Το κορίτσι από τη Νέα Σμύρνη, με καταγωγή από το Ντιτρόιτ, με τα 4 αδέλφια, με τα προσωνύμια «Παξινού» και «Εκάβη», λόγω του έντονου ταμπεραμέντου του, που μεγάλωσε με πιάνο, γαλλικά και μπαλέτο, χωρίς, όμως, να στερηθεί το παιχνίδι στους δρόμους, κάθε βράδυ - εδώ και χρόνια - δεν σταματάει να βάζει στοιχήματα στη δουλειά της και να παλεύει να τα κερδίσει. Η Κόρα-Μέι, όπως είναι το πλήρες όνομά της (Κόρα σημαίνει κόρη και Μέι είναι προσφώνηση για την Περσεφόνη), είναι μια γοητευτική γυναίκα, καλλιεργημένη, με αγωνιστικότητα και χιούμορ, κοινωνική, αισιόδοξη, ζει στο κέντρο της πόλης, που το θεωρεί το χειρότερο μέρος να μείνει κανείς, οι περισσότεροι φίλοι της είναι άντρες και πιστεύει πως το να είσαι καλός άνθρωπος, σε κάνει μεγαλύτερο καλλιτέχνη.

-- Θα μπορούσες να λέγεσαι κ. Σμιθ, λόγω του Αμερικανού πατέρα, αλλά και να μεγαλουργήσεις στη Γαλλική Φιλολογία ή να γίνεις μια πρίμα μπαλαρίνα ή και πιανίστα. Πώς και πότε τα νίκησε όλα αυτά το πάθος της υποκριτικής;

-- Πώς θα συστηνόσουν - με δυο προτάσεις - σ' έναν σημαντικό μάνατζερ που θα σε πλησίαζε για ταινία στο εξωτερικό;

-- Θα του έλεγα πως είμαι η Κόρα και είμαι ηθοποιός, τόσο απλά. Νομίζω πως αυτή καθαυτή η δουλειά ενός ανθρώπου αποτελεί την καλύτερη εκπροσώπηση κι όχι αναγκαία να έχει την ικανότητα της έξυπνης παρουσίασης του εαυτού του.

-- Ποια θεωρείς πως είναι τα δυο - τρία πιο σημαντικά συστατικά της δουλειάς σου;

-- Ως ηθοποιό με χαρακτηρίζει το πάθος και ένα βαθύ αίσθημα ευθύνης. Η Τέχνη μπορεί να σώσει ζωές, να αλλάξει πεποιθήσεις, να μεταστρέψει και να ανακινήσει την ψυχή ενός ανθρώπου, όχι απλά μόνο να ψυχαγωγήσει. Εχουμε, επομένως, στα χέρια μας ένα ισχυρό όπλο, αλλά και ένα όπλο που μπορεί να γίνει και επικίνδυνο. Ο τρόπος που θα χειριστείς αυτό το είδος εξουσίας, απαιτεί λεπτούς έως χειρουργικούς χειρισμούς.

-- Τι είδους συγκίνηση σου προσφέρουν οι δυο διαφορετικές προκλήσεις των ρόλων σου, της «Δανάης» στο «Ετερος εγώ» και της «Νίτσας» στο «Αυτή η νύχτα μένει»;

-- Αγαπώ πολύ τον λεγόμενο χαμαιλεοντισμό. Μου αρέσει να αλλάζει η εικόνα μου, να μην είμαι πανομοιότυπη διότι τότε πραγματικά με βαριέμαι. Επομένως, επιζητώ τις αλλαγές από ρόλο σε ρόλο κι αυτό με συναρπάζει. Είναι στη φύση της δουλειάς μας αυτή η εναλλαγή όπως φυσικά και η μεταμφίεση.

-- Είχες την τύχη να διδαχθείς την τέχνη σου από ιερά τέρατα, όπως π.χ. την Ελένη Χατζηαργύρη και την Τιτίκα Νικηφοράκη. Τι κράτησες απ' αυτές τις γυναίκες;

-- Οι σπουδαίες αυτές γυναίκες ηθοποιοί και δασκάλες μού μετέδωσαν το δικό τους πάθος για την Τέχνη, το ήθος που είναι προϋπόθεση για να συνυπάρξεις επί σκηνής με τους συναδέλφους σου, τον σεβασμό και ουσιαστικά μου κατέδειξαν πως η υποκριτική είναι αέναη και δεν έχει χρονικούς φραγμούς ή ηλικία. Κι ενώ το ηλικιακό μου χάσμα μαζί τους ήταν μεγάλο, έβλεπα πως εκείνες ήταν πιο... σύγχρονες κι από μένα την ίδια, που ήμουν ένα νέο παιδί, στον τρόπο που έβλεπαν την υποκριτική.

-- Ο Ελληνας θεατρικός ηθοποιός που αναγκάζεται να σπαταλιέται σε εκατό δουλειές για να επιβιώσει, πώς αντέχει και αποδίδει στις σημερινές άγριες συνθήκες;

-- Η αλήθεια είναι πως βιοποριστικά δεν μπορεί να αντέξει. Αυτό που τροφοδοτεί τον Ελληνα ηθοποιό είναι μόνο η αγάπη του για την Τέχνη, αλλά τον τροφοδοτεί σε ψυχολογικό επίπεδο και μόνο. Αρα η επιβίωση είναι μετ' εμποδίων.

-- Πώς θα αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά κατά τη γνώμη σου η υποτίμηση της δουλειάς σας;

-- Η δουλειά μας υποτιμήθηκε και υποβιβάστηκε και δεν μπορώ να πω ότι βλέπω φως για να αλλάξει αυτή η ενέργεια, παρόλο τον αγώνα που δόθηκε. Δεν βλέπω ούτε κάποια θέληση. Πάρθηκε η απόφαση με έναν τετελεσμένο τρόπο. Στο μέλλον θα δούμε όλοι τις συνέπειες, που θα είναι σφοδρές, ουσιαστικά θα αλλάξει η διδαχή της υποκριτικής τέχνης, γιατί νομικά μπορεί να γίνει μόνο από θεωρητικούς του θεάτρου και θεατρολόγους. Παράλληλα, ένας ηθοποιός δεν μπορεί να κάνει μεταπτυχιακό, για να μη μιλήσω για τις οικονομικές συνέπειες που θα υπάρξουν για όλους στον ιδιωτικό τομέα, όπου εκεί η πλειοψηφία εργάζεται.

-- Η γενιά σου βίωσε απανωτές οικονομικές κρίσεις, τα χρόνια του κορονοϊού, είδε τη φτωχοποίηση να καλπάζει και κατακτήσεις χρόνων να καταργούνται. Πόσο απαραίτητο θεωρείς αυτό το κύμα αγώνα και αντίστασης, που ξέσπασε σ' όλη τη χώρα, μετά την τραγωδία στα Τέμπη;

-- Ο άνθρωπος εκ φύσεως είναι γεννημένος να μάχεται για τον εαυτό του, για το κοινό καλό, για την ίδια τη ζωή του. Ο άνθρωπος οφείλει να αγωνίζεται για την επιβίωση και οφείλει να αντιτάσσεται με όλους τους τρόπους στην αδικία. Αλίμονο εάν εκλείψει αυτό το αίσθημα μέσα του, αν αδιαφορήσει και υπομείνει σε οτιδήποτε άδικο συμβαίνει στον ίδιο ή στον διπλανό του.

-- Πιστεύεις πως θα καταφέρουμε τελικά να αντισταθούμε στην εγκληματική πολιτική τόσων χρόνων, που με το κυνήγι του κέρδους καταλήγει να δολοφονεί;

-- Εάν δεν ξεριζωθεί από τον Ελληνα η νοοτροπία του εγωκεντρισμού, του ωχαδελφισμού και του εγωισμού, του ρουσφετιού, του προσωπικού βολέματος, της υποτιθέμενης παντογνωσίας και ούτω καθεξής, η χώρα θα αντιμετωπίζει τέτοιες δυστυχίες όλο και συχνότερα. Το όπλο που έχουμε είναι η ψήφος. Θεωρώ πως πρέπει επιτέλους όλοι να χρησιμοποιήσουμε το δικαίωμά μας αυτό προς όφελός μας, παρ' όλη τη μεγάλη μας δυσαρέσκεια από την πολιτική όλων αυτών των ετών. Δεν πρέπει να αφήσουμε τίποτα στην τύχη, ανεξαρτήτως κόμματος, χρώματος κ.τ.λ. Εχουμε ευθύνη και υποχρέωση.

-- Εχεις διακριθεί εκτός από το θέατρο και σε πολλούς, σημαντικούς και διαφορετικούς ρόλους στην τηλεόραση. Εχεις πει, με αφορμή τον ρόλο σου της γκέι γυναίκας, στη «Σκοτεινή Θάλασσα», ότι σου αρέσει το άνοιγμα στα φύλα. Τι ακριβώς εννοούσες;

-- Οταν έχει πλέον παγκοσμίως η Τέχνη αγκαλιάσει τη διαφορετικότητα, δεν μπορεί η ελληνική βιομηχανία του θεάματος να μείνει αμέτοχη ή να εθελοτυφλεί αναμασώντας πεπαλαιωμένες και σκοταδιστικές πεποιθήσεις. Χαίρομαι γιατί αυτό έχει αλλάξει παρακολουθώντας νέες ελληνικές σειρές. Υπάρχει ένα άνοιγμα προς την πραγματικότητα, που επιτάσσει να αποδεχθούμε και να αγαπήσουμε και αυτό το κομμάτι του εαυτού. Και πιστεύω πως αυτό το άνοιγμα θα δώσει θάρρος, κουράγιο και δύναμη σε πάρα πολλούς ανθρώπους που έχουν καταπιεστεί για καιρό.

-- Ποια διαχειρίζεσαι ευκολότερα, την επιτυχία ή την αποτυχία και γιατί;

-- Ο άνθρωπος πρωταρχικά έχει μάθει να αποτυγχάνει. Ετσι είναι πια η δομή της κοινωνίας μας. Η επιτυχία έρχεται συνήθως σπάνια στη ζωή και γι' αυτό είναι πιο δύσκολο να την χωρέσεις στη ζωή σου και να τη διαχειριστείς. Θέλει χρόνο και απόσταση ψυχική για να μπορέσει κανείς να δει την πλήρη εικόνα και να μην οδηγηθεί σε εξάρσεις έπαρσης.

-- Εχεις συνεργαστεί με δυνατούς σκηνοθέτες στο θέατρο. Μίλησέ μου για τον Ντμίτρι Γκότσεφ, που αγαπούσε τους Ελληνες ηθοποιούς.

-- Ο Γκότσεφ, πέρα από μεγάλος καλλιτέχνης και θεατράνθρωπος υψηλών προδιαγραφών, ήταν άνθρωπος με όλη τη σημασία της λέξης. Αγαπούσε πραγματικά τον συνάνθρωπο και γι' αυτό οι παραστάσεις του ήταν βαθιά συναισθηματικές και ανθρώπινες. Είναι ο ορισμός του ανθρώπου που γνώριζε πώς να ασκεί την εξουσία που είχε, για το όφελος όλων κι όχι μόνο το προσωπικό του. Αναζητούσε συνοδοιπόρους και μόνο. Τους λάτρευε και τους ήθελε δίπλα του στην πορεία που χάραζαν μαζί.

-- Ξέρω πως είσαι ένας εντυπωσιακά πειθαρχημένος άνθρωπος. Υπάρχουν ωστόσο πράγματα στα οποία υποκύπτεις αμαχητί, όπως το καλό φαγητό, ας πούμε;

-- Είμαι ένα κοιλιόδουλο πλάσμα που το κρύβω πολύ καλά. Αγαπώ τις απολαύσεις εν γένει. Εάν δεν είχα ένα τόσο βεβαρημένο και απαιτητικό πρόγραμμα, νομίζω πως θα υπέκυπτα σε μεγάλο βαθμό, σε σημείο που να άλλαζε κατά πολύ η εικόνα μου.

-- Για ποιο λόγο θα 'θελες να σε θυμούνται οι επόμενοι, σε αυτήν τη δουλειά;

-- Θα ήθελα να με θυμούνται οι συνάδελφοί μου γιατί τους αγάπησα.

-- Η διδασκαλία πώς προέκυψε στη ζωή σου;

-- Προέκυψε αρκετά νωρίς. Ξεκίνησα να διδάσκω στα 28. Ημουν μόνο 6 χρόνια ηθοποιός και ήταν μια ανάγκη μου να αναμετρηθώ, εάν μπορώ να μεταδώσω την υποκριτική τέχνη. Ηταν όμως κι ένα προσωπικό μου στοίχημα που ήθελα να το κάνω με τον πιο απλό τρόπο. Η υποκριτική είναι τόσο απλή που καταλήγει εξαιρετικά σύνθετη. Επρεπε λοιπόν να εξερευνήσω νέους τρόπους για να διδάξω. Η όλη διαδικασία στέφθηκε με επιτυχία, καθώς η πλειοψηφία των μαθητών μου πετύχαινε τον στόχο της, με αποτέλεσμα εγώ ως δασκάλα να ξεπεράσω κάποιες φορές τα λεπτά όρια μεταξύ υπερηφάνειας και έπαρσης!

Σιγά σιγά έγινε φανερό ότι η αλλαγή στάσης των «Times» ήταν μέρος μίας ευρύτερης ενορχήστρωσης που είχε ήδη ξεκινήσει με τις γνωστές διακρατικές συναντήσεις τον Νοέμβρη του 2021 στο Λονδίνο και τις πολλές μιντιακές τους αντηχήσεις από κει και μετά. Στις συνεχιζόμενες συζητήσεις συμμετέχει και ο κ. Γεραπετρίτης στον ρόλο του uber-manager. Οπως ο ίδιος μας ενημέρωσε, έφερε μαζί του το πολυδιαφημισμένο του βαλιτσάκι της «δημιουργικής λογικής» γεμάτο από «νομικά ενδύματα» και μαζί με τον πρωθυπουργό διεξάγουν μυστικές συνομιλίες με τη βρετανική αντιπροσωπεία πίσω από κλειστές πόρτες «ιδιωτικών αρχοντικών» και «πολυτελών ξενοδοχείων». Το σκηνικό είναι το κατάλληλο εταιρικό περιβάλλον γι' αυτό το business deal που λανσάρουν ως λύση στο προαιώνιο πρόβλημα της επιστροφής των Γλυπτών. Μετά από το πρώτο διάστημα εκμάγευσης, το κουβάρι άρχισε από τον περασμένο Γενάρη να ξετυλίγεται. Η αγγλική πλευρά άρχισε να διαρρέει την πάγια θέση για «δανεισμό» και «κυριότητα» των Γλυπτών και η φανερά ξαφνιασμένη (ή προδομένη;) ελληνική κυβέρνηση θυμήθηκε ξαφνικά τις αγαπημένες ιαχές για «προϊόντα κλοπής» και προσήλωση στον «εθνικό στόχο» του οριστικού επαναπατρισμού των Γλυπτών, τον οποίο η ίδια, όπως φαίνεται, έθεσε - και συνεχίζει να θέτει - σε κίνδυνο με αυτές τις περίεργες συνομιλίες.

Τι ακριβώς είναι αυτό που συμβαίνει λοιπόν και τι πρέπει να περιμένουμε; Κάτι που δεν διαφέρει και πολύ από άλλες πολυδιαφημισμένες περιπτώσεις επιστροφής αποικιοκρατικών λαφύρων, οι οποίες δεν είναι ποτέ ακριβώς αυτό που διατείνονται. Οι νυν υπερδυνάμεις επιδίδονται τελευταία σε έναν «ηθικό αγώνα» για επιστροφές, όπως χαρακτηριστικά δείχνει η εξελισσόμενη φαντασμαγορία της εικονικής μεταφοράς ιδιοκτησίας και επιστροφής των «μπρούντζινων του Benin» στη Νιγηρία από Γερμανία και Αγγλία. Το παράδοξο θα ήταν ξεκαρδιστικό, αν δεν ήταν τόσο διαστροφικό: Οι πρώην (και οι νυν) «αυτοκρατορίες» συνωστίζονται για να καθορίσουν νέους πολιτισμικούς ανταγωνισμούς. Συγκρούονται έτσι μεταξύ τους όχι πια για να πάρουν πράγματα από τις πρώην αποικίες τους, όπως άλλοτε, ούτε ακριβώς για να τους δώσουν πίσω αυτά που τους πήραν, αλλά μάλλον για να κάνουν ότι δίνουν κάτι.Και πάλι, προσοχή, δίνουν κάτι πίσω όχι στις δικές τους αλλά στις πρώην αποικίες των άλλων! Το αποικιοκρατικό παρελθόν και η σύγχρονη ιστορική, πολιτισμική και νομική του χειραγώγηση είναι πράγματι στο κέντρο όλων αυτών των εγχειρημάτων επιθετικής επανόρθωσης/επιστροφής, όπως θα τα ονόμαζα. Και όσο ο ιμπεριαλισμός (πια με τη λενινιστική του έννοια ως το τελευταίο και υψηλότερο στάδιο του καπιταλισμού) καλά κρατεί, παρόμοιες «κρίσεις» διεκδίκησης και επιστροφής θα μασκαρεύονται και θα αξιοποιούνται σε ευκαιρίες γεωπολιτισμικής διείσδυσης και κυριαρχίας.

Και εδώ ξαναμπαίνουν στη σκηνή τα Γλυπτά του Παρθενώνα. Αυτό είναι το χνάρι πάνω στο οποίο προβλέπω ότι θα κινηθεί και η υπόθεση αυτή και περιλαμβάνει το σύνηθες μενού από ατελείς χειρονομίες και δειγματοληπτικές κινήσεις - όχι πάντως επαναπατρισμό. Παρά τα συνεχόμενα γλυκόλογα περί της «ηθικής υπευθυνότητας» των μουσείων ή της «ευθύνης» που έχουν να αντιμετωπίσουν «τις ρίζες τους στις ιστορίες του ιμπεριαλισμού» και «να γίνουν τόποι συμφιλίωσης και εξιλασμού» (Charlotte Higgins), αυτές οι κινήσεις μοιάζουν περισσότερο με ασκήσεις δημοσίων σχέσεων στο διεθνές στερέωμα. Αντί να «διεισδύουν και να επεξεργάζονται σε βάθος το (σκοτεινό) παρελθόν» (Susan Neiman), τέτοιες τεχνικές εντάσσονται καλά στο πλαίσιο αυτού που ο διάσημος Αμερικανός ιστορικός Thomas Laqueur περιέγραψε ως «προστασία της εμπορικής ονομασίας» (brand) συγκεκριμένων μουσείων και χωρών κατά τη διαχείριση «δηλητηριασμένων» ειδών πολιτισμικής κληρονομιάς όπως τα Γλυπτά. Αυτός είναι ο τύπος διαχείρισης ιστορικής και πολιτισμικής μνήμης που ταιριάζει τέλεια στις «ασκήσεις ήπιας ισχύος» στις οποίες επιδίδονται προς το παρόν οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις της ωραίας μας εποχής και αυτός επιφυλάσσεται, όπως όλα δείχνουν, και για τα Γλυπτά του Παρθενώνα.

Τα σύγχρονα μουσεία για να βγάζουν νόημα ως ανώτεροι χώροι ευγένειας και λείανσης του προφίλ των χρηματοδοτών τους, πρέπει να μπορούν να υποστηρίξουν όχι απλώς ότι είναι ιδρύματα αισθητικής υπεροχής αλλά και οργανισμοί ηθικής ανωτερότητας και ευθύνης. Το πρόβλημα βέβαια είναι ότι για να πουλάνε τέτοιες υπηρεσίες διάκρισης και πολιτισμικού κεφαλαίου σε αυτούς που το χρειάζονται απελπισμένα, πρέπει να έχουν κάτι διακεκριμένο να πουλήσουν. Αυτή είναι η εταιρική λογική του νέου corporate museum. Εδώ τα Γλυπτά του Παρθενώνα, ως η κορυφαία συλλογή έργων από την κορυφαία καλλιτεχνική περίοδο της κλασικής τέχνης, παίζουν έναν σχεδόν αναπαλλοτρίωτο ρόλο. Υπό προϋποθέσεις, όμως: Το Βρετανικό Μουσείο δεν μπορεί να κάνει χωρίς τα Γλυπτά του Παρθενώνα, αλλά κάτω από τις υπάρχουσες συνθήκες φαίνεται να το βρίσκει όλο και δυσκολότερο να κάνει και μαζί με αυτά ως έχουν. Σπιλωμένα από μια άβολη ιστορική συσχέτιση με κλοπές, η οποία δεν λέει να φύγει, τα Γλυπτά δημιουργούν, για πολλούς από τους εταιρικούς χρηματοδότες του Βρετανικού Μουσείου, ανεπιθύμητες παρενέργειες. Τους φέρνουν, πράγματι, υπερβολικά κοντά σε εκείνους τους σκοτεινούς συσχετισμούς με την αρπακτικότητα και την οικονομική κατάχρηση, από τους οποίους, εύλογα, προσπαθούν να ξεφύγουν όταν έρχονται να χτυπήσουν τις πολιτισμένες πόρτες των μουσείων...

Αυτό καθιστά τη διατήρηση του status quo κάτι το κοστοβόρο για το Βρετανικό Μουσείο και φαίνεται, σε μια πρώτη ματιά, να ενισχύει τις ελπίδες για την επιστροφή τους... Αλλά ξεχνάμε ότι αυτή η φιλελεύθερη λογική για την επίλυση ηθικών και πολιτικών κόμπων οδηγεί πάντα σε αδιέξοδα. Ξεχνάμε, επίσης, και το σημαντικότερο, ότι, δηλαδή, ποτέ στην πραγματικότητα η σχέση του Βρετανικού Μουσείου με τα Γλυπτά δεν ήταν ούτε εύκολη ούτε βολική, και όμως κράτησε γερά στον χρόνο. Το πέρασμα από την προ-ιδρυματική ιστορία των Γλυπτών στη Βρετανία (από το 1806) στην ιδρυματική φάση της επίσημης ενσωμάτωσής τους στο Βρετανικό Μουσείο (μετά το 1816) σημαδεύτηκε από πολλές ενταξιακές κακοτεχνίες και μπαλώματα. Αυτή η αντιφατική σχέση συνεχίζεται μέχρι σήμερα, και ενισχύεται μέσα στην παρούσα αστική κουλτούρα μεταποικιακών ενοχών και τελετουργικών εξιλασμών πάσης φύσεως. Το περιβάλλον αυτό φαίνεται ότι δυσχεραίνει την επιχειρηματική αξιοποίηση των Γλυπτών, και αυτό ακριβώς, όπως ισχυρίζομαι, μπορεί να εξηγήσει εν μέρει την πρεμούρα του μουσείου να φανεί ότι συμμετέχει σε έναν δίκαιο και ηθικό διάλογο (με τους «ανήσυχους ιθαγενείς»). Δηλαδή, έχουμε μία ακόμη επιχείρηση «καθαρισμού» των Γλυπτών, από τις πολλές κυριολεκτικές και μεταφορικές «πλύσεις» που έχουν κατά καιρούς υποστεί στη Βρετανία.

Πράγματι, το θέμα της ρυπαρότητας των Γλυπτών - της ιδιοκτησιακής, της υλικής και αισθητικής τους ρυπαρότητας - απασχόλησε από την αρχή τους Βρετανούς. Κυριάρχησε μάλιστα κατά τις βαρυσήμαντες αλλά αδικαιολόγητα παραμελημένες διεργασίες της Ειδικής Επιτροπής της Βουλής των Κοινοτήτων του 1816, η οποία συστάθηκε ακριβώς για να δώσει το ΟΚ στην αγορά της συλλογής Ελγιν από το βρετανικό Δημόσιο αφού πρώτα εξετάσει το φλέγον ζήτημα της νομιμότητας και της αξίας της. Οταν τελικά η επιτροπή ολοκλήρωσε το έργο της και «καθάρισε» το θέμα της ιδιοκτησιακής ρυπαρότητας της συλλογής, τότε οι άλλες δύο - η αισθητική και η υλική - παρέμειναν: Τα Γλυπτά ήταν «υπερβολικά βρώμικα, διαβρωμένα και λεκιασμένα» για να έχουν οποιαδήποτε καλλωπιστική «αξία επίπλωσης», ή άλλη αισθητική και καλλιτεχνική αξία για τα «σαλόνια» των φιλότεχνων της εποχής. Γι' αυτό εξάλλου θεωρήθηκε εν μέρει και το μουσείο ως το καταλληλότερο «άσυλο» για μια δεύτερη ευκαιρία ζωής σε αυτήν την παραπληγική και κατακομματιασμένη συλλογή...

Αλλά και κει οι επίμονοι «καθαριστές» δεν τα άφησαν ήσυχα. Το 1937-'38, ένας άλλος επίδοξος και αμφιλεγόμενος χρηματοδότης, ο συλλέκτης Lord Duveen, βρήκε και αυτός τα Γλυπτά υπερβολικά βρώμικα και πολύ λίγο λευκά για τα νεοκλασικά του γούστα. Πολύ λίγο θα μας ενδιέφερε σήμερα τι πίστευε ο κύριος αυτός, αν δεν εξανάγκαζε τελικά το Βρετανικό Μουσείο να προβεί σε ένα καταστροφικό καθάρισμα των Γλυπτών με την υπόσχεση μιας πλουσιοπάροχης χρηματοδότησης μιας ειδικής αίθουσας για αυτά. Σε αυτήν ακριβώς εκτίθενται σήμερα και φυσικά φέρει το όνομά του (Duveen Gallery)... Πρόκειται για μία επίκαιρη υπενθύμιση από τις πολλές άλλες που λαμβάνουμε καθημερινά για το τι θα πει εταιρική χρηματοδότηση μουσείων ή ιδιωτικές δωρεές και πόσο καταχρηστικά οι πρακτικές αυτές συχνά εργαλειοποιούνται από τους εμπλεκόμενους παράγοντες, ή, πάλι, για το τι θα πει επιχειρηματικότητα των μουσείων και πώς αυτή οδηγεί φυσικά σε πάσης φύσεως corporate γλέντια, «γαστρονομικές βιωματικές εμπειρίες» και τσικνίσματα αρχαιοτήτων, όπως αυτά πρόσφατα στο Νέο Μουσείο Ακρόπολης ή το πεντακάθαρο (και πεντανόστιμο) Μουσείο - Εστιατόριο Κυκλαδικής Τέχνης. Αυτό το μουσείο - επιχειρηματικό πεδίο, υποστηρίζω, θα είναι η επόμενη πίστα της «συζήτησης» για την επιστροφή των Γλυπτών και τα win-win deals που υπόσχονται οι υπεύθυνοι διαχειριστές...

Οπως και τα γεωπολιτικά έτσι και τα γεωπολιτισμικά και οικονομικά συμφέροντα είναι στείρα, στεγνά και συχνά τελείως απολίτιστα, αλλά κυρίαρχα. Σε αυτήν τη φάση καπιταλιστικής κατίσχυσης, δεν υπήρχε και συνεχίζει να μην υπάρχει καμιά πιθανότητα επαναπατρισμού των Γλυπτών με οποιαδήποτε, ας το τονίσω, μη σουρεαλιστική σημασία της λέξης. Ομως, αυτό δεν πρέπει να αδυνατίζει αλλά αντιθέτως να ενισχύει τη σφοδρότητα της επιχειρηματολογίας και των πρακτικών μας για τη διεκδίκησή τους. Και αυτό με όρους πια που δεν θα κρύβονται ούτε από τις ιστορικές ούτε και από τις σημερινές επιχειρήσεις κεφαλαιοποίησης, ή, καλύτερα, κεφαλαιοκρατικής κακοποίησης της συλλογής.

• Το παρόν αποτελεί απόσπασμα ενός εκτενέστερου άρθρου. Μπορείτε να το διαβάσετε ολόκληρο στο portal «902.gr».

Ενας κύκλος που τον σφράγισε η προλεταριακή καταγωγή του - γιος ψαρο-μανάβη - αλλά και η πρώτη προσφυγιά - με τον Α' ιμπεριαλιστικό πόλεμο 1914-'18 - όταν έγινε ο πρώτος διωγμός των Ελλήνων. Τότε που οι σύμμαχοι της Τουρκίας, οι ιμπεριαλιστές Γερμανοί, εφαρμόσανε την εκτόπιση πληθυσμών - σηκώσανε ολόκληρα χωριά - στα βάθη της Μ. Ασίας, προκειμένου να τους εξοντώσουν.

Το 1914 ο Σιδερής Χονδρουδάκης ή Αγγουλές φόρτωσε σε μια βάρκα την οικογένειά του (τις τρεις κόρες του, την Αγγελική, την Κυριακούλα και την Ευαγγελία, καθώς και την κουμπάρα Δέσποινα και τη νενέ Μάλαμα) και ό,τι προλάβανε να αρπάξουν σε μπόγους και στην αγκαλιά της μάνας του, Γαρυφαλλιάς, τον Φώτη περνώντας στη Χίο.

Ακολούθησαν η Μικρασιατική Καταστροφή και ο δεύτερος διωγμός του 1922, όπου αυτός ο τόπος για πολλά - πολλά χρόνια ήξερε μόνο να κλαίει, να μοιρολογά και να θάβει τους νεκρούς του.

Και τον Φώτη να το αποτυπώνει με το τετράστιχο:

«Σ' ΕΣΑΣ, μ' ΕΣΑΣ στις ερημιές

και στ' άθλια κακοτόπια,

πού, το ψωμί το πείνασα

και το φαρμάκι το 'πια»¹

Στο Κάστρο, την Πτωχειά προκυμαία, τον Μπαλουχανά, τους προσφυγικούς συνοικισμούς, ο Φώτης έχτιζε με τον ψαρά πατέρα του τη ζωή εξαρχής, ανάμεσα στους χιλιάδες ξεριζωμένους πρόσφυγες, που ήταν «χωμένοι κάθε πρωί στα ακρογιάλια της Χίου, τέσσερα ναυτικά μίλια και τους χώριζαν απ' το πατρικό τους χώμα».

Εκεί «αντίκριζες μάτια γυναικόπαιδων, που έψαχναν λαίμαργα στις γραμμές των μικρασιατικών βουνών τα χαρακτηριστικά του παιδιού, του αδερφού, ή τα ρυτιδωμένα από τα χρόνια και τα βάσανα πατέρα...»²

Στους προσφυγικούς συνοικισμούς, δηλαδή τα παραπήγματα - «που δεν ήταν παρά λίγοι πλίνθοι, στους οποίους οι πρόσφυγες θα πρόσθεταν κάποιες σανίδες, για να επεκτείνουν τη ζωή τους» - φτιάχνεται η νέα κοινωνική πραγματικότητα του νησιού, που «χτίζεται» απ' τη νεοσύστατη εργατική τάξη, όντας σε σύγκρουση με την κρατική αδιαφορία, τη βία και την εκμετάλλευση των βιομηχάνων των Ταμπάκικων και των Μακαρονοποιείων.

Σε κάθε οικονομική ή πολιτική εξέλιξη ο Αγγουλές γίνεται δημιουργός και μπροστάρης, με τις ρίμες και τα στιχάκια του. Ετσι, τότε που ο λαός βίωνε τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης 1929-'33, αυτός σάρκαζε την καπιταλιστική «πραγματικότητα» γράφοντας:

«Καρναβάλια»

Ελάτε βρε ρωμιοί σαν κάθε χρόνο

Να γίνουμε κι εφέτος καρναβάλια.

Με τις μουριές να κρύψουμε τον πόνο

της κρίσης και της πείνας μας τα χάλια.

...

Τι κι αν ζουρλούς μας έχ' η κρίσι όλους

μπροστά στην ποταπή της παρωδία

του Μασκαρά ας παίξουμε τους ρόλους,

στην τραγικήν της ζήσης κωμωδία³

Οι δικτατορίες Κονδύλη, Πάγκαλου, η οικονομική κρίση 1929-'33, η δικτατορία Ι. Μεταξά, ο Β' ιμπεριαλιστικός πόλεμος. Το φευγιό του στη Μέση Ανατολή και η ένταξή του στον Ελληνικό Στρατό, αλλά και η δραστηριοποίησή του στην Αντιφασιστική Στρατιωτική Οργάνωση (ΑΣΟ), ο εγκλεισμός στα σύρματα του Ντεκαμερέ και της Ασμάρα και η ένταξή του στο ΚΚΕ, μέσα στο καμίνι της στρατιωτικής, πολιτικής και ιδεολογικής σύγκρουσης με τον αγγλικό ιμπεριαλισμό και την ελληνική κυβερνητική εξουσία στα «Σύρματα», γίνονται το κοινωνικό και πολιτικό πεδίο, για να μπολιάζεται και να μπολιάζει τη συνείδησή του και τους γύρω.

Κορυφαία επιλογή του ήταν να ταχθεί με το προλεταριάτο του νησιού και να συμμετάσχει στον αγώνα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, υλοποιώντας την απόφαση της Παγχιακής Συνδιάσκεψης του ΚΚΕ (29-9-1947) και να «κλειστεί» στη Φουντάνα, όπου εγκαταστάθηκε μαζί με τον κομμουνιστή - δημοσιογράφο και φιλόλογο Μιχάλη Βατάκη, με τη στήριξη της οικογένειας Αθηναίου, για τη λειτουργία του τυπογραφείου του ΔΣΕ.

Η σύλληψή τους στις 30 Μάρτη 1948 και η καταδίκη του (ανάμεσα σε άλλους) απ' το Εκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών σε «πρόσκαιρα δεσμά 12 ετών» τον οδηγεί στον δικό του μαρτυρικό Γολγοθά των φυλακών και εξοριών, όπως: Βούρλα Δραπετσώνας, Μακρόνησος, Αβέρωφ, Κόρινθος, Ναύπλιο, Γιούρα, Σύρα, Ακροναυπλία, Κεφαλονιά, Αλικαρνασσός Ηρακλείου Κρήτης και Κέρκυρα.

Ομως ο Αγγουλές, με την πολύχρονη διαδρομή του στις φυλακές και τις εξορίες της Ελλάδας, με την ποίηση και τη δράση του, στοίχειωσε τις επιδιώξεις της αστικής τάξης.

Στη φυλακή αφουγκραζόταν κάθε ανθρώπινο πόνο - έχοντας εμπειρίες απ' το Ντεκαμερέ και την Ασμάρα, τον καιρό του εγκλεισμού στο «σύρμα» απ' τους Αγγλους ιμπεριαλιστές - έπιανε μια γωνιά ή κανένα πεζούλι και ακούμπαγε τις πληγές του κορμιού και της ψυχής του κάθε κρατούμενου και δένονταν, όπως δένεται η λάσπη στους αρμούς, με την πέτρα.

Στις φυλακές και τις εξορίες - ανάμεσα σε εκατοντάδες συγκρατούμενους - έζησε τα ασταμάτητα βασανιστήρια, απ' τα πιο διαλεκτά θηρία του φασισμού, που τους άφηναν νηστικούς, χωρίς νερό, που τους σακάτεψαν με ατελείωτο κουβάλημα πέτρας, που τους γέμισαν αρρώστιες, που τους έθαψαν ζωντανούς στα ανήλια κρατητήρια. Ομως συντάχθηκε με τους συν-δεσμώτες του στον συλλογικό και πειθαρχημένο τρόπο διαβίωσης και πάνω απ' όλα μπολιάστηκε με τα μεγάλα ιδανικά των αγωνιστών της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης και του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας.

ΚΥΠΑΡΙΣΣΙΑ

Τα κυπαρίσσια της φυλακής μας στοιχειώνουν.

Φυλαχτήτε από τον ίσκιο τους,

Τ' ακούμε τις νύχτες ν' ανεμοδέρνονται και να κλαίνε:

Δέντρα δεν είμαστε πια. Στα κλαδιά μας σταυρώσανε την Αλήθεια.

Στον ίσκιο μας βασανίσανε την αγάπη

(...) Εδώ η ζωή κι η ποινή, είναι ένα.

Κάθε μερόνυχτο που ξοφλάς αφ' την καταδίκη σου,

Το αφαιράς απ' τη ζωή σου.

Ε, κυπαρίσσια, μην κλαίτε...⁴

Σε κάθε κελί, σε κάθε γωνιά της φυλακής απ' όπου πέρναγε, άκουγε το κάλεσμα των συντρόφων να σταθεί να πουν έναν λόγο, να τους πει ένα ανέκδοτο αλλά πάνω απ' όλα να τους απαγγείλει στίχους του, για να τους αλαφρώσει τον πόνο της ψυχής τους και να τους φέρει το πηδάλιο της ζωής ορθό πλώρα στην αντιμετώπιση της βίας της αστικής τάξης.

Αυτήν τη δημιουργική σχέση, τη σχέση ζωής, με τους συντρόφους του, γεμάτη ιδανικά και αξίες, την αποτύπωσε στο ποίημά του:

«Σ' είδα μονάχα μια στιγμή, μα δε σε λησμονώ,

έχει η καρδιά μου την γλυκειάν εικόνα σου κρατήσει,

ήσουν πεφταστέρι (...) μιαν λάμψη πριν σβύσει.

............ ..............

Σ' είδα μονάχα μια στιγμή (...)

και σ' έκλεισα μεσ' στης ψυχής μου τ' άδυτα,

το δρόμο να μας δείχνεις.⁵

Ενα βράδυ σε μια φυλακή της Ελλάδας, απ' τις πολλές που πέρασε, βρήκε τη δύναμη την ώρα που ο ξερός κρότος του κλειδιού έσπαγε τη σιωπή στην απομόνωση του κελιού των μελλοθανάτων, να ορθωθεί και να ενώσει τη φωνή του με τους συναγωνιστές του και να στείλει το δικό του μήνυμα:

ΩΡΑ ΚΑΛΗ ΣΥΝΤΑΞΙΔΙΩΤΕΣ

Ωρα καλή, συνταξιδιώτες, ώρα σας καλή,

που φεύγετε απ' την άβυσσο και για τον ήλιο πάτε

την αλυσίδα μου κρατώ, μη σέρνεται και κροταλεί,

ν' ακούω το τραγούδι σας, καθώς περνάτε.

Βάλτε ρυθμό στο βήμα σας και στο τραγούδι σας θυμό

ξυπόλητοι περάσαμε της δυστυχίας τον ποταμό

κι ήταν το ρέμα δυνατό και θυμωμένη η Λάμια,

κι είχε ριγμένα στο βυθό κοπανισμένα τζάμια.

...

Ωρα καλή, συνταξιδιώτες, ώρα σας καλή...

κεντώ στο μισοσκόταδο έναν ήλιο για κονκάρδα.

Την αλυσίδα μου κρατώ, μη σέρνεται και κροταλεί,

απόψε που σταυρώνεται, σαν το Χριστό η Ελλάδα.⁶

Φυλακές Κέρκυρας, Απρίλης 1955.

Ενα μπουκέτο παπαρούνες

φτιαγμένες από σύρματα και φλος

αναστατώνουν την ψυχή μου.

Ο λογισμός ξαστέρωσε ο θόλος

Κι έπεσε φως μεσ' στο κελί μου.

...

Ενα μπουκέτο πυρκαγιές

ένα μπουκέτο χείλη

ένα μπουκέτο ροδαμνιές

σε τροπικό ένα δείλι.

...

Μα πούνε η αγάπη;

Πνίγηκε στο μίσος και στο ψέμα

και στο κελί μας φτάσανε

σπαρακτικές κραυγές

κι οι παπαρούνες έγιναν

ένα μπουκέτο από πληγές

και στάζουν αίμα...⁷

Ο Φώτης Αγγουλές, στους δίσεκτους καιρούς που ζούμε, με την οικονομική κρίση να τσακίζει τον λαό μας, τους πολέμους να τον περιτριγυρίζουν, αποτελεί φωτεινό φάρο σκέψης και προβληματισμού, αλλά και πρόσκλησης στον αγώνα, αφού τα λόγια του κομμουνιστή ποιητή:

«Αβουλος μη σταθείς,

στιγμή μπρος στης ζωής τη στράτα (...)

ποιόν περιμένετε να 'ρθεί;

Ποιόν καρτερείτε να σας σώσει; (...)

Εσείς οι ίδιοι, με τα χέρια σας

Με το μυαλό σας, με την πράξη,

Αν δεν αλλάξετε τη μοίρα σας,

Ποτέ της, δε θ' αλλάξει»,

μας καλούν σήμερα... «γιατί μόνο ο λαός μπορεί να σώσει τον λαό».

Χίος, 19 Μάρτη 2023

Παραπομπές:

1. Γιώργος Σιδέρης, ΦΩΤΗΣ ΑΓΓΟΥΛΕΣ, ΜΕΛΕΤΗ, 5η έκδοση, ΜΟΧΛΟΣ 1992, σελ. 16

2. Εφημερίδα «Νέα Χίος»

3. Εφημερίδα «Ελευθερία», α. φ.918, 27-2-1932, σελ. 1

4. Γιώργος Σιδέρης, ΦΩΤΗΣ ΑΓΓΟΥΛΕΣ, ΜΕΛΕΤΗ, 5η έκδοση, ΜΟΧΛΟΣ 1992, σελ. 159

5. Γιώργος Σιδέρης, «ΦΩΤΗΣ ΑΓΓΟΥΛΕΣ», Αθήνα 1961, ΜΟΧΛΟΣ 1992, σελ. 48

6. Φώτης Αγγουλές, «Πορεία μέσα στη νύχτα» τυπώθηκε στα τυπογραφεία της εφημερίδας «ΧΙΑΚΟΣ ΛΑΟΣ» τον Ιούλη του 1958 σε 2.500 αντίτυπα, σελ. 66 και στο ΑΝΤΙΛΑΛΟΙ ΑΠ' ΤΑ ΚΑΤΕΡΓΑ, Ποιήματα, πεζά, επιστολές, υπομνήματα, σκίτσα, εκ. «ΛΑΪΚΟΥ ΑΓΩΝΑ», Βουδαπέστη, 1963, σελ. 101

7. Γιώργος Σιδέρης, «ΦΩΤΗΣ ΑΓΓΟΥΛΕΣ», Αθήνα 1961, ΜΟΧΛΟΣ 1992, σελ. 161