ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Πριν εκπνεύσει η χρονιά κι ενώ είχαμε προγραμματίσει να συνεχίσουμε το αφιέρωμα στον θεατράνθρωπο Αντώνη Γιαννίδη - θα το εξαντλήσουμε εντός του 2026 - σκεφτήκαμε ότι η στήλη δεν θα έπρεπε να ξεχάσει την επέτειο της έκδοσης του κομβικού προοδευτικού περιοδικού «Ελεύθερα Γράμματα».

Διάνυσε τέσσερις περιόδους κυκλοφορίας. Η πρώτη με 65 τεύχη, κρατάει από την 5η Μάη του 1945 έως την Πρωτομαγιά του 1947. Η δεύτερη με 17 τεύχη, από 15 Ιούνη του 1947 έως Δεκέμβρη του 1948. Η τρίτη με 8 τεύχη, από Γενάρη έως Δεκέμβρη του 1949. Η τέταρτη και τελευταία, με 7 τεύχη, από Σεπτέμβρη 1950 έως Μάρτη του 1951.

Αυτό το Σαββατοκύριακο θα συστήσουμε στις αναγνώστριες και στους αναγνώστες μας μία σπουδαία μορφή κομμουνιστή διανοούμενου, που ασχολήθηκε με όλα τα είδη του γραπτού λόγου, με έμφαση στην ιστοριογραφία, στο θέατρο και στη μετάφραση: Τον Δημήτρη Φωτιάδη (Σμύρνη 1898 - Αθήνα, 23 Οκτώβρη 1988).

Σ' αυτόν οφείλεται η ιδέα για την κυκλοφορία ενός περιοδικού εστιασμένου στο μεταπολεμικό λαϊκό αίτημα για εμπέδωση του σοσιαλισμού, στα πρότυπα του ΕΑΜικού μετώπου, με το οποίο συντάχθηκε η πλειονότητα των συγγραφέων, επιστημόνων και καλλιτεχνών.

Ο Σμυρνιός μαχητής της πένας στιβαρά κράτησε το τιμόνι της διεύθυνσης, φτιάχνοντας ένα πολιτισμικό περιβάλλον, στο οποίο ο Τύπος έχει προοδευτικό και πρωτοποριακό προσανατολισμό, με την υποστήριξη της πλατιάς λαϊκής βάσης, που όπως και σήμερα ακράδαντα πιστεύει ότι «Η γνώση είναι δύναμη».

Μπόρεσε να ηγηθεί χωρίς αμφιταλαντεύσεις, από το πρώτο τεύχος της 5ης Μάη 1945 μέχρι το τρίτο τεύχος της δεύτερης περιόδου, που κυκλοφορεί στις 15 Ιούλη 1947 - συνολικά πέρασαν από την εποπτεία του 68 τεύχη. Ωστόσο, η δαγκάνα της μεταπολεμικής αστικής τρομοκρατίας τον τσάκωσε και τον έριξε, από τον Οκτώβρη του 1948 μέχρι το 1951, ως εξόριστο αρχικά στην Ικαρία και αμέσως μετά σε Μακρόνησο και Αη Στράτη.

Εχει την τύχη, ο Δημήτρης Φωτιάδης να βγει από μία οικογένεια η οποία θεραπεύει τα γράμματα και τις τέχνες, καθώς είναι γιος του εύπορου γαιοκτήμονα και λογοτέχνη Αλέκου Φωτιάδη (1869-1943). Φοιτά στο Ελληνογερμανικό Λύκειο Κυριάκου Γιαννίκη, στο οποίο έχει διδάξει ο Δημήτρης Γληνός. Υπηρετεί εθελοντής στο Μικρασιατικό μέτωπο από το 1918 και μετά την Καταστροφή του 1922 έρχεται ως πρόσφυγας στην Αθήνα.

Αρχικά βγάζει τα της επιβίωσης εργαζόμενος σε ναυτικό γραφείο του Πειραιά, αλλά από το 1931 αποφασίζει να ασχοληθεί με το θέατρο. Το έργο του «Μάνια Βιτρόβα» αποσπά, την ίδια χρονιά, το πρώτο βραβείο στον Καλοκαιρίνειο δραματικό διαγωνισμό, παρουσιάζεται από το Λαϊκό Θέατρο του Βασίλη Ρώτα και αυτοτελώς κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Δημητράκου.

Μεταφράζει και επιμελείται το «Συμπόσιο» του Πλάτωνα που βραβεύεται με το «αργυρούν μετάλλειον» της Εταιρείας Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Σορβόνης. Ομως το δαιμόνιο της θεατρικής πράξης δεν το αφήνει σε αναπαμό. Με τους σκηνοθέτες Πέλο Κατσέλη και Σωκράτη Καραντινό ιδρύουν την Εταιρεία Θεατρικής Συνεργασίας.

Πρέπει να κάνουμε κατανοητό ότι ο Δημήτρης Φωτιάδης δεν δημιουργεί εκ του μηδενός το περιοδικό της προοδευτικής διανόησης, συγγραφής και τέχνης. Εχει τη συσσωρευμένη πείρα από ανάλογη προσπάθεια, καθώς έχει κληθεί να διευθύνει τη δεύτερη μακρά περίοδο κυκλοφορίας του περιοδικού «Νεοελληνικά Γράμματα», με εκδότη τον Κώστα Ελευθερουδάκη. Υπό την καθοδήγησή του κυκλοφορούν τα τεύχη με αρίθμηση 17-148, συνολικά 131.

Λίγο πριν τη γερμανική εισβολή, διαφεύγει στη Μέση Ανατολή κι από κει στο Λονδίνο, όπου διατελεί διευθυντής του ραδιοφωνικού σταθμού της αυτοεξόριστης κυβέρνησης και μέλος της Εθνικής Επιτροπής Ενότητας. Παράλληλα αρθρογραφεί στην εφημερίδα «Ελεύθερος Ελλην» και με το ψευδώνυμο «Σαράτσης» στο περιοδικό «Το Βήμα».

Στην Ελλάδα επιστρέφει μετά την Απελευθέρωση, στα τέλη Μάρτη του 1945 και δημιουργεί το περιοδικό «Ελεύθερα Γράμματα». Υστερα από χρόνια, κι αφού πληρώσει με εξορίες τους αγώνες του για τη βελτίωση του ελληνικού λαού, με πρόσημο τον σοσιαλισμό, θα γράψει με απολογητική διάθεση στην τρίτομη αυτοβιογραφία του «Ενθυμήματα»:

«Πιστεύω πως όλοι όσοι βρεθήκαμε στο εξωτερικό, μακριά από την τραγωδία που έζησε ο λαός μας, είμαστε υπόλογοι. Πιστεύω πως όποια και αν είναι η δράση του καθενός μας στο εξωτερικό, δεν μπορεί να λογαριαστεί με κανέναν τρόπο ισάξια του αγωνιστή, από όποια έπαλξη, στα χώματα της πατρίδας. Εκείνοι είτε σαν αντάρτες στα βουνά είτε με την αντιστασιακή τους δράση στις πολιτείες αντιμετώπιζαν τα βασανιστήρια και το εκτελεστικό απόσπασμα, καθώς και την πείνα (...) Ετσι, γράφοντας τώρα τα Ενθυμήματά μου, γυρεύω από τον ελληνικό λαό να μου συγχωρέσει, που δεν έμεινα στην πατρίδα ν' αγωνιστώ μαζί του ενάντια στους κατακτητές (...)».

Πριν την τριπλή εξορία, όπως γράφαμε παραπάνω, και την εγκατάλειψη του δικού του δημιουργήματος, ενός περιοδικού με αφυπνιστικό στόχο, έχει γράψει άλλα τέσσερα θεατρικά έργα: «Το μαγεμένο βιολί» (1934), «Κατακτητές» (1936), «Ο κόσμος ανάποδα» (1937), «Θεοδώρα» (1945). Ακόμη η επίδοσή του στη θεατρική πράξη υποστηρίχτηκε από τους τίτλους «Ο Μακρυγιάννης» (1946) και «Καραϊσκάκης» (1957), αλλά και από το ορατόριο «Εθνεγερσία» (1971).

Αλλά η μεγάλη αγάπη του, στην οποία παράλληλα, συστηματικά ασχολείται, είναι η έρευνα και η μελέτη της Ιστορίας της Επανάστασης του 1821, που θα αποτελέσει έργο ζωής. Ο κύριος όγκος του, κατά κύριο λόγο ιστοριογραφικού, εστιάζει στα γεγονότα του 1821, και γράφεται μετά τη δεκαετία του '50:

«Μεσολόγγι, το έπος της μεγάλης πολιορκίας» (1953), «Καραϊσκάκης» (1956), «Κανάρης», (1960), «Κολοκοτρώνης, η δίκη του» (1962), «Οθωνας, η μοναρχία» (1963), «Οθωνας, η έξωση» (1964), το τετράτομο «Η Επανάσταση του Εικοσιένα» (1971-1972), «Σαγγάριος, εποποιία και καταστροφή» (1974) και «Τρίτη Σεπτεμβρίου 1843» (1975).

(Συνεχίζεται)