Στον μικρό αμυδρό αστερισμό του Βέλους, 15.000 έτη φωτός μακριά από τη Γη, υπάρχει ένα λαμπρό ουράνιο κολιέ, με «διαμάντια» κοσμικών διαστάσεων. Τα «διαμάντια» αυτά είναι φωτεινές συστάδες αερίων, που προκλήθηκαν από την αλληλεπίδραση δύο άστρων, που οδεύουν προς τον «θάνατο».

Το διπλό αστρικό σύστημα, αποτελούμενο από δύο άστρα σαν τον Ηλιο, παρήγαγε το «Νεφέλωμα Κολιέ», που φέρει και το λιγότερο εντυπωσιακό, επιστημονικό όνομα, PN G054.203.4. Πριν από 10.000 χρόνια, ένα από τα γηραιά άστρα άρχισε να διογκώνεται (όπως θα συμβεί κάποτε και με τον Ηλιο) και να εγκολπώνεται τον λίγο μικρότερο συνοδό του αστέρα, δημιουργώντας αυτό που οι αστρονόμοι ονομάζουν «κοινό φάκελο». Το μικρότερο άστρο συνέχισε την περιφορά του γύρω από το κέντρο βάρους του μεγαλύτερου, κινούμενο ουσιαστικά μέσα στο εσωτερικό του, αυξάνοντας την ταχύτητα περιστροφής του φουσκωμένου γίγαντα, μέχρι το σημείο που μεγάλα κομμάτια του εκτινάχθηκαν στο Διάστημα. Αυτό το δαχτυλίδι συντριμμιών σχημάτισε το «Νεφέλωμα Κολιέ», με τις πιο πυκνές συστάδες αερίων να σχηματίζουν τα λαμπερά «διαμάντια» του δακτυλίου.

Το ζευγάρι των άστρων που δημιούργησαν το «Νεφέλωμα Κολιέ» παραμένουν τόσο κοντά το ένα στο άλλο (απέχουν μόνο κάποια εκατομμύρια χιλιόμετρα), που εμφανίζονται ως ένα και μοναδικό φωτεινό σημείο στο κέντρο της φωτογραφίας. Παρά την εγγύτητά τους, τα δύο άστρα συνεχίζουν να στροβιλίζονται το ένα γύρω από το άλλο, με περίοδο περιφοράς λίγο περισσότερο από μια γήινη μέρα.

Το διαστημικό τηλεσκόπιο «Χαμπλ» είχε φωτογραφήσει και στο παρελθόν το «Νεφέλωμα Κολιέ», αλλά αυτή η φωτογραφία χρησιμοποιεί βελτιωμένες τεχνικές, ώστε να παρουσιάζει μια νέα πιο αποκαλυπτική απεικόνιση αυτού του ουράνιου σώματος. Πρόκειται για σύνθετη φωτογραφία, που προέκυψε από πολλαπλές εκθέσεις με χρήση της Ευρέως Πεδίου Κάμερας 3 του «Χαμπλ».

Φωτογραφία από την έκρηξη του όρους Ριντάουτ στην Αλάσκα το 2009

Χρησιμοποιώντας δεδομένα από δορυφόρους, επιστήμονες της NASA και του Πανεπιστημίου της Αλάσκα στο Φέρμπανκς ανέπτυξαν μια μέθοδο που επιτρέπει την πρόγνωση ηφαιστειακών εκρήξεων μήνες έως και χρόνια νωρίτερα. Η νέα μεθοδολογία βασίζεται σε ανεπαίσθητες αλλά σημαντικές μεταβολές στην εκπομπή θερμότητας από μεγάλες περιοχές γύρω από ένα ηφαίστειο, τα χρόνια πριν την έκρηξή του. Οι ερευνητές ανέλυσαν δεκαεξίμισι χρόνια καταγραφών εκπομπών θερμότητας από τα όργανα των δορυφόρων Terra και Aqua, για διάφορα είδη ηφαιστείων που εξερράγησαν τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Παρά τις διαφορές μεταξύ των ηφαιστείων, τα αποτελέσματα ήταν ομοιόμορφα: Χρόνια πριν την έκρηξη, η θερμοκρασία του εδάφους πάνω από μεγάλη περιοχή γύρω από το ηφαίστειο αυξάνεται κατά περίπου 1 βαθμό Κελσίου, ενώ επανέρχεται στα κανονικά επίπεδα μετά την έκρηξη. Λόγω του μη εντοπισμένου σε σημεία χαρακτήρα του φαινομένου, οι επιστήμονες θεωρούν ότι πρέπει να οφείλεται σε μεγάλης έκτασης γεωλογικές διαδικασίες που συμβαίνουν βαθιά μέσα στο έδαφος και ενδεχομένως σε αλληλεπιδράσεις ανάμεσα σε δεξαμενές μάγματος και υδροθερμικά συστήματα.

©Guillermo Cisneros - stock.ad

Πρόσφατα οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι το εικονιζόμενο όρος Ντομούγιο αποτελεί ενεργό ηφαίστειο

Η νέα μέθοδος πρόγνωσης έχει αξία και από μόνη της, αλλά σε συνδυασμό με δεδομένα από μαθηματικά μοντέλα και άλλους δορυφόρους μπορεί να βοηθήσει στην εμβάθυνση της γνώσης μας για τα ηφαίστεια. Σε μελέτη που δημοσιεύτηκε το περασμένο καλοκαίρι, χρησιμοποιώντας δεδομένα από τροχιακά ραντάρ αναλύθηκε η παραμόρφωση του ηφαιστείου Ντομούγιο της Αργεντινής. Μέχρι τότε κανείς δεν ήξερε αν το Ντομούγιο είναι αδρανές ή σβησμένο ηφαίστειο, ή αν είναι απλώς ένα βουνό. Η μελέτη αποκάλυψε μια χρονική περίοδο φουσκώματος της περιοχής, που είναι η περίοδος διόγκωσης ενός ηφαιστείου, καθώς νέες μάζες μάγματος ανέρχονται κάτω απ' αυτό, πιέζοντας τα βράχια που βρίσκονται από πάνω τους. Αποδείχθηκε ότι το Ντομούγιο όχι μόνο είναι ηφαίστειο, αλλά είναι και ενεργό.

Στη συνέχεια οι επιστήμονες συνέκριναν τη χρονική εξέλιξη της παραμόρφωσης με τις θερμοκρασιακές μεταβολές της περιοχής του ηφαιστείου Ντομούγιο, βρίσκοντας ότι και η παραμόρφωση και η θερμοκρασία ακολουθούσαν την ίδια μορφή μεταβολών στο πέρασμα του χρόνου, αν και με μια χρονική καθυστέρηση η μία από την άλλη. Τώρα προσπαθούν να βρουν τη συσχέτιση ανάμεσα στα δύο φαινόμενα με βάση τους νόμους της Φυσικής, έτσι ώστε να κατανοήσουν βαθιά την όλη διαδικασία, πέρα από τα εμπειρικά δεδομένα.

Το επόμενο διάστημα οι ερευνητές θα προσπαθήσουν να εφαρμόσουν τη μέθοδο πρόβλεψης με βάση τη θερμοκρασιακή μεταβολή του εδάφους και να βελτιώσουν την ακρίβειά της. Στόχος τους, μια μέρα να υπάρξει ένα εργαλείο που θα επιτρέπει σε πραγματικό χρόνο τον έλεγχο της ηφαιστειακής δραστηριότητας σε περιοχές όπου αυτή εκδηλώνεται. Σε συνδυασμό με την τεχνική που χρησιμοποιεί απεικονίσεις παραμορφώσεων του εδάφους μέσω ραντάρ, ελπίζουν να μπορέσουν να προσδιορίζουν ποια ηφαίστεια είναι πιθανότερο να εκραγούν και ποια πρέπει να παρακολουθηθούν στενότερα. Το Ντομούγιο είναι ένα από τα ηφαίστεια που έχουν πάρει προτεραιότητα - σύμφωνα με τις ανακοινώσεις της κυβέρνησης της Αργεντινής - ώστε να τοποθετηθούν σ' αυτό όργανα για την καλύτερη παρακολούθησή του.

Μόλις πριν από λίγες δεκαετίες η ύπαρξη εξωπλανητών, πολύ περισσότερο η ύπαρξη πλανητών που έχουν δύο ήλιους στον ουρανό τους, ήταν απλώς επιστημονική εικασία. Ο πρώτος εξωπλανήτης ανακαλύφθηκε τη δεκαετία του 1990 και ο πρώτος πλανήτης που περιφέρεται γύρω από διπλό αστρικό σύστημα εντοπίστηκε το 2005. Ηταν ένας πλανήτης μεγέθους ανάλογου με του Δία και από τα δύο άστρα αυτού του πλανητικού συστήματος το ένα έμοιαζε με τον Ηλιο, ενώ το άλλο ήταν ένας καφέ νάνος (αστέρας λιγότερο λαμπρός και με χαμηλότερη θερμοκρασία).

Τώρα αστρονόμοι που επεξεργάστηκαν τα δεδομένα από τον δορυφόρο TESS (από τα αρχικά στα αγγλικά της ονομασίας Δορυφόρος Επιθεώρησης Διαβατικών Εξωπλανητών) ανακάλυψαν τον πρώτο πλανήτη της αποστολής, που περιφέρεται γύρω από δύο άστρα. Καλλιτεχνική αναπαράσταση του συστήματος αυτού είναι αυτή η εικόνα. Ο πλανήτης, που ονομάστηκε TOI 1338b, είναι 6,9 φορές μεγαλύτερος από τη Γη, δηλαδή έχει μέγεθος μεταξύ του Ποσειδώνα και του Κρόνου και απέχει 1.300 έτη φωτός από τη Γη. Βρίσκεται στον νότιο αστερισμό του Οκρίβα, που είναι κατά το ήμισυ ορατός από την Ελλάδα.

Τα άστρα του συστήματος κινούνται στο ίδιο επίπεδο με τη Γη, με αποτέλεσμα κατά διαστήματα να προκαλείται έκλειψη του μεγαλύτερου άστρου, καθώς το μικρότερο μπαίνει ανάμεσα σε αυτό και τη Γη. Το μεγάλο άστρο έχει μάζα μεγαλύτερη κατά 10% από του Ηλιου, ενώ το μικρότερο έχει μόνο το ένα τρίτο της μάζας του και είναι λιγότερο λαμπρό και πιο κρύο. Οι διαβάσεις του εξωπλανήτη TOI 1338b μπροστά από το μεγάλο άστρο γίνονται κάθε 93 έως 95 μέρες, λόγω των μεταβολών στην τροχιά του, που προκαλεί η περιφορά των δύο άστρων του ενός γύρω από το άλλο. Το TESS μπορεί να δει μόνο τις διαβάσεις του πλανήτη μπροστά από το μεγάλο άστρο, επειδή οι διαβάσεις μπροστά από το μικρότερο μεταβάλλουν πολύ λίγο τη φωτεινότητα του συστήματος, ώστε να μπορέσουν να ανιχνευτούν. Οι επιστήμονες κατέληξαν πάντως ότι η τροχιά του TOI 1338b θα είναι σταθερή για τουλάχιστον τα επόμενα 10 εκατομμύρια χρόνια. Ωστόσο η κλίση της τροχιάς του σε σχέση με το επίπεδο των άστρων του είναι τέτοια που οι διαβάσεις θα πάψουν να εκδηλώνονται από τον Νοέμβρη του 2023 και μετά και θα ξαναρχίσουν οχτώ χρόνια αργότερα.