσταση του Λιμναίου Οικισμού στο Δισπηλιό
Από την αναπαράσταση του Λιμναίου Οικισμού στο Δισπηλιό
Είναι από τα πιο εντυπωσιακά εκθέματα. Το 2000 επιχειρήθηκε μια πιστή αναπαράσταση του Λιμναίου προϊστορικού οικισμού στο Δισπηλιό, η οποία δίνει τη δυνατότητα στον επισκέπτη να προσεγγίσει καλύτερα τον τρόπο ζωής των κατοίκων του. Το μέγεθος, το σχήμα, η θέση, ο προσανατολισμός των σπιτιών είναι μια υπόθεση εργασίας, δηλαδή «έγιναν με βάση τις ανάγκες που εμείς πιστεύουμε ότι είχαν», λένε οι αρχαιολόγοι που μας ξεναγούν.

Στο διαμορφωμένο χώρο υπάρχουν καλύβες πάνω σε πασσαλόπηκτες πλατφόρμες, κατασκευασμένες σε φυσικό μέγεθος και με υλικά παρεμφερή με τα αυθεντικά. Κορμοί δέντρων για το σκελετό, λεπτά κλαριά πλεγμένα με σκοινί για τους τοίχους, λάσπη από τη λίμνη για τον «σοβά» και άχυρα για τις στέγες. Στο εσωτερικό των κατοικιών των νεολιθικών ανθρώπων της λίμνης υπάρχουν αντικείμενα καθημερινής χρήσης, ευρήματα των ανασκαφών.

«ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΙΔΕΙΑΣ» - ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΕΚΔΡΟΜΕΣ
Ταξίδι στην εξέλιξη του ανθρώπου

Μια εκδρομή από αυτές που - δυστυχώς - δε συνηθίζονται στα σχολεία, παρά τον πλούτο των γνώσεων που έχουν να προσφέρουν. Μια εκδρομή μορφωτικού, αλλά και πολιτικού χαρακτήρα σε μονοπάτια της ιστορίας και της επιστήμης που υποτιμιούνται από πρόθεση και δε διδάσκονται σε καμία βαθμίδα της εκπαίδευσης.

Με ένα «ταξίδι στην προϊστορία» συνεχίστηκαν οι εκπαιδευτικές εκδρομές που διοργανώνει το τελευταίο διάστημα το περιοδικό «Θέματα Παιδείας». Οι μορφωτικές εκδρομές είναι μια νέα πρωτοβουλία του περιοδικού, συνέχεια κι επέκταση της εκπαιδευτικής και πολιτικής δραστηριότητάς του. Η μορφή τους η ίδια συνιστά μια παιδαγωγική πρόταση, που έχει κακοπάθει στη σημερινή εκπαίδευση. Το περιεχόμενό τους είναι μορφωτικό, γύρω από θέματα που έχουν πάρει τη μορφή δημοσιευμένων μελετών ή διαλέξεων. Τέλος, οι εκδρομές στοχεύουν στην ανάδειξη προβλημάτων εκπαιδευτικής πολιτικής και λαϊκής παιδείας.

Από τις 2 έως και τις 4 Ιούλη δεκάδες εκπαιδευτικοί και άλλοι εργαζόμενοι περιηγήθηκαν σε ορισμένα από τα σημαντικότερα προϊστορικά ευρήματα, στο Διμήνι Βόλου, στο Δισπηλιό και το Νόστιμο Καστοριάς και στη Μηλιά Γρεβενών.

Σήμερα ο «Ρ» παρουσιάζει τους νεολιθικούς οικισμούς στο Διμήνι και το Δισπηλιό. «Θέλαμε να αναδειχτεί η υποτίμηση της προϊστορικής αρχαιολογίας, της οποίας ευρήματα πολύ σημαντικά υπάρχουν στον ελληνικό χώρο και δε χρηματοδοτούνται οι ανασκαφές τους.

Δε συνδέονται αυτά τα ευρήματα με το εθνικιστικό ιδανικό ενός "καθαρόαιμου" έθνους το οποίο μεγαλούργησε, γιατί στην περίοδο αυτή δεν έχουμε μεγαλουργήματα με τα καθιερωμένα μέτρα. Εχουμε σημαντικά ευρήματα για την εξέλιξη του ανθρώπου, για την ανάπτυξη της εργασίας, που ανεξαρτητοποιεί τον άνθρωπο από τη φύση, τον βοηθά να επιβιώνει και θεμελιώνει την κοινωνία. Αυτό λένε τα ευρήματα των νεολιθικών οικισμών, ενώ από την άλλη δεν τεκμηριώνουν την ύπαρξη θρησκείας», σημειώνει στον «Ρ» η Ρίτα Νικολαΐδου, διευθύντρια του περιοδικού «Θέματα Παιδείας».


Ελένη ΜΑΪΛΗ

Διαβάστε στα «Θέματα Παιδείας» τεύχος 32

ΕΙΔΙΚΟ ΘΕΜΑ:

Παιδαγωγική προσέγγιση του 12χρονου βασικού σχολείου: Σχολείο και εργασία.

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ: Ζητήματα παιδαγωγικής μόρφωσης σύμφωνα με τους μεγάλους Σοβιετικούς παιδαγωγούς.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ: Η εκπαίδευση του εκπαιδευτικού στη Σοβιετική Ενωση, τα σημαντικότερα στάδια της ιστορίας της.

ΜΕΛΕΤΕΣ - ΕΡΕΥΝΕΣ - ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ:

  • Σκέψεις και αναδρομές για την εκπαίδευση και ένταξη των ΑΜΕΑ.
  • Περιδιαβαίνοντας στα μονοπάτια της Φιλοσοφίας και της Επιστήμης.
  • Αντιπαράθεση για τα βιβλία Χημείας του Γυμνασίου.
  • Περί ερωτηματολογίου ΚΕΜΕΤΕ και άλλων δαιμονίων.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ: Για τις μεταπτυχιακές σπουδές.

ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΕΙΡΑ: 3η Συνάντηση για την εκπαίδευση Κομμουνιστικών κι Εργατικών Κομμάτων της Ευρώπης.

ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΣΙΑ - ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ:

Το νέο εγχειρίδιο για την Α΄ τάξη Λυκείου - Νέα βιβλία.

Αναζητήστε τα «ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΙΔΕΙΑΣ»: Στις εκδηλώσεις του Φεστιβάλ ΚΚΕ - ΚΝΕ σε όλη την Ελλάδα.

Σε επιλεγμένα βιβλιοπωλεία («Σύγχρονη Εποχή» κ.ά.) και περίπτερα της Αθήνας και της Κύπρου. Ετήσια συνδρομή: 18 ευρώ. Δίχρονη: 35 ευρώ. Φοιτητική: 15 ευρώ. Νομ. προσ.: 25 ευρώ. Ταχ. Επιταγές: ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, Ταχ. Θυρίδα: 31207, Τ.Κ.100 35 Αθήνα. Τιμή τεύχους: 5 ευρώ.

ΕΙΔΙΚΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ: Τα παλιά τεύχη «Θέματα Παιδείας» στη μισή τιμή: Στις εκδηλώσεις του ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΚΕ - ΚΝΕ σε όλη την Ελλάδα.

Ταχυδρομική αποστολή σε πακέτο με αντικαταβολή: Τα τεύχη 2 - 14 μόνο 19 ευρώ - τα τεύχη 15 - 29 μόνο 25 ευρώ. Τηλ. Επικοινωνίας: 210- 8213.430.



Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ