Ηττα του γαλλικού στρατού στο Σεντάν 2/9/1870

Πώς όμως φτάσαμε σε αυτό το κοσμοϊστορικό γεγονός; Τα γεγονότα της Κομμούνας του Παρισιού δεν μπορούν να ξεχωριστούν από τα γεγονότα του γαλλο-πρωσικού πολέμου του 1870-71. Ο πόλεμος κηρύσσεται από τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη (ανιψιό του Βοναπάρτη, που το 1851 κατέλυσε τη Δημοκρατία, εγκαθιδρύοντας τη «Δεύτερη Αυτοκρατορία»), στις 20 του Ιούλη 1870, αλλά οι πολεμικές επιχειρήσεις δεν ξεκινούν νωρίτερα από τις 2 του Αυγούστου του ίδιου χρόνου. Στην πραγματικότητα, ο πόλεμος αυτός δεν ήταν άλλο από την έκφραση των εκρηκτικών αντιθέσεων και του οξυμένου ανταγωνισμού μεταξύ των αστικών τάξεων της Γαλλίας και της Γερμανίας.

Οδοφράγματα στο Παρίσι

Σε σχέση με τη Γαλλία, η οικονομική πορεία της Γερμανίας παρουσιάζει τις εξής ιδιομορφίες: Αφ' ενός είναι πολύ γρήγορη. Ας πάρουμε την εξόρυξη κάρβουνου που αποτελεί τομέα - κλειδί για τον 19ο αιώνα. Η παραγωγή της Γερμανίας περνά από τα 12.000.000 τόνους το 1860 στα 26.000.000 το 1870, ενώ της Γαλλίας, τον ίδιο χρόνο, δεν ξεπερνούσε τα 10.000.000. Αφ' ετέρου είναι πολύ πιο προσανατολισμένη προς μία «παραγωγική» και «βιομηχανική» κατεύθυνση. Η πρώτη ατμομηχανή στη Γερμανία κατασκευάζεται - με αρκετή καθυστέρηση - το 1841 από την εταιρεία «Borsig» που εδρεύει στο Βερολίνο (και που εξακολουθεί να υπάρχει και σήμερα στο δυτικό τμήμα της πόλης). Το 1871, όμως, η Γερμανία διαθέτει ήδη περισσότερες ατμομηχανές από τη Γαλλία.

Στις 2 του Αυγούστου 1870 ξεκινούν οι πολεμικές επιχειρήσεις, οι οποίες εξελίσσονται με μεγάλη ταχύτητα. Στις 4 του Αυγούστου, τα γαλλικά στρατεύματα κατατροπώνονται στο Βίσενμπουργκ. Στις 18 του Αυγούστου ο βασικός όγκος του γαλλικού στρατού πολιορκείται στο Μετς. Στις 27 του Αυγούστου - 1 του Σεπτέμβρη η στρατιά του Μακ - Μαόν, μαζί με τον ίδιο τον Λουδοβίκο Γ΄, πολιορκείται στο Σεντάν. Η απόπειρα διάσπασης του κλοιού αποτυγχάνει και στις 2 του Σεπτέμβρη ο αυτοκράτορας μαζί με το στρατό του (40 στρατηγοί, 4.000 αξιωματικοί, 84.000 άνδρες) αιχμαλωτίζονται. Οι Γερμανοί ανεμπόδιστοι συνεχίζουν την προέλαση και στις 19 του Σεπτέμβρη, φτάνουν έξω από το Παρίσι, του οποίου η πολιορκία αρχίζει. Στο μεταξύ, όμως, είχαν συμβεί ιστορικά γεγονότα.

Η κατάκτηση του Παρισιού. Οδόφραγμα στην πλατεία Μπανς, το οποίο υπερασπίζονται γυναίκες

Η κυρίαρχη αστική τάξη επιδιώκει, από τον Οκτώβρη ακόμη, να σώσει τα συμφέροντά της, να προδώσει το λαό και να έρθει σε συμφωνία με τους Πρώσους. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, στις 27 του Οκτώβρη, ο στρατάρχης Μπαζέν παραδίδει στους Γερμανούς το Μετς με όλο το στρατό του. Στις 31 του Οκτώβρη, το προλεταριάτο απαντά σε αυτή την προδοτική στάση με εξέγερση, η οποία όμως αποτυγχάνει.

Στις 18 του Γενάρη, στην Αίθουσα των Κατόπτρων των Βερσαλιών, που έχουν καταλάβει τα γερμανικά στρατεύματα, ο βασιλιάς της Πρωσίας Γουλιέλμος ανακηρύσσεται διά βοής «Αυτοκράτορας της Γερμανίας» (Κάιζερ). Ηταν η ληξιαρχική πράξη γέννησης της Γερμανίας.

Η νέα προδοσία της αστικής τάξης έρχεται στις 19 του Γενάρη του 1871, όταν η εθνοφρουρά οδηγείται σε βέβαιη καταστροφή με την οργάνωση εξόδου στον τομέα Μπινζαβάλ. Το αποτέλεσμα ήταν νέα εργατική εξέγερση στις 22 του Γενάρη, και αυτή, όμως, αποτυχημένη.

28η Μαρτίου 1871.Η ανακύρυξη της Κομμούνας στην πλατεία Δημαρχείου

Η κατάσταση στο Παρίσι έχει φτάσει σε εκρηκτικό σημείο. Ηδη, όπως είδαμε, έχουν πραγματοποιηθεί δύο αποτυχημένες εξεγέρσεις, που όμως δηλώνουν τη διάθεση του λαού της πόλης και των πρωτοπόρων στοιχείων του, των εργατών. Στο μεταξύ, το Φλεβάρη - Μάρτη του 1871, εργάτες και μικροαστοί του Παρισιού ιδρύουν μια μαζική πολιτική οργάνωση, τη «Δημοκρατική Ομοσπονδία της Εθνοφρουράς του Τμήματος του Σηκουάνα», με δύναμη 215 ταγμάτων. Να σημειωθεί εδώ πως ο λαός του Παρισιού δεν είχε αφοπλιστεί.

Στις 18 του Μάρτη του 1871, κυβερνητικά στρατεύματα εισβάλλουν στις συνοικίες του Παρισιού, περικύκλωσαν τη Μονμάρτη και απαίτησαν την παράδοση των όπλων της Εθνοφρουράς, προκειμένου να υλοποιηθεί η προδοτική συμφωνία με τη Γερμανία. Τα μέλη της Εθνοφρουράς, με τη στήριξη του λαού, αρνούνται. Διατάσσεται επίθεση του τακτικού στρατού. Οι στρατιώτες δεν υπακούουν. Συλλαμβάνουν τους στρατηγούς των κυβερνητικών στρατευμάτων Λεκόντ και Τομά και τους εκτελούν. Οι εξεγερμένοι καταλαμβάνουν το Δημαρχείο του Παρισιού και υψώνουν την κόκκινη σημαία. Στις 20 του Μάρτη γίνονται προσπάθειες εξέγερσης και σε άλλες πόλεις, που, όμως, αποτυγχάνουν. Στις 26 του Μάρτη, εκλέγεται η Παρισινή Κομμούνα και στις 28 ανακηρύσσεται πανηγυρικά κυβέρνηση. Στο μεταξύ, η προδοτική αστική κυβέρνηση του Θιέρσιου έχει μεταφερθεί στις Βερσαλίες (18 χλμ. δυτικά του Παρισιού).

Μέσα στις 70 μέρες που κράτησε η Κομμούνα, μέχρι τις 28 του Μάη, υλοποίησε ένα πλούσιο έργο και πήρε ιστορικές αποφάσεις. Να πώς περιγράφει ο Μαρξ τα διατάγματα της Κομμούνας:

«Το πρώτο διάταγμα της Κομμούνας ήταν το διάταγμα για την κατάργηση του μόνιμου στρατού και για την αντικατάστασή του με τον οπλισμένο λαό». «Η Κομμούνα - συνεχίζει σε άλλο σημείο - δεν επρόκειτο να είναι ένα κοινοβουλευτικό, αλλά ένα εργαζόμενο Σώμα, εκτελεστικό και νομοθετικό ταυτόχρονα. Η αστυνομία, που ως τότε ήταν το όργανο της κεντρικής κυβέρνησης, απογυμνώθηκε αμέσως από όλες τις πολιτικές της ιδιότητες και μετατράπηκε σε υπεύθυνο όργανο της Κομμούνας, που μπορούσε να ανακληθεί σε οποιαδήποτε στιγμή».

Αναλυτικά τα βασικά διατάγματα ήταν: Κατάργησε την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία και τον τακτικό στρατό και στη θέση του δημιούργησε την Εθνοφρουρά, που αποτελούνταν από «όλους τους ικανούς άνδρες». Κατάργησε τα τυχερά παιχνίδια. Θεσμοθέτησε το χωρισμό της Εκκλησίας από το κράτος, κατάργησε τον εκκλησιαστικό προϋπολογισμό, εθνικοποίησε τα εκκλησιαστικά ακίνητα. Κατέστρεψε δημόσια τη λαιμητόμο και καθιέρωσε το μέτρο των αντιποίνων ενάντια στους αντεπαναστάτες. Απελευθέρωσε όσους κρατούμενους κρατούνταν χωρίς κατηγορία. Κατάργησε τις διώξεις για διαμαρτυρία γραμματίων. Καθιέρωσε τη δημοσιότητα των συνεδριάσεών της. Θεσμοθέτησε τη δημιουργία επιτροπής για την καταγραφή των επιχειρήσεων που εγκατέλειψαν οι ιδιοκτήτες τους και τρόπους για την αποκατάσταση της λειτουργίας τους, σε συνεργασία με τους εργαζόμενους. Θέσπισε την ολοκληρωτική κατάργηση των προνομίων των δημόσιων υπαλλήλων, θεσμοθέτησε την εκλογή και την ανακλητότητά τους, καθόρισε νόμιμη αμοιβή τους. Διόρισε επιτροπή για τη δημιουργία «Ελεύθερων Πανεπιστημίων». Διόρισε επιτροπή για την αναδιοργάνωση των πολιτικών δικαστηρίων με βάση το καθολικό εκλογικό δικαίωμα. Προώθησε ολοκληρωτική κατάργηση ποινικής και αστικής δικαιοδοσίας των επιχειρηματιών στους τόπους δουλειάς. Αποφάσισε την κατάργηση του δικαιώματος προστίμων και την επιστροφή όσων είχαν εισπραχθεί. Καθιέρωσε την ασυλία των ξένων ενάντια στις κατασχέσεις. Διόρισε επιτροπή για την αναδιοργάνωση της εκπαίδευσης. Καθιέρωσε τη δωρεάν Παιδεία. Κατάργησε την αστυνομία και την αντικατέστησε με την Πολιτοφυλακή.

Η πτώση της Κομμούνας έγινε στις 28 του Μάη. Το μένος των κυρίαρχων τάξεων της Γαλλίας ήταν τεράστιο και ήθελαν να δώσουν μια «παραδειγματική τιμωρία» στους εξεγερμένους εργάτες. Ετσι, στις 21 του Μάη, τα στρατεύματα του στρατηγού Μακ - Μαόν αρχίζουν γενική επίθεση ενάντια στο Παρίσι.

Κινητοποιούνται 130.000 καλά οπλισμένοι και εκπαιδευμένοι στρατιώτες, που υποστηρίζονται από μεγάλες μονάδες βαρέος πυροβολικού. Απέναντί τους βρίσκονται περίπου 30.000 κομμουνάροι, άσχημα οπλισμένοι. Η αγριότητα των επιθέσεων είναι τέτοια που η βδομάδα, μέχρι τις 28 του Μάη, οπότε ηττάται η Κομμούνα, έμεινε στην ιστορία ως «Ματωμένη Βδομάδα». «Η γη στρώθηκε από τα πτώματά τους και το φρικιαστικό αυτό θέαμα θα χρησιμεύσει για να δοθεί ένα μάθημα», έλεγε ο Θιέρσιος σε ένα τηλεγράφημά του, εκείνη την εποχή.

«Η Κομμούνα αναγκάστηκε αμέσως από την αρχή» - σημειώνει ο Ενγκελς στον πρόλογο του έργου του Μαρξ «Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία», 20 χρόνια μετά την ήττα της Κομμούνας - «να αναγνωρίσει ότι όταν η εργατική τάξη έρθει πια στην εξουσία δεν μπορεί να εξακολουθεί να διοικεί με την παλιά κρατική μηχανή, ότι η εργατική αυτή τάξη, για να μην ξαναχάσει την κυριαρχία που μόλις είχε κατακτήσει, πρέπει, από τη μια, να παραμερίσει όλη την παλιά καταπιεστική μηχανή που ως τότε είχε χρησιμοποιηθεί εναντίον της κι, από την άλλη, να εξασφαλίσει τον εαυτό της από τους ίδιους της τους βουλευτές και υπαλλήλους, ορίζοντας ότι όλοι, δίχως καμιά εξαίρεση, να μπορούν ν' ανακληθούν σ' οποιαδήποτε στιγμή».

Και σε άλλο σημείο, στο ίδιο έργο: «Τα μέλη της Κομμούνας χωρίζονταν σε μια πλειοψηφία, τους μπλανκιστές που επικρατούσαν και στην Κεντρική Επιτροπή της Εθνοφυλακής και σε μια μειοψηφία: Μέλη της Διεθνούς Ενωσης των Εργατών, κυρίως από οπαδούς της σοσιαλιστικής σχολής του Προυντόν (...) Καταλαβαίνει κανείς, λοιπόν, ότι στον οικονομικό τομέα η Κομμούνα παράλειψε αρκετά πράγματα, που, κατά τη σημερινή μας αντίληψη, έπρεπε να τα είχε κάνει. Δυσκολότερα, βέβαια, από όλα μπορεί να κατανοηθεί το γεγονός ότι η Κομμούνα στάθηκε ευλαβικά με ιερό σεβασμό μπροστά στις πόρτες της τράπεζας της Γαλλίας. Αυτό ήταν επίσης σοβαρό πολιτικό λάθος. Η τράπεζα στα χέρια της Κομμούνας - αυτό θα άξιζε περισσότερο από δέκα χιλιάδες ομήρους».

Ο Β. Ι. Λένιν, στο άρθρο του «Τα διδάγματα της Κομμούνας», σημειώνει: «(...) Παρά το γεγονός ότι το σοσιαλιστικό προλεταριάτο ήταν χωρισμένο σε πολλές αιρέσεις, η Κομμούνα αποτέλεσε ένα λαμπρό υπόδειγμα της ικανότητας του προλεταριάτου να πραγματοποιεί ομόθυμα τα δημοκρατικά καθήκοντα που η αστική τάξη ήξερε μόνο να τα διακηρύσσει. Χωρίς καμιά ιδιαίτερη πολύπλοκη νομοθεσία, απλά, στην πράξη, το προλεταριάτο που κατέλαβε την εξουσία εφάρμοσε τον εκδημοκρατισμό του κοινωνικού καθεστώτος, κατάργησε τη γραφειοκρατία και πραγματοποίησε την αιρετότητα των δημόσιων υπαλλήλων από το λαό.

Δύο όμως λάθη κατάστρεψαν τους καρπούς της λαμπρής νίκης. Το προλεταριάτο σταμάτησε στη μέση του δρόμου: Αντί να αρχίσει την "απαλλοτρίωση των απαλλοτριωτών", παρασύρθηκε από το όνειρο να εγκαθιδρύσει ανώτερη Δικαιοσύνη σε μια χώρα που να την ενώνει το πανεθνικό καθήκον. Δεν κατέλαβε, λ.χ., τέτοια ιδρύματα, σαν την Τράπεζα, οι θεωρίες των προυντονιστών για "δίκαιη ανταλλαγή" κτλ. επικρατούσαν ακόμα ανάμεσα στους σοσιαλιστές. Το δεύτερο λάθος είναι η υπερβολική μεγαλοψυχία του προλεταριάτου: Επρεπε να εξοντώσει τους εχθρούς του. Απεναντίας, το προλεταριάτο του Παρισιού προσπαθούσε να επιδράσει ηθικά επάνω τους, περιφρόνησε τη σημασία των καθαρά πολεμικών ενεργειών στον εμφύλιο πόλεμο και, αντί να στεφανώσει τη νίκη του στο Παρίσι με αποφασιστική επίθεση ενάντια στις Βερσαλίες, αργοπόρησε κι έδωσε στην κυβέρνηση των Βερσαλιών τον καιρό να συγκεντρώσει τις σκοτεινές δυνάμεις και να προετοιμαστεί για τη ματωμένη βδομάδα του Μάη.

Παρ' όλα όμως τα λάθη της, η Κομμούνα αποτελεί το πιο υψηλό παράδειγμα του πιο περίλαμπρου προλεταριακού κινήματος του ΧΙΧ αιώνα. Ο Μαρξ εκτιμούσε εξαιρετικά την ιστορική σημασία της Κομμούνας. Αν τον καιρό που η συμμορία των Βερσαλιών έκανε την προδοτική επιδρομή για ν' αφαιρέσει από το προλεταριάτο του Παρισιού τα όπλα οι εργάτες τα παράδιναν χωρίς μάχη, η καταστροφική πτώση του ηθικού, που θα προκαλούσε μια τέτοια αδυναμία στο προλεταριακό κίνημα, θα ήταν πολλές φορές πιο βαριά, παρά η ζημιά από τις απώλειες που είχε η εργατική τάξη στον αγώνα, υπερασπίζοντας τα όπλα της. Οσο μεγάλες και αν ήταν οι θυσίες της Κομμούνας, αυτές εξαγοράζονται με τη σημασία που έχει για τον καθολικό προλεταριακό αγώνα: Η Κομμούνα έδειξε τη δύναμη του εμφυλίου πολέμου, διέλυσε τις πατριωτικές αυταπάτες κι έκανε θρύψαλα την απλοϊκή πίστη ότι οι επιδιώξεις της αστικής τάξης είναι πανεθνικές. Η Κομμούνα έμαθε στο ευρωπαϊκό προλεταριάτο να βάζει συγκεκριμένα τα καθήκοντα της σοσιαλιστικής επανάστασης (...)».

Τα βασικά διδάγματα, που έδωσε η πείρα της Κομμούνας, επιβεβαιώθηκαν περίτρανα στις σοσιαλιστικές επαναστάσεις του 20ού αιώνα, με πρώτη και καλύτερη τη Μεγάλη Οχτωβριανή Επανάσταση. Ετσι, ο ταξικός χαρακτήρας του κράτους, η ανάγκη να τσακιστεί το αστικό κράτος και να αντικατασταθεί από την εργατική εξουσία, το ζήτημα της αντικατάστασης της ατομικής ιδιοκτησίας στα βασικά μέσα παραγωγής με την κοινωνική, για να περάσει ο πλούτος στον κοινωνικό έλεγχο, να τον διαχειρίζεται το προλεταριακό κράτος με τα εκλεγμένα όργανά του, η σημασία της συμμαχίας της εργατικής τάξης με άλλα λαϊκά στρώματα, η οργάνωση των διεθνών συμμαχιών της εργατικής τάξης κάθε χώρας, είναι θεμελιώδεις αρχές της επανάστασης, τις οποίες ανέδειξε η Κομμούνα.

Η 18η του Μάρτη για το επαναστατικό κίνημα έχει καταγραφεί ως η μέρα εγκαθίδρυσης της Παρισινής Κομμούνας. Ηταν στα 1871 όταν η κόκκινη σημαία των εργατών υψώθηκε στο δημαρχείο του Παρισιού. Ακόμη και σήμερα, 138 χρόνια μετά, στοιχειώνει τους αστούς. Για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, το προλεταριάτο πήρε στα χέρια του την εξουσία. Ηταν η αρχή, η πρώτη προσπάθεια. Η Κομμούνα έδειξε τη δύναμη του εμφυλίου πολέμου, διέλυσε τις πατριωτικές αυταπάτες κι έκανε θρύψαλα την απλοϊκή πίστη ότι οι επιδιώξεις της αστικής τάξης είναι πανεθνικές. Η Κομμούνα έμαθε στο ευρωπαϊκό προλεταριάτο να βάζει συγκεκριμένα τα καθήκοντα της σοσιαλιστικής επανάστασης.

Λίγα χρόνια αργότερα, τον Οκτώβρη του 1917, τα χέρια του ρωσικού προλεταριάτου παίρνουν την κόκκινη σημαία απ' τα χέρια των νεκρών αδελφών τους και ανεβάζουν τον αγώνα του προλεταριάτου ένα βήμα παραπάνω. Ανάμεσα στους ηγέτες αυτής της επανάστασης, που καταγράφηκε τελεσίδικα ως η επανάσταση που έδειξε στους εργάτες όλου του κόσμου ότι έχουν τη δύναμη να ανατρέψουν τους καπιταλιστές και να εγκαταστήσουν τη δική τους εξουσία, ήταν και ο Γιάκοβ Μιχάηλοβιτς Σβερντλόφ. Ενα κορυφαίο στέλεχος του ρωσικού μπολσεβίκικου κόμματος, που συμπτωματικά πέθανε το 1919, τη μέρα που οι εργάτες όλου του κόσμου τιμούσαν την Παρισινή Κομμούνα.

Σημειώνοντας αυτή τη σύμπτωση ο Λένιν αναφέρθηκε στα χαρακτηριστικά του Σβερντλόφ ακριβώς ως οργανωτή της επανάστασης. «Η οργάνωση - σημείωσε ο Λένιν - των προλεταριακών μαζών, η οργάνωση των εργαζομένων ήταν και παραμένει η πολύ πιο βαθιά, μόνιμη ιδιότητα αυτής της επανάστασης και όρος της νίκης της. Στον τομέα αυτό αναδείχνονται περισσότερο εκείνοι ακριβώς οι ηγέτες που μπόρεσαν, σαν οργανωτές που δρουν έμπρακτα, να κατακτήσουν τέτοια εξαιρετικά περίοπτη θέση σαν αυτή που κατάκτησε και κατείχε δικαιωματικά ο Γ. Μ. Σβερντλόφ».

«Αν ρίξουμε μια ματιά στο δρόμο της ζωής αυτού του ηγέτη της προλεταριακής επανάστασης, θα δούμε αμέσως ότι το εξαιρετικό οργανωτικό ταλέντο του διαμορφώθηκε στην πορεία της μακρόχρονης πάλης, ότι ο ηγέτης αυτός της προλεταριακής επανάστασης κάθε μια από τις υπέροχες ιδιότητες του μεγάλου επαναστάτη τις σφυρηλάτησε ο ίδιος, ζώντας και περνώντας τη δοκιμασία των διάφορων εποχών μέσα στις πιο δύσκολες συνθήκες δράσης του επαναστάτη».

«Στις αρχές μόλις του 20ού αιώνα, είχαμε μπροστά μας τον σ. Σβερντλόφ σαν τον πιο ξεκάθαρο τύπο επαγγελματία επαναστάτη - άνθρωπο που ξέκοψε ολοκληρωτικά από την οικογένεια, από όλες τις ανέσεις και τις συνήθειες της παλιάς αστικής κοινωνίας, άνθρωπο που δόθηκε ολοκληρωτικά και απεριόριστα στην επανάσταση και μέσα σε πολλά χρόνια, και σε δεκαετίες ακόμη, περνώντας από φυλακή σε εξορία και από εξορία σε φυλακή, σφυρηλάτησε στον εαυτό του τις ιδιότητες εκείνες που μέσα σε πολλά πολλά χρόνια ατσαλώνουν τους επαναστάτες». «Ο επαγγελματίας όμως αυτός επαναστάτης δεν αποσπάστηκε από τις μάζες. Ο Σβερντλόφ βάδιζε πάντα δίπλα δίπλα και χέρι χέρι με τους πρωτοπόρους εργάτες που άρχισαν στις αρχές ακριβώς του 20ού αιώνα να αντικαθιστούν την προηγούμενη γενιά των επαναστατών από το περιβάλλον της διανόησης».

«Σ' αυτό ακριβώς το διάστημα οι πρωτοπόροι εργάτες έμπαιναν στη δουλειά κατά δεκάδες και εκατοντάδες και διαμόρφωσαν μέσα τους εκείνο το ατσάλωμα στην επαναστατική πάλη που, χωρίς αυτό - μαζί με την πιο στενή σύνδεση με τις μάζες - δε θα μπορούσε να επιτύχει η επανάσταση του προλεταριάτου στη Ρωσία. Αυτός ακριβώς ο μεγάλος δρόμος της παράνομης δουλειάς χαρακτηρίζει περισσότερο απ' όλα τον άνθρωπο που, επειδή συμμετείχε διαρκώς στην πάλη, ποτέ δεν αποσπάστηκε από τις μάζες, ποτέ δεν εγκατέλειψε τη Ρωσία, δρούσε πάντα μαζί με τους καλύτερους εργάτες και κατάφερε, παρ' όλη την απόσπασή του από τη ζωή, στην οποία καταδίκαζαν τους επαναστάτες οι διωγμοί, να διαμορφωθεί όχι μόνο σε αγαπημένο ηγέτη των εργατών, όχι μόνο σε ηγέτη που γνώριζε καλύτερα και περισσότερο την πρακτική δράση, αλλά και σε οργανωτή των πρωτοπόρων προλετάριων».

Ο «Ρ» παρουσιάζει σήμερα ένα μικρό χρονικό της Παρισινής Κομμούνας και τον λόγο του Λένιν για τον Σβερντλόφ στην έκτακτη συνεδρίαση της ΠΚΕΕ στις 18 του Μάρτη του 1919.

Πετρούπολη, Αρχηγείο των Μπολσεβίκων φρουρά στο Σμόλνι

Σύντροφοι! Κατά τη γνώμη των ανθρώπων που κρίνουν επιφανειακά, κατά τη γνώμη των πολυάριθμων εχθρών της επανάστασής μας, ή εκείνων που ταλαντεύονται και μέχρι τώρα ανάμεσα στην επανάσταση και τους αντιπάλους της - κατά τη γνώμη αυτών των ανθρώπων χτυπάει στα μάτια περισσότερο το γνώρισμα εκείνο της επανάστασης, που εκδηλώθηκε στην αποφασιστική, την αμείλικτα σκληρή βία απέναντι στους εκμεταλλευτές του εργαζόμενου λαού. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι χωρίς αυτό το γνώρισμα - χωρίς επαναστατική βία - το προλεταριάτο δε θα μπορούσε να νικήσει, όμως δεν μπορεί να υπάρχει αμφιβολία και ότι η επαναστατική βία αποτελούσε απαραίτητη και δικαιολογημένη μέθοδο της επανάστασης σε ορισμένες μόνο στιγμές της ανάπτυξής της, μόνο όταν υπήρχαν ορισμένες και ειδικές συνθήκες, ενώ η οργάνωση των προλεταριακών μαζών, η οργάνωση των εργαζομένων ήταν και παραμένει η πολύ πιο βαθιά, μόνιμη ιδιότητα αυτής της επανάστασης και όρος της νίκης της. Να, σ' αυτή την οργάνωση των εκατομμυρίων εργαζομένων βρίσκονται και οι καλύτεροι όροι της επανάστασης, η πιο βαθιά πηγή των νικών της. Και αυτό το γνώρισμα της προλεταριακής επανάστασης ανέδειξε στην πορεία της πάλης τέτοιους ηγέτες που ενσάρκωναν περισσότερο αυτή την πρωτόφαντη στην επανάσταση ιδιότητα - την οργάνωση των μαζών. Το γνώρισμα αυτό της προλεταριακής επανάστασης ανέδειξε κι έναν τέτοιο άνθρωπο σαν τον Γ. Μ. Σβερντλόφ, που ήταν πριν απ' όλα και περισσότερο απ' όλα οργανωτής.

Ενας ναύτης, αντιπρόσωπος των μπολσεβίκων των ναυτών της Βαλτικής, μιλάει σε συλλαλητήριο των στρατιωτών της φρουράς της Σεβαστούπολης το 1917

Η ιστορία του ρωσικού επαναστατικού κινήματος στη διάρκεια πολλών δεκαετιών γνωρίζει το μαρτυρολόγιο ανθρώπων αφοσιωμένων στην επαναστατική υπόθεση, που δεν είχαν όμως τη δυνατότητα να εφαρμόσουν πρακτικά τα επαναστατικά τους ιδανικά. Και στον τομέα αυτό η προλεταριακή επανάσταση έδωσε στα πρώην μεμονωμένα άτομα, στους ήρωες της επαναστατικής πάλης το πραγματικό έδαφος, την πραγματική βάση, τις πραγματικές συνθήκες, το πραγματικό ακροατήριο και την πραγματική προλεταριακή στρατιά, όπου οι ηγέτες αυτοί μπορούσαν να εκδηλωθούν. Στον τομέα αυτό αναδείχνονται περισσότερο εκείνοι ακριβώς οι ηγέτες που μπόρεσαν, σαν οργανωτές που δρουν έμπρακτα, να κατακτήσουν τέτοια εξαιρετικά περίοπτη θέση σαν αυτή που κατάκτησε και κατείχε δικαιωματικά ο Γ. Μ. Σβερντλόφ.

Αν ρίξουμε μια ματιά στο δρόμο της ζωής αυτού του ηγέτη της προλεταριακής επανάστασης, θα δούμε αμέσως ότι το εξαιρετικό οργανωτικό ταλέντο του διαμορφώθηκε στην πορεία της μακρόχρονης πάλης, ότι ο ηγέτης αυτός της προλεταριακής επανάστασης κάθε μια από τις υπέροχες ιδιότητες του μεγάλου επαναστάτη τις σφυρηλάτησε ο ίδιος, ζώντας και περνώντας τη δοκιμασία των διάφορων εποχών μέσα στις πιο δύσκολες συνθήκες δράσης του επαναστάτη. Στην πρώτη περίοδο της δράσης του, όντας εντελώς νέος ακόμη, μόλις απόκτησε πολιτική συνείδηση δόθηκε αμέσως και ολοκληρωτικά στην επανάσταση. Στην εποχή αυτή, στις αρχές μόλις του 20ού αιώνα, είχαμε μπροστά μας τον σ. Σβερντλόφ σαν τον πιο ξεκάθαρο τύπο επαγγελματία επαναστάτη - άνθρωπο που ξέκοψε ολοκληρωτικά από την οικογένεια, από όλες τις ανέσεις και τις συνήθειες της παλιάς αστικής κοινωνίας, άνθρωπο που δόθηκε ολοκληρωτικά και απεριόριστα στην επανάσταση και μέσα σε πολλά χρόνια, και σε δεκαετίες ακόμη, περνώντας από φυλακή σε εξορία και από εξορία σε φυλακή, σφυρηλάτησε στον εαυτό του τις ιδιότητες εκείνες που μέσα σε πολλά πολλά χρόνια ατσαλώνουν τους επαναστάτες.

Ο Γιάκοβ Μιχαήλοβιτς Σβερντλόφ (1885 - 1919)

Σ' αυτό ακριβώς το διάστημα οι πρωτοπόροι εργάτες έμπαιναν στη δουλειά κατά δεκάδες και εκατοντάδες και διαμόρφωσαν μέσα τους εκείνο το ατσάλωμα στην επαναστατική πάλη που χωρίς αυτό - μαζί με την πιο στενή σύνδεση με τις μάζες - δε θα μπορούσε να επιτύχει η επανάσταση του προλεταριάτου στη Ρωσία. Αυτός ακριβώς ο μεγάλος δρόμος της παράνομης δουλειάς χαρακτηρίζει περισσότερο απ' όλα τον άνθρωπο που, επειδή συμμετείχε διαρκώς στην πάλη, ποτέ δεν αποσπάστηκε από τις μάζες, ποτέ δεν εγκατέλειψε τη Ρωσία, δρούσε πάντα μαζί με τους καλύτερους εργάτες και κατάφερε, παρ' όλη την απόσπασή του από τη ζωή, στην οποία καταδίκαζαν τους επαναστάτες οι διωγμοί, κατάφερε να διαμορφωθεί όχι μόνο σε αγαπημένο ηγέτη των εργατών, όχι μόνο σε ηγέτη που γνώριζε καλύτερα και περισσότερο την πρακτική δράση, αλλά και σε οργανωτή των πρωτοπόρων προλετάριων. Και αν μερικοί πίστευαν - πιο πολύ έτσι πίστευαν οι αντίπαλοί μας είτε οι ταλαντευόμενοι άνθρωποι - ότι η απόλυτη αυτή απορρόφηση από την παράνομη δουλειά, ότι το γνώρισμα αυτό του επαγγελματία επαναστάτη τον αποσπά από τις μάζες, το παράδειγμα ακριβώς της επαναστατικής δράσης του Γ. Μ. Σβερντλόφ μας δείχνει πόσο εξαιρετικά λαθεμένη είναι η γνώμη αυτή, και αντίθετα, ότι η απεριόριστη ακριβώς αφοσίωση στην επαναστατική υπόθεση, που παρουσίασε η ζωή των ανθρώπων, οι οποίοι πέρασαν από πολλές φυλακές και από τις πιο απομακρυσμένες εξορίες της Σιβηρίας, αυτή ακριβώς η αφοσίωση δημιουργούσε τέτοιους ηγέτες, το άνθος του προλεταριάτου μας. Και όταν αυτή συνδυαζόταν με την ιδιότητα, με την ικανότητα να καταλαβαίνεις τους ανθρώπους, να οργανώνεις τη δουλειά, τότε αυτή σφυρηλατούσε και τους μεγάλους οργανωτές. Μέσα από τους παράνομους ομίλους, μέσα από την επαναστατική παράνομη δουλειά, μέσα από το παράνομο κόμμα που σε κανέναν άλλο δεν έβρισκε την ολοκληρωτική ενσάρκωση και έκφρασή του, όσο στον Γ. Μ. Σβερντλόφ - μόνο μέσα απ' αυτό το πρακτικό σχολειό, μόνο μέσα απ' αυτό το δρόμο μπόρεσε να φτάσει στη θέση του πρώτου ανθρώπου στην πρώτη σοσιαλιστική Σοβιετική Δημοκρατία, στη θέση του πρώτου οργανωτή των πλατιών προλεταριακών μαζών.

Φωτογραφία του 1918. Από αριστερά: Ο Λένιν, ο Πρόεδρος της ΠΚΕΕ Σβερντλόφ και ο Γραμματέας της ΠΚΕΕ Β. Α. Αβανέσοφ (ΠΚΕΕ: Πανρωσική Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή των Σοβιέτ)

Στην έντονη εκείνη πάλη, όπως είναι η επανάσταση, στο ειδικό εκείνο πόστο, όπου βρίσκεται κάθε επαναστάτης, όταν η δουλειά και μιας μικρής ακόμη ομάδας παίρνει τη μορφή συζητήσεων και συσκέψεων, τεράστια σημασία έχει το μεγάλο ηθικό κύρος που κατακτήθηκε στην πορεία της πάλης, το τελείως αδιάβλητο κύρος που αντλεί, φυσικά, τις δυνάμεις του όχι από την αφηρημένη ηθική, αλλά από την ηθική του επαναστάτη αγωνιστή, από την ηθική που δίνουν οι γραμμές και οι φάλαγγες των επαναστατικών μαζών.

Αν κατορθώσαμε στη διάρκεια ενός χρόνου και πάνω να σηκώσουμε τα αβάσταχτα βάρη που έπεσαν σε ένα στενό κύκλο αφοσιωμένων επαναστατών, αν οι καθοδηγητικές ομάδες μπόρεσαν τόσο σταθερά, τόσο γρήγορα, τόσο όμορφα να λύσουν τα πολύ δύσκολα προβλήματα, αυτό έγινε μόνο γιατί μια εξέχουσα θέση μέσα σ' αυτές κρατούσε ένας εξαιρετικός, ένας προικισμένος με ταλέντο οργανωτής, σαν τον Γιάκοβ Μιχάηλοβιτς. Μόνο αυτός κατόρθωσε να συνενώσει μέσα του την καταπληκτική γνώση όλων των καθοδηγητικών στελεχών του προλεταριακού κινήματος, μόνο αυτός κατόρθωσε μέσα στα πολλά χρόνια της πάλης - γι' αυτή μπορώ να μιλήσω εδώ μόνο σε μεγάλη συντομία - να καλλιεργήσει μέσα του το θαυμάσιο αισθητήριο του ανθρώπου της πράξης, το θαυμάσιο ταλέντο του οργανωτή, το ολότελα αδιάβλητο εκείνο κύρος που του έδωσε τη δυνατότητα να διευθύνει τους μεγαλύτερους τομείς δουλειάς της Πανρωσικής Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής, τομείς που μπορούσε να τους διευθύνει μόνο μια ομάδα ανθρώπων - να τους διευθύνει ολοκληρωτικά και αποκλειστικά μόνος του ο Γιάκοβ Μιχάηλοβιτς. Μόνο αυτός κατόρθωσε να κερδίσει μια τέτοια θέση, ώστε να είναι αρκετό μέσα στον τεράστιο αριθμό των πιο μεγάλων και πιο σοβαρών οργανωτικών πρακτικών ζητημάτων, να είναι αρκετό να πει μια λέξη για να λυθεί το ζήτημα μια για πάντα, με έναν αδιάβλητο τρόπο, χωρίς καμιά σύσκεψη, χωρίς καμιά τυπική ψηφοφορία, και όλοι να έχουν την απόλυτη βεβαιότητα ότι το ζήτημα λύθηκε στη βάση μιας τέτοιας πρακτικής γνώσης και ενός τέτοιου οργανωτικού αισθητηρίου, ώστε όχι μόνο οι εκατοντάδες και χιλιάδες πρωτοπόροι εργάτες, αλλά και οι μάζες να θεωρήσουν τη λύση αυτή οριστική.

Η ιστορία από παλιά ήδη έδειξε ότι οι μεγάλες επαναστάσεις στην πορεία της πάλης τους αναδείχνουν μεγάλους ανθρώπους και δίνουν τη δυνατότητα να εκδηλωθούν τέτοια ταλέντα, που πριν η εμφάνισή τους ήταν πράγμα αδύνατο. Κανένας δε θα πίστευε ότι από το σχολειό του παράνομου ομίλου και της παράνομης δουλειάς, από το σχολειό του μικρού καταδιωκόμενου Κόμματος και της φυλακής του Τουρουχάνσκ μπορούσε να βγει ένας τέτοιος οργανωτής που κατάκτησε το εντελώς αδιάβλητο κύρος, ο οργανωτής όλης της Σοβιετικής εξουσίας στη Ρωσία και ο μοναδικός, από την πλευρά των γνώσεων, οργανωτής της δουλειάς του Κόμματος, του Κόμματος που δημιουργούσε αυτά τα Σοβιέτ και εφάρμοσε στην πράξη τη Σοβιετική εξουσία, εξουσία που κάνει τώρα τη δύσκολη, τη βασανιστική, την ποτισμένη με αίμα, αλλά νικηφόρα πορεία της προς όλους τους λαούς, στις χώρες όλου του κόσμου.

Εναν τέτοιο άνθρωπο, που καλλιέργησε μέσα του το εξαιρετικό αυτό οργανωτικό ταλέντο, δε θα μπορέσουμε να τον αντικαταστήσουμε ποτέ, αν με την αντικατάσταση εννοούμε τη δυνατότητα να βρούμε ένα πρόσωπο, έναν σύντροφο που να συγκεντρώνει τις ικανότητες αυτές. Κανένας απ' αυτούς που γνώριζαν από κοντά, που παρακολούθησαν την καθημερινή δουλειά του Γιάκοβ Μιχάηλοβιτς, δεν μπορεί να αμφιβάλλει για το ότι από την άποψη αυτή ο Γιάκοβ Μιχάηλοβιτς είναι αναντικατάστατος. Τη δουλειά που έκανε αυτός μόνος του στον τομέα της οργάνωσης, της επιλογής των ανθρώπων, της τοποθέτησής τους σε υπεύθυνα πόστα σύμφωνα με τις πιο διαφορετικές ειδικότητες - τη δουλειά αυτή θα μπορέσουμε να την κάνουμε μόνο στην περίπτωση που θα προωθήσετε στον καθένα από τους μεγάλους κλάδους που διηύθυνε μόνος του ο σ. Σβερντλόφ, ολόκληρες ομάδες ανθρώπων κι αυτοί, ακολουθώντας τα ίχνη του, θα μπορέσουν να πλησιάσουν αυτό που έκανε ένας μόνο άνθρωπος.

Η προλεταριακή όμως επανάσταση είναι ισχυρή ακριβώς γιατί οι πηγές της είναι ανεξάντλητες. Ξέρουμε ότι στη θέση των ανθρώπων που ανεπιφύλακτα έδωσαν τη ζωή τους, την αφιέρωσαν σ' αυτή την πάλη, η επανάσταση αναδείχνει φάλαγγες άλλων ανθρώπων που είναι λιγότερο ίσως έμπειροι, που ξέρουν λιγότερα ή είναι λιγότερο προετοιμασμένοι στην αρχή της σταδιοδρομίας τους, όμως ανθρώπων που είναι πλατιά συνδεμένοι με τις μάζες και ικανοί στη θέση των μεγάλων ταλέντων που έφυγαν να αναδείξουν ομάδες ανθρώπων που θα συνεχίσουν το έργο τους, θα ακολουθήσουν το δρόμο τους και θα αποτελειώσουν αυτό που άρχισαν εκείνοι. Και μ' αυτή την έννοια είμαστε βαθιά πεπεισμένοι ότι η προλεταριακή επανάσταση στη Ρωσία και σε όλο τον κόσμο θα αναδείξει ομάδες και ομάδες ανθρώπων, θα αναδείξει πολυάριθμα στρώματα από προλετάριους, από εργαζόμενους αγρότες που θα δώσουν την πρακτική εκείνη γνώση της ζωής, θα δώσουν, αν όχι το ατομικό, το συλλογικό εκείνο οργανωτικό ταλέντο που, αν δεν υπάρχει, τα εκατομμύρια της στρατιάς των προλετάριων δεν μπορούν να φτάσουν στη νίκη τους.

Η μνήμη του σ. Γ. Μ. Σβερντλόφ δε θα είναι μόνο το αιώνιο σύμβολο της αφοσίωσης του επαναστάτη στην υπόθεσή του, δε θα είναι μόνο το υπόδειγμα του συνδυασμού της πρακτικής ευθυκρισίας και της πρακτικής επιδεξιότητας, της απόλυτης σύνδεσης με τις μάζες, με την ικανότητα να τις κατευθύνει - αλλά θα είναι και η εγγύηση ότι οι ολοένα και πιο πλατιές μάζες των προλετάριων, ακολουθώντας αυτά τα παραδείγματα, θα τραβήξουν μπροστά προς την ολοκληρωτική νίκη της παγκόσμιας κομμουνιστικής επανάστασης.

Σημείωση: δημοσιεύθηκε στη «Πράβντα», αρ. φύλ. 60, 20 του Μάρτη 1919 (Λένιν, Απαντα, τ. 38, σελ. 74 -79, έκδοση "Σύχρονη Εποχή")

*ΠΚΕΕ: Πανρωσική Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή των Σοβιέτ