Τα χρόνια μετά την επικράτηση της Οχτωβριανής Επανάστασης σημαδεύονται από τη διαπάλη στο εσωτερικό του ΚΚ (μπ.) για την πορεία της οικοδόμησης στην ΕΣΣΔ, αλλά και για τα ζητήματα του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος. Σημειώνουμε με χρονολογική σειρά τους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της διαπάλης.

Το 1918 ξεσπάει αντιπαράθεση με την ομάδα των «αριστερών κομμουνιστών», στην οποία επικεφαλής ήταν ο Μπουχάριν. Η ομάδα αυτή αντιτάχθηκε στα μέτρα του λεγόμενου κρατικού καπιταλισμού, δηλαδή την αξιοποίηση αστών ειδικών της παραγωγής έναντι μεγάλων αμοιβών και μεθόδων οργάνωσης της βιομηχανικής παραγωγής δανεισμένων από τον καπιταλισμό (π.χ., σύστημα Τέιλορ). Ο Λένιν απέδειξε πως στην ουσία της η ομάδα των «αριστερών κομμουνιστών» εξέφραζε τα συμφέροντα του μικροαστικού στοιχείου, γιατί αυτό απειλούνταν από την προώθηση του «κρατικού καπιταλισμού» και όχι το προλεταριάτο. Ο Λένιν πολεμούσε τη μικροαστική επίδραση στις γραμμές του Κόμματος: «Μήπως δεν είναι καθαρό ότι μέσα σε μια τέτοια ιδιόμορφη κατάσταση εμείς πρέπει να προσπαθούμε να αποφεύγουμε δυο ειδών λάθη, που το καθένα από την πλευρά του είναι μικροαστικό; Από το ένα μέρος, θα ήταν ανεπανόρθωτο λάθος να διακηρύξουμε πως μια και είναι παραδεκτό ότι οι οικονομικές μας "δυνάμεις" δεν αντιστοιχούν στην πολιτική μας δύναμη, "συνεπώς" δεν έπρεπε να πάρουμε την εξουσία (...). Από το άλλο μέρος, θα ήταν ολοφάνερο λάθος να μένουν ελεύθεροι οι φωνακλάδες και οι λογοκόποι που αφήνουν τον εαυτό τους να ενθουσιάζεται με μια "χτυπητή" επαναστατικότητα, δεν είναι όμως ικανοί να κάνουν μια συνεπή, μελετημένη, ζυγισμένη επαναστατική δουλειά που να παίρνει υπόψη της και τα πιο δύσκολα περάσματα»^15.

Το 1920 ο Τρότσκι και στη συνέχεια με τη στάση του και ο Μπουχάριν επέβαλαν στο ΚΚ και τη σοβιετική εξουσία μια οξυμένη αντιπαράθεση σε σχέση με το ρόλο των συνδικάτων στη σοβιετική κοινωνία. Οι Τρότσκι - Μπουχάριν συγκρότησαν φραξιονιστικές ομάδες, στην αρχή χωριστές που στη συνέχεια ενώθηκαν, προκαλώντας σημαντική κρίση στο ΚΚ. Με τις θέσεις τους εξέφραζαν γραφειοκρατικές τάσεις μηχανιστικής μετατροπής των συνδικάτων σε κρατικές οργανώσεις. Οπως επισήμαινε και ο Λένιν, έτσι ταυτιζόταν η δικτατορία του προλεταριάτου με την καθολική οργάνωση του προλεταριάτου (τα συνδικάτα) και επίσης ακυρωνόταν η δυνατότητα αξιοποίησης των συνδικάτων («που κληρονομούνται από τον καπιταλισμό και το μέλλον τους στο σοσιαλισμό είναι αβέβαιο»¹⁶) ως εργαλείων για σύνδεση του Κόμματος με τη μη κομματική προλεταριακή μάζα. Οι θέσεις αυτές ουσιαστικά έθεταν σε αμφισβήτηση τον καθοδηγητικό ρόλο του Κόμματος στη δικτατορία του προλεταριάτου, κολάκευαν τις μάζες ως προς την κατάχτηση της ενότητας της εργατικής τάξης, εκφρασμένης σε διαμορφωμένη κομμουνιστική συνείδηση και προκαλούσαν σύγχυση στους κόλπους της εργατικής τάξης^17.

Την ίδια περίοδο ο Μπουχάριν συνέγραψε το βιβλίο «Η Οικονομία της Μεταβατικής Περιόδου». Ο Λένιν άσκησε εμπεριστατωμένη κριτική σε αυτό, αναδεικνύοντας σημαντικές αδυναμίες της ανάλυσης του Μπουχάριν. Ανέδειξε τη λαθεμένη αντίληψη του Μπουχάριν ότι η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων στο σοσιαλισμό πρέπει να κατανοείται μόνο ως ανάπτυξη της τεχνικής. Εκρινε ότι η ανάλυση του Μπουχάριν στερούνταν ταξικής αντίληψης. Ετσι, για παράδειγμα, δεν αποκάλυπτε την αντίθεση ανάμεσα στο προλεταριάτο και την αγροτιά σε συνθήκες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης^18.

Το 1922, στη συζήτηση για το εξωτερικό εμπόριο, ο Μπουχάριν αρνούνταν την αναγκαιότητα κρατικού μονοπωλίου στο εξωτερικό εμπόριο και πρότασσε το ζήτημα των τελωνειακών ελέγχων. Είναι χαρακτηριστική η κριτική του Λένιν που αναδεικνύει τις ξένες προς την εργατική τάξη επιρροές στις απόψεις του Μπουχάριν:

«Στην πράξη ο Μπουχάριν αναλαμβάνει την υπεράσπιση του κερδοσκόπου, του μικροαστού και των κορυφών της αγροτιάς ενάντια στο βιομηχανικό προλεταριάτο, που δεν είναι απολύτως σε θέση να ξαναφτιάξει τη βιομηχανία του, να κάνει τη Ρωσία βιομηχανική χώρα, αν δεν την περιφρουρήσει όχι βέβαια με την τελωνειακή πολιτική, αλλά αποκλειστικά και μόνο με το μονοπώλιο του εξωτερικού εμπορίου»^19.

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1920 βρίσκουμε τη «ρίζα» των μετέπειτα θέσεων του Μπουχάριν για τη στάση του απέναντι στον ατομικό εμπορευματοπαραγωγό.

Στις συνθήκες των αρχών της δεκαετίας του 1920 που έμπαινε το ζήτημα της εξασφάλισης της συμμαχίας ανάμεσα στους αγρότες και το προλεταριάτο με στόχο να τραβηχτούν οι πρώτοι στη σοσιαλιστική οικοδόμηση μέσω του συνεταιρισμού, ο Τρότσκι προέβαλλε το σύνθημα της «στρατιωτικοποιημένης εκβιομηχάνισης», της «δικτατορίας πάνω στο χωριό». Αρνιόταν τη δυνατότητα η προλεταριακή εξουσία μέσα από συμβιβασμούς και διαπάλη να τραβήξει την αγροτιά στη σοσιαλιστική οικοδόμηση.

Η θέση αυτή βασιζόταν πάνω στην παλιά μενσεβίκικη αντίληψη πως το προλεταριάτο, παίρνοντας την εξουσία, «θα έρθει σε εχθρικές συγκρούσεις όχι μονάχα με όλες τις ομάδες της αστικής τάξης που το υποστήριξαν τις πρώτες μέρες του επαναστατικού αγώνα, μα και με τις πλατιές μάζες της αγροτιάς, που με τη βοήθειά τους ήρθε στην εξουσία. Οι αντιθέσεις που υπάρχουν στην κατάσταση της εργατικής κυβέρνησης μιας καθυστερημένης χώρας, που ο πληθυσμός της είναι αγροτικός στην καταπληκτική του πλειοψηφία, μπορούν να βρουν τη λύση τους μονάχα σε διεθνή κλίμακα, στο στίβο της παγκόσμιας επανάστασης του προλεταριάτου»²⁰.

Ηταν δηλαδή έκφραση της άποψης ότι η σοσιαλιστική οικοδόμηση στη Ρωσία δεν μπορούσε να στηριχτεί σε «εσωτερικές» δυνάμεις.

Ο Μπουχάριν, το 1925, στο βιβλίο του με τίτλο «Ο δρόμος προς το σοσιαλισμό και η συμμαχία με την αγροτιά» υποστήριξε ότι «μονάχα με το πέρασμα από την αγορά μπορούμε να φτάσουμε στο σοσιαλισμό», ότι «η αγορά θα καταργηθεί από την ίδια την ανάπτυξή της»^21.

Ανέλυε ως εξής την άποψή του, ότι ο σοσιαλιστικός τομέας της οικονομίας θα νικούσε τον «ιδιωτικό» (βλέπε: καπιταλιστικό ή ατομικό εμπορευματικό) μέσω του ανταγωνισμού της αγοράς: «Ανάμεσα σ' αυτές τις διάφορες επιχειρήσεις διεξάγεται μια οικονομική πάλη, όπου η τελευταία λέξη ανήκει στον αγοραστή. Κι αυτός αγοράζει από εκεί που θα βρει πιο φτηνά. Αν η οργάνωσή μας είναι καλή, όλα τα πλεονεκτήματα βρίσκονται με το μέρος της μεγάλης παραγωγής, που, στον ανταγωνισμό, θα εξολοθρεύσει τον ιδιώτη αντίπαλό της (...). Το βασικό δίχτυ των αγροτικών μας συνεταιρισμών θα σχηματιστεί από συνεταιριστικούς πυρήνες, που θα ενώσουν τους εργαζόμενους, και όχι τους κουλάκους, πυρήνες που θα μπουν μέσα στο σύστημα της εθνικής μας οικονομίας και θα γίνουν οι κρίκοι της ενιαίας αλυσίδας της σοσιαλιστικής μας οικονομίας. Αλλωστε και οι συνεταιρισμοί των κουλάκων, επίσης, μέσα από τις πιστώσεις των τραπεζών αναγκαστικά θα προσαρμοστούν στο σύστημα αυτό»^22.

Δηλαδή υποστήριζε πως θα ήταν δυνατή η νίκη του σοσιαλισμού πάνω στους κουλάκους με την «αναγκαστική» (βλέπε: εθελοντική) ενσωμάτωσή τους στη σοσιαλιστική οικονομία.

Η παραπάνω αγοραία αντίληψη του Μπουχάριν αντικειμενικά στήριζε τις κοινωνικές δυνάμεις, ιδιαίτερα τους κουλάκους που αντιστρατεύονταν τη σοσιαλιστική οικοδόμηση, επομένως αδυνάτιζε την ταξική πάλη, τον αγώνα της εργατικής τάξης για τη σοσιαλιστική οικοδόμηση. Ο Μπουχάριν δικαιολογούσε τη στάση του με τη θεωρητική προσέγγιση για το μακρόχρονο της «μεταβατικής περιόδου», της εξαιρετικά αργής διαδικασίας της σοσιαλιστικής οικοδόμησης (όπως και ο Τρότσκι).

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

Σημειώσεις:

15. Β. Ι. Λένιν: «Απαντα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», τ. 36, σελ. 306.

16. Β. Ι. Λένιν: «Απαντα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», τ. 42, σελ. 202-303.

17. Β. Ι. Λένιν: «Απαντα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», τ. 42, σελ. 202-303.

18. Β. Ι. Λένιν: «Παρατηρήσεις στο βιβλίο του Ν. Ι. Μπουχάριν: Η οικονομία της μεταβατικής περιόδου», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή».

19. Β. Ι. Λένιν: «Απαντα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», τ. 45, σελ. 336.

20. Λ. Τρότσκι: «Πρόλογος» στο βιβλίο «Το 1905», γράφτηκε το 1922. Περιέχεται στα «Ζητήματα Λενινισμού» του Ι. Β. Στάλιν, σελ. 107.

21. Ν. Μπουχάριν: «Ο δρόμος προς το σοσιαλισμό και η συμμαχία με την αγροτιά», εκδ. «Αναγνωστίδη», σελ. 70.

22. Ν. Μπουχάριν: «Ο δρόμος προς το σοσιαλισμό και η συμμαχία με την αγροτιά», εκδ. «Αναγνωστίδη», σελ. 71 και σελ. 54.