Ο Αύγουστος του 1949 έχει καταγραφεί στην Ιστορία του λαϊκοδημοκρατικού κινήματος στη χώρα μας σαν ο μήνας που έγινε η τελική αναμέτρηση του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ) και του στρατού του καθεστώτος της πλουτοκρατίας, του στηριγμένου στον αγγλικό και, στη συνέχεια, στον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό. Μια αναμέτρηση που έληξε με τη στρατιωτική ήττα του ΔΣΕ και τη συντεταγμένη υποχώρηση των δυνάμεών του. Η τελική σύγκρουση ξεκίνησε στις 2 Αυγούστου και ολοκληρώθηκε στις 30 του ίδιου μήνα. Ετσι έληξε ο εμφύλιος πόλεμος και η τρίχρονη εποποιία του ΔΣΕ, για τη λαϊκοδημοκρατική αναγέννηση της Ελλάδας.

Ο ένοπλος αγώνας του λαού μας στα χρόνια 1946-1949, δεν ήταν απλώς ένας αγώνας δίκαιος, συνέχεια των αγώνων της περιόδου της Εθνικής Αντίστασης ενάντια στη γερμανική ιμπεριαλιστική κατοχή, ενάντια στην ένοπλη επέμβαση των Αγγλων ιμπεριαλιστών το Δεκέμβρη του 1944, αλλά αγώνας ταξικός, αντιιμπεριαλιστικός με την ευρύτερη διεθνιστική έννοια. Στρεφόταν όχι μόνο ενάντια στις επιδιώξεις των ιμπεριαλιστών για την Ελλάδα, και στο ντόπιο αντιδραστικό αστικό καθεστώς που είχε εγκαθιδρυθεί στηριγμένο στα δικά τους όπλα, αλλά και στις γενικότερες στρατηγικές επιδιώξεις τους στα Βαλκάνια, στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Ενα καθεστώς που οδήγησε το λαό στον ένοπλο αγώνα και στον εμφύλιο πόλεμο, αφού δεν μπορούσε διαφορετικά να εδραιώσει την αστική εξουσία. Ζήτημα το οποίο δε σταμάτησε να απασχολεί την πλουτοκρατία και τα κόμματά της, ούτε στην περίοδο της γερμανικής κατοχής, όπως απασχολούσε επίσης και την εργατική τάξη και τους συμμάχους της στην κοινωνικοπολιτική συμμαχία του ΕΑΜ. Ουσιαστικά σ' όλη την πορεία του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα και ανεξάρτητα από το γεγονός ότι δε βρισκόταν σε πρωτεύουσα θέση των εξελίξεων, αντικειμενικά κρινόταν το «ΠΟΙΟΣ - ΠΟΙΟΝ», στο ζήτημα της εξουσίας.

Η μελέτη και γνώση της ιστορίας του ΔΣΕ και γενικότερα της περιόδου '40 - '49 είναι, μπορούμε να πούμε χωρίς επιφυλάξεις, σχεδόν υποχρεωτική. Είναι υποχρεωτική γιατί προσφέρει άφθονα διδάγματα για τα τωρινά και κυρίως για τα μελλοντικά καθήκοντα των κομμουνιστών.

Με την κατοχή της Ελλάδας από τα στρατεύματα της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Βουλγαρίας το 1941 ο ελληνικός λαός γνώρισε δύσκολες μέρες. Οι δυνάμεις της αστικής τάξης διάλεξαν το δρόμο της φυγής, της συνεργασίας ή της σιωπηρής υποταγής. Eνα τμήμα επέλεξε το δρόμο της ανοιχτής συνεργασίας με τους κατακτητές. Ενα άλλο τμήμα, μαζί με το παλάτι, διέφυγε στην Αίγυπτο και ένα τρίτο διάλεξε τη σιωπή ή την υποταγή.

Οι κομμουνιστές μέσα από τις φυλακές, τις εξορίες και την παρανομία που τους είχε ρίξει προηγουμένως η δικτατορία του Μεταξά, ανασύνταξαν τις δυνάμεις τους, ανασυγκρότησαν το ΚΚΕ και μπήκαν μπροστά για την οργάνωση της αντίστασης του λαού κατά των κατακτητών.

Μέσα από σκληρούς αγώνες δημιουργήθηκε το ΕΑΜ (27/9/1941) ως κοινωνική πολιτική συμμαχία της εργατικής τάξης, των φτωχών στρωμάτων της αγροτιάς και μεσαίων στρωμάτων της πόλης. Στις 16/2/42 δημιουργήθηκε το ένοπλο τμήμα του, ο ΕΛΑΣ και στις 23/2/43 η ΕΠΟΝ.

Το ΚΚΕ υπήρξε η ψυχή, η καθοδηγητική δύναμη και ο κύριος αιμοδότης της ΕΑΜικής Αντίστασης. Το ΕΑΜ έσωσε το λαό από την πείνα και τον εξανδραποδισμό, πρωτοστάτησε στην απελευθέρωση της Ελλάδας. Η απελευθέρωση της χώρας βρήκε τον ελληνικό λαό τραυματισμένο, αλλά περήφανο και αισιόδοξο για το μέλλον του. Είχε κερδίσει την περηφάνια και αισιοδοξία του στα πεδία των μαχών.

Ομως ο λαός δε χάρηκε τη νίκη του. Νέες, μεγάλες δυσκολίες περίμεναν το λαϊκό κίνημα. Το κύριο πρόβλημα της αστικής τάξης και των Αγγλων συμμάχων της δεν ήταν η επούλωση των πληγών και η δικαίωση των αγώνων του λαού, αλλά η διασφάλιση των συμφερόντων τους στη μεταπολεμική Ελλάδα, η αποκατάσταση της εξουσίας τους. Επρεπε να αφοπλιστεί το ένοπλο λαϊκό δημοκρατικό κίνημα, να συντριβεί το ΚΚΕ.

Σε συνεργασία με τις στρατιωτικές δυνάμεις της Μ. Βρετανίας σχεδίασαν την πλήρη συντριβή κάθε πνεύματος αντίστασης και λαϊκής δικαίωσης του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα.

Το επιχείρησαν το Δεκέμβρη του 1944 με τις ένοπλες δολοφονικές επιθέσεις κατά του λαού της Αθήνας. Συνέχισαν και μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας. Κατέφυγαν σε ένα άνευ προηγουμένου πογκρόμ ενάντια στους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, στα μέλη του ΚΚΕ. Επέλεξαν το αιματοκύλισμα του λαού. Πάνω από 166 συμμορίες δολοφονούσαν, βίαζαν τρομοκρατούσαν στην ελληνική ύπαιθρο. Με βάση την αντικομμουνιστική νομοθεσία του Μεταξά, που παρέμεινε σχεδόν άθικτη, το Δεκέμβρη του 1945 ήταν φυλακισμένοι 17.984 αγωνιστές και υπό δίωξη με δικαστικά εντάλματα 48.956.

Ενα χρόνο από την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας, σύμφωνα με στοιχεία του ΕΑΜ, ο απολογισμός ήταν φρικιαστικός: Πάνω από 1.192 δολοφονίες, 6.413 τρομοκρατικές πράξεις, 70.000 συλλήψεις. Ο υπουργός Δικαιοσύνης Κ. Ρέντης στις 10 Δεκέμβρη 1945 ανακοίνωσε ότι μέχρι τότε είχαν διωχτεί 80.000 ΕΑΜίτες, για υποτιθέμενα κατοχικά αδικήματα, 40.000 απ' αυτούς βρίσκονταν ήδη στις φυλακές ως υπόδικοι ή κατάδικοι και ότι υπήρχαν άλλες 48.000 δικογραφίες αδιεκπεραίωτες. Εως τα μέσα του Αυγούστου του 1946 είχαν εκδοθεί και επιβληθεί 33 θανατικές ποινές και 39 καταδίκες σε ισόβια, ενώ ως τα τέλη του Οκτώβρη είχαν εξοριστεί 3.250 πολίτες.

To KKE κατάγγειλε το καθεστώς των διώξεων και του τρόμου, διοργάνωσε μαζικές διαμαρτυρίες, ενθάρρυνε το λαό.

Στις 22 Αυγούστου του 1945 ο Γενικός Γραμματέας Νίκος Ζαχαριάδης, σε συγκέντρωση στη Θεσσαλονίκη, τόνισε ανάμεσα στα άλλα:

«Η υπομονή μας έχει όρια. Και αυτά τα όρια είναι το εθνικό και το λαϊκό συμφέρον. Δηλώνουμε και προειδοποιούμε, πως, αν η κατάσταση αυτή δεν αλλάξει σύντομα και ριζικά προς μια ομαλή δημοκρατική εσωτερική εξέλιξη, θα απαντήσουμε στις πόλεις, στα χωριά και στα βουνά, με τα ίδια μέσα, που μας χτυπούν. Εκατοντάδες χιλιάδες μπρατσωμένα, ροζιασμένα χέρια τίμιων Ελλήνων δουλευτάδων ζητούν να απαντήσουν ανοιχτά στις δολοφονίες και στις ατιμίες. Τους συγκρατεί μόνο η λαϊκή δημοκρατική πειθαρχία. Μα αυτό που σήμερα συγκρατούμε με τα δόντια, αύριο, με τη μοναρχική ασυδοσία, θα γίνει επιτακτικό εθνικό καθήκον... Και αν το υπέρτατο συμφέρον του λαού το απαιτήσει, στις βουνοκορφές και στους λόγγους θα ξαναντηχήσει το τροπαιοφόρο "Εμπρός ΕΛΑΣ για την Ελλάδα"».

Το Γενάρη και Αύγουστο του 1946 έγιναν δυο προσφυγές στο Συμβούλιο Ασφαλείας, η πρώτη Ρωσική, η δεύτερη Ουκρανική, που ζητούσαν την καταδίκη των ελληνικών κυβερνήσεων, γι' αυτό το άγριο πογκρόμ και κυρίως να αποχωρήσουν τα αγγλικά στρατεύματα από την Ελλάδα. Οι προσφυγές δεν έγιναν δεκτές. Η επίθεση κλιμακώθηκε. Ενεργοποιήθηκε όλο το αντιδραστικό νομοθετικό οπλοστάσιο και ενισχύθηκε με νέους νόμους, που θωράκιζαν την κρατική ασυδοσία, αυθαιρεσία και τρομοκρατία.

Το λαϊκό κίνημα εκείνων των χρόνων βρέθηκε μπροστά στο δίλημμα: Υποταγή ή οργάνωση της πάλης και αντεπίθεση, τις αλυσίδες ή τα όπλα.

Μέσα σ' αυτό το κλίμα τρομοκρατίας, το 1946, συγκροτούνται Ομάδες Δημοκρατικών Ενόπλων Καταδιωκόμενων Αγωνιστών (ΟΔΕΚΑ) με περιορισμένους σκοπούς: Προστασία της ζωής του λαού απ' τις εγκληματικές διώξεις του κράτους.

Τέτοιες ομάδες αναπτύχθηκαν σε Πιέρια, Ολυμπο, Θεσσαλία, Βέρμιο, Πάικο, Κεντρική Μακεδονία, Χάσια, Βοΐο, Γράμμο, Βίτσι, Ηπειρο, Ρούμελη, Δυτική Μακεδονία, Μωριά.

Δεκάδες στην αρχή, εκατοντάδες πιο ύστερα, πήραν άλλοι για πρώτη και άλλοι για δεύτερη φορά τον τιμημένο δρόμο του βουνού, για να γλιτώσουν από το μοναρχοφασιστικό αγριανθρωπισμό. Περήφανοι αγωνιστές της αντίστασης που παρέδωσαν τα τιμημένα όπλα τους μετά τη Βάρκιζα, ξανατράβαγαν τα γνώριμα γι' αυτούς μονοπάτια της λευτεριάς.

Ετσι ξαναγεννήθηκε το καινούργιο αντάρτικο, ενάντια στους εγχώριους και ξένους νέους καταχτητές.

Στις 31 του Μάρτη, το 1946, στο Λιτόχωρο δίνεται το πρώτο οργανωμένο χτύπημα. Σημαίνει η καμπάνα του καινούργιου ένοπλου αγώνα. Βροντάει ο Ολυμπος και πάλι. Οι 33 του Λιτόχωρου άρχισαν να πληθαίνουν. Παιδιά του λαού, παιδιά της φτωχολογιάς ξανάπιαναν τα άρματα.

Γεννιέται ο ΔΣΕ. Στα μέσα του Ιούνη 1946 δημιουργούνται τα τοπικά αρχηγεία Μακεδονίας, Θεσσαλίας, στις περιφέρειες Ολύμπου, Κισσάβου, Πιερίων, Βοΐου, Γράμμου, Χασίων.

Στις 28 Οκτώβρη 1946 στην Τσούκα Αντιχασίων ιδρύεται το Γενικό Αρχηγείο Ανταρτών.

Χαρακτηριστική η πρώτη απόφαση:

«Γενικό Αρχηγείο Ανταρτών Επιτελικό Γραφείο 1 Αριθμός Πρωτοκόλλου 1

Η στυγνή δίωξη των αγωνιστών και του Δημοκρατικού Λαού από τον αγγλόδουλο μοναρχοφασισμό και τα όργανά του που ανάγκασαν χιλιάδες δημοκράτες να βγούνε στα βουνά για να υπερασπίσουν τη ζωή τους οδήγησε στη σημερινή ανάπτυξη του αντάρτικου κινήματος. Εχοντας υπόψη ότι είναι ώριμη πια η ανάγκη της δημιουργίας συντονιστικού οργάνου για το συντονισμό και την καθοδήγηση του όλου αντάρτικου αγώνα. Αποφασίζουμε: Τη δημιουργία του ΓΕΝΙΚΟΥ ΑΡΧΗΓΕΙΟΥ ΑΝΤΑΡΤΩΝ στο οποίο θα υπάγονται τα αρχηγεία ανταρτών Μακεδονίας, Θεσσαλίας, Ηπείρου, Ρούμελης».

Στις 27 Δεκέμβρη 1946 οι αντάρτικες δυνάμεις μετονομάζονται σε ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΣΤΡΑΤΟ ΕΛΛΑΔΑΣ (Διαταγή 19 του Γενικού Αρχηγείου).

Με την ίδρυση του Γενικού Αρχηγείου αρχίζει μια σοβαρή στρατιωτικοπολεμική οργανωτική δουλειά.

Βασικά, η τακτική του δε διαφέρει από την τακτική των Ομάδων και Συγκροτημάτων, παραμένει αντάρτικη τακτική, με μαζικότερες τώρα ενέργειες. Δημιουργείται ένας από τους πιο δυναμικούς στον κόσμο Λαϊκούς Στρατούς, σε συνθήκες αντιλαϊκού καθεστώτος χωρίς καμιά κρατική βοήθεια (χωρίς κρατικές πλάτες).

Στην πλήρη ανάπτυξή του, ο ΔΣΕ οργανώθηκε σε Μεραρχίες των 3 Ταξιαρχιών, κάθε μία 3 Τάγματα, κάθε Τάγμα 3 Λόχους και είχε την παρακάτω συγκρότηση:

Το Γενικό Αρχηγείο με το 1ο, 2ο και 3ο Επιτελικά Γραφεία και βοηθητικές υπηρεσίες και το Ανώτατο Πολεμικό Συμβούλιο.

-- Σχολή αξιωματικών του ΓΑ

-- Ταξιαρχία Σαμποτέρ του ΓΑ

-- Μοίρες Πυροβολικού

-- Κλιμάκιο Γενικού Αρχηγείου Νότιας Ελλάδας (ΚΓΑΝΕ)

-- Μεραρχίες:

1η Μεραρχία Θεσσαλίας

2η Μεραρχία Ρούμελης

3η Μεραρχία Πελοποννήσου

6η Μεραρχία Κεντρικής Μακεδονίας

7η Μεραρχία Αν. Μακεδονίας - Θράκης

8η Μεραρχία Ηπείρου

9η Μεραρχία Καστοριάς

10η Μεραρχία Καστοριάς

11η Μεραρχία Φλώρινας

24η Ταξιαρχία Καϊμακτσαλάν

Ανεξάρτητα Τμήματα:

Στην Κρήτη, στην Ικαρία, στη Σάμο,

στη Λέσβο και τη Κεφαλλονιά.

Στις 23 Δεκέμβρη του 1947 συγκροτείται η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση. Στην ιδρυτική πράξη καταγράφονται οι σκοποί της και κατά προέκταση οι σκοποί του ΔΣΕ. Στην ιδρυτική πράξη, ανάμεσα σε άλλα, διαβάζουμε: «Κύριος και πρωταρχικός σκοπός της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης είναι (...) να κυβερνήσει τη χώρα πάνω σε λαϊκές και δημοκρατικές βάσεις, παίρνοντας όλα τα μέτρα για την ανάπτυξη των λαϊκοδημοκρατικών θεσμών και μεταρρυθμίσεων, όπως των λαϊκών συμβουλίων, της λαϊκής δικαιοσύνης, της αγροτικής μεταρρύθμισης, της λαϊκής παιδείας κ.λπ. και για την αντιμετώπιση των άμεσων αναγκών του λαού στις ελεύθερες και απελευθερούμενες περιοχές».

Τα μέλη της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης δίνουν μπροστά σε αντιπροσώπους του Λαού και του Δημοκρατικού Στρατού όρκο, στον οποίο ανάμεσα σε άλλα αναφέρεται: «Ορκίζομαι (...) ότι θα αγωνιστώ με αυτοθυσία για την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους ξένους ιμπεριαλιστές και για τη Δημοκρατία, ότι θα υπερασπίζω παντού και πάντοτε τα δικαιώματα και τις ελευθερίες του λαού και θα είμαι παραστάτης και οδηγός του λαού στον αγώνα για τη λευτεριά και τα κυριαρχικά του δικαιώματα».

Από τις αρχές του 1947 ο ΔΣΕ με τη συνεχή πολεμική του δράση απελευθέρωσε μεγάλες περιοχές σε όλη την Ελλάδα. Το κενό εξουσίας που δημιουργήθηκε με την απομάκρυνση του κυβερνητικού στρατού από αυτές τις περιοχές δημιούργησε την επιτακτική ανάγκη της εγκαθίδρυσης της Λαϊκής Εξουσίας.

Αυτή την ανάγκη αναπλήρωσε η απόφαση του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ όταν στις 10 Αυγούστου του 1947 ανέλαβε τη διακυβέρνηση στην Ελεύθερη Ελλάδα. Εξέδωσε καταστατικές διατάξεις (κάτι ανάλογο με Σύνταγμα) και τις πράξεις (νόμους) για την οργάνωση της Λαϊκής Εξουσίας, τη διανομή της γης, την εκπαίδευση και έθεσε τις βάσεις μιας νομοθεσίας που μοναδική φροντίδα είχε να κάνει το λαό κυρίαρχο και να αναπτύξει το βιοτικό και εκπολιτιστικό του επίπεδο.

Ενας καινούριος τρόπος διακυβέρνησης, πρωτόγνωρος για τους απλούς ανθρώπους των χωριών, άρχισε να πραγματοποιείται στις απελευθερωμένες περιοχές. Με τη βοήθεια του ΔΣΕ οργανώνεται η Λαϊκή Εξουσία και ο λαός, με βασικό φορέα τα Λαϊκά Συμβούλια, ασκεί την εξουσία. Γίνεται αποτελεσματικότερη η βοήθεια στον ένοπλο ταξικό αγώνα, καθώς και η επίλυση των βασικών αναγκών των κατοίκων της περιοχής. Τα Λαϊκά Συμβούλια αναδεικνύονται μετά από ελεύθερες εκλογές με μυστική ψηφοφορία όπου εκλέγουν και εκλέγονται άνδρες και γυναίκες άνω των 18 ετών. Αποτελούν μια μικρή κυβέρνηση στο χωριό και λογοδοτούν στο λαό μέσα στις Γενικές Συνελεύσεις, οι οποίες είναι το κυρίαρχο Σώμα. Σ' αυτές γίνεται ο λαϊκός έλεγχος, ο απολογισμός δράσης και οι αποφάσεις που παίρνονται είναι υποχρεωτικές για κάθε Λαϊκό Συμβούλιο.

Παράλληλα οργανώνεται η Λαϊκή Δικαιοσύνη και σε κάθε χωριό λειτουργούν Λαϊκά Δικαστήρια τα οποία δικάζουν διάφορες υποθέσεις και συμβάλλουν ουσιαστικά στην απονομή της Δικαιοσύνης.

Στις 24 Δεκέμβρη του 1947 ο ραδιοφωνικός σταθμός του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας μετέδωσε την ανακοίνωση του Πρακτορείου «Ελεύθερη Ελλάδα» ότι την προηγούμενη μέρα, 23 Δεκέμβρη 1947, στις ελεύθερες περιοχές σχηματίστηκε η πρώτη Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση. Κύριος και πρωταρχικός σκοπός, όπως αναφέρεται στην ιδρυτική πράξη, ήταν:

1) Η απελευθέρωση της Ελλάδας από το ζυγό των ξένων ιμπεριαλιστών και η αποκατάσταση της εθνικής ανεξαρτησίας.

2) Να κυβερνήσει την Ελλάδα πάνω σε λαϊκές και δημοκρατικές βάσεις.

3) Να επιδιώξει τη συμφιλίωση και ενότητα του λαού.

4) Αποκατάσταση φιλικών σχέσεων με όλους τους δημοκρατικούς λαούς και τις κυβερνήσεις τους.

Ο κύριος υπεύθυνος για την πολιτική δουλειά ήταν ο πολιτικός επίτροπος. Υπήρχε μέχρι και τις διμοιρίες. Καθήκον τους να αναπτύσσουν τη δημοκρατική ζωή στις μονάδες του ΔΣΕ με κύριο όργανο δημοκρατικής συγκέντρωσης και ζωής τη Δημοκρατική Συνέλευση. Ηταν μεγάλη η ηθικοπολιτική και ιδεολογική δουλειά που γινόταν ώστε ο σκοπός για τη λαϊκή εξουσία να γίνεται κατανοητός, να μη στηρίζεται μόνο στο συναίσθημα ή την αγανάκτηση.

Εκδίδονταν εφημερίδες, περιοδικά, φυλλάδια για την ιδεολογικοπολιτική θωράκιση των μαχητών, για την πιο ολοκληρωμένη διαφώτιση.

Εβγαινε η «ΕΞΟΡΜΗΣΗ», το περιοδικό «ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ», δελτία ειδήσεων, προκηρύξεις, μπροσούρες, βιβλία και άλλα. Μόνο μέσα σε 10 μήνες το 1948 το συνολικό τιράζ έφτασε τα 7 εκατομμύρια.

Εβγαινε και ειδικό υλικό για τους κυβερνητικούς φαντάρους και εθνοφρουρίτες.

Στη δουλειά αυτή βοηθούσαν και τα μηνύματα που μεταδίδονταν από τους τηλεβόες.

Στο «Δελτίο Ειδήσεων», που ήταν καθημερινό, υπήρχε ειδική σελίδα που έκανε πιο συγκεκριμένη τη διαφώτιση στο μοναρχοφασιστικό στρατό.

Συστατικό στοιχείο της λειτουργίας του ΔΣΕ ήταν οι Δημοκρατικές Συνελεύσεις.

Είναι το όργανο όπου οι μαχητές είχαν τη δυνατότητα να λένε τη γνώμη τους, να συμμετέχουν ζωντανά στη διαμόρφωση και ανάπτυξη του ΔΣΕ. Σ' αυτές ο μαχητής και η μαχήτρια του ΔΣΕ έπαυε να είναι άβουλος παράγοντας, βοηθιούνταν να αναπτύσσει πρωτοβουλία, ακόντιζε τη σκέψη, μετέδιδε την πείρα του, βοηθούσε πρακτικά στη λύση πολλών προβλημάτων.

Μπήκε μπροστά ένα τεράστιο πρόγραμμα να μάθουν όλοι οι μαχητές και οι μαχήτριες γράμματα. Ορισμένες Ταξιαρχίες, όπως π.χ. η 16η, κατάφεραν να μάθουν γράμματα στο 70% των αγράμματων μαχητών.

Η Υγειονομική Υπηρεσία του ΔΣΕ εξελίσσεται, ακολουθώντας την εξέλιξη από τις ομάδες ΟΔΕΚ στη δημιουργία του Γενικού Αρχηγείου, των Μεραρχιών. Με την ίδρυση του ΓΑ τον Οκτώβρη του 1946, λειτούργησε η πρώτη Σχολή Νοσοκόμων στα Χάσια. Το Φλεβάρη του 1947 λειτούργησε ιδιαίτερη Σχολή στο Γράμμο με θεωρητική και πρακτική εκπαίδευση. Το Μάη του 1948, με τη βοήθεια των κατοίκων, χτίστηκε το Μεγάλο Νοσοκομείο στο Γράμμο στη θέση Καταφύγι για 1.500 κρεβάτια. Χτίστηκαν θάλαμοι για 10-12 μαχητές βαριά αρρώστους, θάλαμοι των 30-60 ατόμων για ελαφρά τραυματισμένους. Με τα παραρτήματά του μπορούσε να νοσηλεύσει 1.000-1.200 τραυματίες, αρρώστους. Χειρουργούνταν όλοι οι τραυματίες που είχαν ανάγκη από εγχείρηση. Δεν υπάρχει εγχείρηση που έπρεπε να γίνει και δεν έγινε από τους χειρουργούς του ΔΣΕ, αυτό που χαρακτηρίστηκε το «θαύμα και τα παράδοξα του Γράμμου». Αυτά μόνο ένας Δημοκρατικός Στρατός με σκοπό και στόχο μπορούσε να πετύχει.

Προχώρησε σε διανομή των δημόσιων, κοινοτικών και εκκλησιαστικών κτημάτων στους ακτήμονες, μια προσπάθεια δηλαδή για αλλαγή των σχέσεων ιδιοκτησίας υπέρ του λαού.

Ο ΔΣΕ ρίχτηκε επίσης στη μάχη για να οργανωθεί η λαϊκή εκπαίδευση.

Το ΓΑ με την πράξη υπ' αριθμό 5 αποφάσισε ότι:

Αρθρο 1: Η στοιχειώδης εκπαίδευση είναι δίχρονη, υποχρεωτική και δωρεάν για όλα τα παιδιά του Λαού.

Αρθρο 2: Κάθε Λαϊκό Συμβούλιο έχει υποχρέωση να οργανώσει ένα σχολείο.

Αρθρο 3: Επίσημη γλώσσα είναι η δημοτική. Για τα παιδιά που ανήκουν σε εθνικές μειονότητες ιδρύονται σχολεία από το Λαϊκό Συμβούλιο και διδασκαλία γίνεται στη γλώσσα της μειονότητας.

Ο ΔΣΕ στην περιοχή που άσκησε την εξουσία του έβαλε σε εφαρμογή νέους λαϊκούς θεσμούς. Σε 323 ελεύθερα χωριά έγιναν εκλογές με συμμετοχή όλου του λαού και με την ψήφο των γυναικών, που στην άλλη Ελλάδα δεν είχε αναγνωρισθεί. Εκλέχτηκαν Λαϊκά Συμβούλια και δικαστήρια.

Ο ΔΣΕ προώθησε πολύ σοβαρά τη δουλειά στις γυναίκες. Τίμησε τη γυναίκα μαχήτρια που η πολεμική της επίδοση είχε φθάσει σε επίπεδα πρωτοφανή για τα δεδομένα της εποχής. Το 30% των μάχιμων τμημάτων του ΔΣΕ ήταν γυναίκες. Σε 688 ανέρχονταν οι γυναίκες στελέχη, αξιωματικοί και υπαξιωματικοί. Οι μαχήτριες ζητούσαν να στέλνονται στην πρώτη γραμμή του πυρός, να μη γίνονται διακρίσεις σε σχέση με τους άνδρες. Μέσα στη φλόγα του ανταρτοπόλεμου απέναντι σ' έναν εχθρό με στρατιωτική υπεροχή έγινε η Πανελλαδική Συνδιάσκεψη Γυναικών που απέδειξε την εκπληκτική ζωντάνια των μαχητριών.

Για την αντιμετώπιση της απειλής των ανταρτών η αστική κυβέρνηση έκανε διαρκείς εκκλήσεις για αύξηση του στρατού της και της χωροφυλακής, καθώς και για την εκπαίδευση και τον εξοπλισμό τους. Ο αρχηγός της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής (ΒΣΑ), στρατηγός Rawlins, μετά από περιοδεία στη χώρα συνιστά η κυβέρνηση να λάβει κατασταλτικά μέτρα. Ως τα μέσα Αυγούστου του 1946 είχαν εκδοθεί και επιβληθεί 33 θανατικές ποινές, 39 καταδίκες σε ισόβια, ενώ ως τα τέλη του Οκτώβρη είχαν εξοριστεί 3.250 πολίτες. Το κλίμα τρομοκρατίας οδήγησε σε ένταση της αντάρτικης δράσης του ΔΣΕ - που στο μεταξύ είχε συγκροτηθεί και τις δυνάμεις του οποίου δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει ο τακτικός στρατός. Στις 24/2/1947 η Αγγλία ανακοίνωσε επίσημα στις ΗΠΑ ότι δεν είναι σε θέση να συνεχίσει την παροχή οικονομικής βοήθειας στην Ελλάδα πέραν τις 31/3/1947. Στις 12 Μάρτη του ίδιου έτους ο Αμερικανός πρόεδρος Truman κάλεσε το Κογκρέσο να σπεύσει να βοηθήσει την Ελλάδα. Το Κογκρέσο ανακοινώνει την ίδια μέρα βοήθεια 300 εκατομμυρίων δολαρίων στην Ελλάδα.

Από την 1η Απρίλη του 1947 την ευθύνη των ελληνικών δυνάμεων αναλαμβάνει η JASMACC. Το Μάη του 1947 αξιωματικοί του αμερικανικού στρατού ανέλαβαν το συντονισμό και την εκπαίδευση του Στρατού. Το ένα πρόγραμμα βοήθειας διαδέχεται το άλλο (συνολικά μέχρι τα τέλη Ιούνη 1949 είχαν σταλεί στην Ελλάδα 520.506 τόνοι στρατιωτικών εφοδίων από τις ΗΠΑ, άλλοι τόσοι από τη Μ. Βρετανία και τη Μέση Ανατολή). Η συνολική βοήθεια σε δολάρια (Δόγμα Τρούμαν, Σχέδιο Μάρσαλ κλπ., πλην UNRRA) ανήλθε σε 1.176,2 εκατομμύρια. Ο καθηγητής Αγγελόπουλος σημείωνε σχετικά: «Το ποσό αυτό είναι: α) Μεγαλύτερο από το ποσό που έλαβε οιαδήποτε άλλη χώρα αναλογικά με τον πληθυσμό της σε εξωτερική βοήθεια. β) Κάτι περισσότερο από 4 φορές από ό,τι ήταν το προπολεμικό εθνικό εισόδημα της Ελλάδας. γ) Μεγαλύτερο από τα εξωτερικά δάνεια που πράγματι εισέπραττε η Ελλάς από την επανάσταση του 1821 έως το 1930 δηλ. σε διάστημα 110 περίπου ετών».

Παρ' όλα αυτά, η οικονομική κατάσταση χειροτέρευε. Η παραγωγή μειώθηκε, οι εξαγωγές περιορίσθηκαν, ο πληθωρισμός και τα έξοδα της κυβέρνησης αυξήθηκαν και τα αποθέματα χρυσού φάνηκαν να εξαντλούνται.

Στις 24/2/48 αφίχθη και ανέλαβε καθήκοντα ο Αμερικανός στρατηγός J. Van Fleet, τον οποίο υποδέχθηκε ο πρωθυπουργός Σοφούλης με την παραίνεση: «Στρατηγέ Βαν Φλητ, σε βλέπω σα σωτήρα μας και θα σε στηρίζω με όποιο τρόπο θέλεις για να σώσεις την Ελλάδα...».

Στην πραγματικότητα ο VAN FLEET κατέστη ο υπέρτατος διοικητής που είχε τον τελευταίο λόγο σε θέματα επιχειρήσεων. Ολα ήταν έτοιμα για τη μεγάλη αναμέτρηση...

Στα 3,5 χρόνια του αγώνα του ο ΔΣΕ έδωσε πάνω από 400 μικρές και μεγάλες μάχες. Θα χρειαστούν τόμοι για την παρουσίαση αυτής της δράσης. Ξεχωρίζουν οι 75 μέρες της μεγάλης μάχης του Γράμμου το καλοκαίρι του '48, ο άθλος στον Κλέφτη, οι καταλήψεις πόλεων (Καρπενήσι, Καρδίτσα, Νάουσα κ.ά.), η εποποιία στο Μάλι Μάδι, η ανακατάληψη του Γράμμου και τόσα άλλα...

Ποτέ τόσοι λίγοι, άοπλοι, σχεδόν πεινασμένοι και αποκομμένοι, κρατώντας ψηλά τη σημαία του αγώνα επί τρία χρόνια και πέντε μήνες, δεν πολέμησαν εναντίον τόσων πολλών, πάνοπλων, χορτάτων και διασυνδεμένων με ποταμούς εφοδίων.

Οταν οι Αμερικανοί ανέλαβαν ουσιαστικά τις υποθέσεις της Ελλάδας, σε ό,τι αφορά το ΔΣΕ οι Ελληνες επιτελείς τους ενημέρωσαν ότι είναι θέμα 10-20 ημερών να ξεμπερδεύουμε με τους «κομμουνιστοσυμμορίτες». Με τις πρώτες, από την παρουσία των Αμερικανών, επιχειρήσεις οι Αμερικανοί αντιλήφθηκαν ότι έχουν απέναντί τους οργανωμένο στρατό και όχι ένα συνονθύλευμα ατάκτων.

Απέναντι στον οργανωμένο κυβερνητικό στρατό, ο ΔΣΕ, Λαϊκός Δημοκρατικός Στρατός, ανέδειξε την ανωτερότητά του, την υπεροχή του. Νικήθηκε στρατιωτικά γιατί απέναντί του βρέθηκαν δυνάμεις υπέρτερες με τη στήριξη δύο ιμπεριαλιστικών κρατών, των ΗΠΑ και της Αγγλίας.

Μετά από τρία χρόνια συνεχούς πολεμικής αναμέτρησης οι δυνάμεις του ΔΣΕ πέρασαν συγκροτημένα στις γειτονικές Λαϊκές Δημοκρατίες.

Το Κάμενικ και το Γκόλιο είναι τα τελευταία υψώματα που κατέλαβε ο αστικός στρατός το πρωί της 30ής Αυγούστου του 1949, όταν οι μαχητές του ΔΣΕ τα εγκατέλειψαν και πέρασαν στην Αλβανία.

Οι μάχες στο Γράμμο τελείωσαν χωρίς ο μοναρχοφασισμός και οι ΑμερικανοΝΑΤΟικοί ιμπεριαλιστές να πραγματοποιήσουν το στρατηγικό τους σκοπό που ήταν η συντριβή του ΔΣΕ. Τα τμήματα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας συμπτύχθηκαν οργανωμένα και πέρασαν μετά από διαταγή του Γενικού Αρχηγείου στη φιλόξενη γη της ΛΔ της Αλβανίας. Ο ΔΣΕ νικήθηκε στρατιωτικά κάτω από τη συντριπτική υπεροχή του αστικού στρατού σε άνδρες 1 προς 20 και πολεμικού υλικού 1 προς 100 και με την υποστήριξη της αεροπορίας, που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην έκβαση των επιχειρήσεων. Οι μαχητές του ΔΣΕ πολέμησαν με ηρωισμό και πείσμα, με αυτοθυσία και αυταπάρνηση. Οι κομμουνιστές έδωσαν εξετάσεις στο λαό και το κόμμα, το ΚΚΕ, που τους διαπαιδαγώγησε να υπερασπίζονται τα λαϊκά συμφέροντα και με το όπλο στο χέρι όταν χρειαστεί. Νίκησαν ηθικοπολιτικά γιατί αγωνίστηκαν για ανώτερα ιδανικά, για την εθνική ανεξαρτησία, για τη λαϊκή εξουσία και για μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.

(Τα υλικά για το αφιέρωμα πάρθηκαν από τον ιστορικό - ταξιδιωτικό οδηγό «Γράμμος, στα βήματα των μαχητών του ΔΣΕ», εκδόσεις ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ).

Σε μπροσούρα που εκδόθηκε την Πρωτομαγιά του 1948, για τα δύο χρόνια από την ίδρυση του ΔΣΕ, μέσα στη φωτιά του αγώνα καταγράφονται ζωντανά ο χαρακτήρας και ο σκοπός του ΔΣΕ:

«Αναθρεμμένος μέσα στις δυσκολίες αντρειώνεται και μεγαλώνει ο ΔΣ.

Μαχητές και στελέχη του, παιδιά της ανέχειας, των απίστευτων στερήσεων και των ηρωικών προσπαθειών. Χωρίς επίσημους τίτλους, με τη σεμνή, και απλή ιδιότητα του λαϊκού αγωνιστή. Του δουλευτή, που ολοχρονής με τον ιδρώτα του πότιζε το ψωμί του, του τιμημένου αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης, του συνεχιστή των πιο ηρωικών παραδόσεων της κλεφτουργιάς και του ΄21. Στα στήθεια όλων φωληάζει η αγνή, η γνήσια αγάπη, για την πατρίδα, για το λαό.

Ο κάθε χτύπος της καρδιάς τους είναι και ένα ξόδεμα για την προκοπή της πατρίδας μας, για την προκοπή του λαού μας. Ο κάθε μαχητής πιστεύει και η πίστη του αυτή, θρεμμένη με αίμα χιλιάδων ηρώων, θεριεμμένη με την Αντίσταση, του προστάζει αυτό που του έγινε συνείδηση και πείρα ζωής: Κρατάς τον κόσμο στα δυο σου τα χέρια.

Και προχωρούν οι αντάρτες μας. Περήφανα και με υψηλά το μέτωπο. Και βροντοφωνάζουν μέσα από την καρδιά τους: Εμείς θέλουμε και μπορούμε να κάνουμε την πατρίδα μας ανεξάρτητη χώρα. Χωρίς ξένους αφεντάδες. Δε θέλουμε το λαό μας άποικο στους αυτοκράτορες του δολλαρίου, ούτε στους ξεπεσμένους λόρδους της στερλίνας. Φτάνει πια που 127 χρόνια ντόπιοι και ξένοι εκμεταλλευτές ρουφούσαν το αίμα του λαού μας. Οχι πια άλλες Ακροναυπλίες και Χαϊδάρια, όχι άλλα Παύλου Μελά, καινούργια σύρματα του Νταχάου. Χωρίς ξένα και ντόπια σκυλόψαρα. Οχι άλλη πείνα, δυστυχία και κακομοιριά, θέλουμε μια Ελλάδα Λεύτερη. Ανεξάρτητη και Δημοκρατική. Και όλο το λαό της ενωμένο και συμφιλιωμένο να τραβάει το δρόμο της δουλειάς και της χαράς, θέλουμε την Ελλάδα χώρα της Λαϊκής Δημοκρατίας. Παλεύουμε για να μπορέσουμε εμείς, τ' αδέρφια μας και τα παιδιά μας να φάμε γλυκό ψωμί και να κάνουμε τη χαρά καθημερινό σύντροφο στη ζωή μας. Είμαστε οι πολλοί. Είμαστε οι δυνατοί. Γιατί έχουμε το δίκιο μαζί μας, γιατί παλεύουμε για την Πατρίδα μας, για το λαό μας. Γιατί είμαστε ο καινούργιος κόσμος και κλείνουμε μέσα μας τη δύναμη που έχει η ζωή για να τραβάει μπροστά. Η νέα ζωή για μας δεν είναι φαντασία. Εμείς τη ζήσαμε. Αγγίξαμε χειροπιαστά το όνειρο και τη λαχτάρα της ζωής μας, την εξουσία του λαού, στην εθνική αντίσταση. Νικήσαμε τις σιδερόφταχτες ορδές του Χίτλερ και του Μουσολίνι. Χρεωκοπήσαμε τους αυτοκράτορες της στερλίνας. Τώρα ήρθε και η σειρά για τους αυτοκράτορες του δολλαρίου. Ξαναπαίρνουμε και πάλι τ' άρματα γιατί άλλο δρόμο ειρηνικό δεν μας άφησαν οι καινούργιοι καταχτητές και οι λακέδες τους. Ανεμίζουμε ψηλά τις επαναστατικές μας σημαίες που πάνω τους γράφουν Εθνική Ανεξαρτησία-Λαϊκή Δημοκρατία. Την επαναστατική μας ορμή τίποτε δεν μπορεί να τη σταματήσει. Φωλιάζει μέσα στο βασανισμένο μας κορμί, θρεμμένη και αντρειωμένη με το αίμα χιλιάδων ηρώων και ηρωίδων. Σε όλους εμάς έγινε πίστη τούτο:

Για, θα διώξουμε τους καινούργιους καταχτητές, θα ανατρέψουμε τους μοναρχοφασίστες και θα στεριώσουμε τη Λαϊκή Δημοκρατία, για, θα πεθάνουμε.

Πολεμάμε για να ζήσουμε λεύτεροι, ριχνόμαστε στη μάχη πλάι-πλάι εργάτες και αγρότες, όλοι οι σκλάβοι της δουλειάς για να γίνουμε οι λεύτεροι διαφεντεφτές της ζωής μας. Μας ακολουθάνε οι λαϊκοί διανοούμενοι γιατί η λάμψη της επανάστασης μας φωτίζει το δρόμο της αλήθειας, διαλύει τα σκοτάδια, γιατί εμείς οι ταπεινοί της γης δημιουργούμε τον Καινούργιο Ανθρωπο. Εργάτες, αγρότες και όλος ο Λαός κρατάμε τον κόσμο στα δυο μας τα χέρια. Αυτά τα ιδανικά φλογίζουν τους μαχητές και στελέχη του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας. Η αγάπη για την πατρίδα, για το λαό, ο Λαϊκοδημοκρατικός πατριωτισμός, είναι ιδεολογία του λαϊκού επαναστατικού μας στρατού. Εμπρός στον αγώνα, σαλπίζουν σ' όλο το λαό πρωτοπόροι οι μαχητές και τα στελέχη του ΔΣΕ. Η απέραντη αντοχή των μαχητών μας στις στερήσεις, στις πίκρες, στις δυσκολίες, οι πρωτόφαντοι ηρωισμοί τους αναβλύζουν μέσα από την επαναστατική τους ψυχή. Η δύναμη της επαναστατικής ιδεολογίας τους μεγαλώνει, τους πολλαπλασιάζει, τους ενώνει με όλο το λαό και τους ανεβάζει μαζικά στο μεγαλείο του ηρωισμού. Είναι αυτοί που νικούν το θάνατο. Εκατοντάδες και χιλιάδες παραδείγματα ηρωισμού έχει να δείξει ο δίχρονος αγώνας του Δημοκρατικού Στρατού. Μέσα από τέτοια ολοκαυτώματα, ηρωισμούς και θυσίες γεννιέται και ατσαλώνεται ο σεμνός ήρωας, ο μαχητής του ΔΣΕ. Σε κάθε του βήμα σε κάθε του σκέψη δεν ξεχνά πως είναι μαχητής του Λαού, πως δημιουργεί το στρατό νέου τύπου, το Δημοκρατικό Στρατό, το στρατό της Λαϊκής Δημοκρατίας, τον ελευθερωτή της Ελλάδας. Πρωτοπόροι και επαναστάτες στα ιδανικά οι μαχητές και στελέχη του ΔΣ, άφθαστοι σε ηρωισμούς και θυσίες, απλοί άνθρωποι και σεμνοί ήρωες, μελετούν την πείρα τους καθημερινά, διορθώνουν τις ελλείψεις και αδυναμίες τους, καταβάλουν ακούραστες προσπάθειες, για να καταχτήσουν την πρωτοπόρο πολεμική επιστήμη και στρατιωτική τέχνη.

Οι μαχητές και στελέχη του ΔΣ, φορείς ενός καινούργιου κόσμου, του κόσμου της Λευτεριάς και της προόδου έχουν αμέτρητη ηθικοπολιτική υπεροχή από τους μοναρχοφασίστες και στη σύγκρουση των δυο κόσμων, του κόσμου της λευτεριάς και της χαράς, με τον κόσμο της προδοσίας και της αντίδρασης, είναι βέβαιοι για τη νίκη».

Μία από τις ελεύθερες περιοχές ήταν στο βορειοδυτικό τμήμα της Ελλάδας και περιελάμβανε το Βίτσι - Πρέσπες που ήταν ανταρτοκρατούμενες από την άνοιξη του 1947 μέχρι το τέλος του Ενοπλου Λαϊκού αγώνα. Στο χώρο αυτό δημιουργήθηκε η Ελεύθερη Ελλάδα, τα σύνορα της οποίας μπορούμε να οριοθετήσουμε με το δυτικό άκρο να είναι σε επαφή με τα αλβανικά σύνορα και να συνεχίζει προς το Μάλι-Μάδι. Στον κεντρικό τομέα να οριοθετείται από το Βίτσι και με τον Βαρνούντα στο βόρειο άκρο να συνορεύει με την Γιουγκοσλαβία.

Μετά την έκδοση των καταστατικών διατάξεων και πράξεων του ΓΑ του ΔΣΕ, η εξουσία περνάει στα χέρια του λαού και στο Βίτσι θεμελιώνεται η λαϊκή εξουσία με τη δημιουργία λαογέννητων θεσμών όπως τα Λαϊκά Συμβούλια και η Λαϊκή Δικαιοσύνη. Με την ίδρυση της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης(ΠΔΚ), η έδρα της οποίας ήταν σε μια χαράδρα κοντά στο χωριό Πύλη, η Λαϊκή Εξουσία ενισχύεται ακόμη περισσότερο. Ολες οι δραστηριότητες της ΠΔΚ έχουν ένα σκοπό, την ολόπλευρη βοήθεια στο Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας, το μεγαλύτερο δημιούργημα του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας από την αρχή της ίδρυσής του. Σ' αυτόν το σκοπό συμβάλλουν αποφασιστικά όλα τα χωριά στην περιοχή του Ελεύθερου Βίτσι, που αποτελούσαν στα μετόπισθεν τις γερές βάσεις βοήθειας στα ένοπλα τμήματα του ΔΣΕ, που μάχονταν στην πρώτη γραμμή του μετώπου.

Στις Πρέσπες δεν υπήρχε οικογένεια που με διάφορους τρόπους να μην συμμετείχε στην κορυφαία στιγμή της ταξικής πάλης, τον ένοπλο αγώνα. Υπήρχαν ολόκληρες οικογένειες, ανταρτοοικογένειες, που πολεμούσαν στον ΔΣΕ, ενώ άλλες δούλευαν στα διάφορα συνεργεία. Κάθε οικογένεια έδωσε νεκρό ή τραυματία στον τρισένδοξο ηρωικό αγώνα του ΔΣΕ.

Τα Λαϊκά Συμβούλια σε κάθε χωριό στην περιοχή του Βίτσι ασχολούνται με όλα τα ζητήματα που αφορούν τη ζωή των κατοίκων τους και γρήγορα δραστηριοποιούνται στην ανοικοδόμηση, στη σπορά, στη διανομή των τσιφλικιών, στον επισιτισμό, στα παιδικά συσσίτια, στην ίδρυση Νοσοκομείων, Συνεταιρισμών, στη λαϊκή Παιδεία, στη λαϊκή Δικαιοσύνη. Την άνοιξη του 1948 στα λεύτερα χωριά της Φλώρινας υπάρχουν 21 Λαϊκά Συμβούλια με ανάλογα Λαϊκά Δικαστήρια. Μεγάλη είναι η συμμετοχή των γυναικών στη Λαϊκή Εξουσία. Τον Νοέμβρη του 1948 σε 23 Λαϊκά Συμβούλια του νομού Φλώρινας εκλέγονται 52 γυναίκες, ενώ σε 53 Λαϊκά Συμβούλια του νομού Καστοριάς εκλέγονται 78 γυναίκες.

Αξιοσημείωτη είναι η δράση της Λαϊκής Εξουσίας στην ανοικοδόμηση. Στα διάφορα χωριά κατασκευάστηκαν ή επισκευάστηκαν δρόμοι, γέφυρες, βρύσες. Δημιουργήθηκαν σχολεία, Νοσοκομεία, αναρρωτήρια. Κατεστραμμένα σπίτια ανοικοδομήθηκαν. Πόσιμο νερό μεταφέρθηκε εκεί που δεν υπήρχε. Τον Δεκέμβρη του 1947 κάτοικοι του χωριού Πυξός διόρθωσαν το δρόμο Πυξός - Πύλη, μήκους 4 χιλιομέτρων. Στη Μηλιώνα με εξορμήσεις έγιναν αντιπλημμυρικά έργα και σταμάτησαν να πλημμυρίζουν τα χωράφια. Στα χωριά Κρανιώνα και Χαλάρα Καστοριάς οι κάτοικοι κατασκεύασαν γέφυρες μήκους 10 και 15 μέτρων. Στον Αγιο Γερμανό τον Μάη του 1948, σε εξόρμηση στην οποία πήραν μέρος επιδιορθώθηκε και ανοίχτηκε δρόμος 2.000 μέτρων, κατασκευάστηκαν γέφυρες στο ποτάμι και βρύσες για τις ανάγκες του χωριού.

Στην ελεύθερη περιοχή Φλώρινας - Καστοριάς όλοι οι κάτοικοι που έμειναν στα χωριά και δεν εντάχτηκαν στον ΔΣΕ, ηλικιωμένοι, γυναίκες, ακόμα και τραυματίες, φροντίζουν για την καλλιέργεια της γης. Τα Λαϊκά Συμβούλια οργανώνουν τη σπορά που γίνεται δύο φορές το χρόνο, τη φθινοπωρινή και την ανοιξιάτικη. Χορηγούν τα εργαλεία, το σπόρο, τα ζώα, σε όσους δεν τα έχουν, και με εξορμήσεις σπέρνονται πρώτα τα χωράφια ανταρτοοικογενειών. Την Πρωτομαγιά του 1949 έγινε γενική εξόρμηση για την ανοιξιάτικη σπορά και απ' όλα τα γύρω χωριά με 195 ζευγάρια βόδια οργώσανε την κοιλάδα της Πρέσπας.

Με την εγκαθίδρυση της Λαϊκής Εξουσίας η γη δίνεται στους καλλιεργητές της. Πολλά είναι τα τσιφλίκια της περιοχής Φλώρινας - Καστοριάς που διανεμήθηκαν σε φτωχούς αγρότες. Η λαϊκή εξουσία έκανε πράξη το αυτονόητο, ότι η γη ανήκει σ' αυτούς που την καλλιεργούν. Τα Λαϊκά Συμβούλια των χωριών Αγκαθωτό, Πλατύ, Λεύκωνα, τον Νοέμβρη του 1947 αποφάσισαν και μοίρασαν 700 στρέμματα γης των τσιφλικάδων σε ακτήμονες και σε αγρότες με μικρό κλήρο. Τον Γενάρη του 1948 στα χωριά Οξυά, Σφήκα, Πλατύ, τα Λαϊκά Συμβούλια μοίρασαν 900 στρέμματα στους ακτήμονες. Τις αποφάσεις αυτές για τη διανομή της γης ενέκριναν οι Γενικές Συνελεύσεις των κατοίκων των χωριών. Την ίδια περίοδο, το επαρχιακό συμβούλιο Φλώρινας έδωσε 7.000 στρέμματα σε ακτήμονες και μικροκληρούχους.

Με την νομοθετική πράξη 5 του ΓΑ του ΔΣΕ μπήκαν οι βάσεις για τη Λαϊκή Εκπαίδευση, μιας εκπαίδευσης καθολικής και δωρεάν, διαποτισμένης με ζωντανά προοδευτικά δημοκρατικά ιδανικά, προσαρμοσμένης στις πνευματικές και υλικές ανάγκες του λαού και των νέων.

Με τη δράση των Λαϊκών Συμβουλίων οικοδομούνται νέα σχολεία, τα κλειστά ξανανοίγουν, καθαρίζονται, ασβεστώνονται, βρίσκονται τα θρανία και το κατάλληλο διδακτικό προσωπικό. Με τους πόρους τους, αναλαμβάνεται η μισθοδοσία των δασκάλων. Το Λαϊκό Συμβούλιο Κρυσταλλοπηγής κατασκεύασε καινούριο σχολείο με δύο αίθουσες. Μέχρι το Φλεβάρη του 1948 στον νομό Φλώρινας ανοίξανε και λειτουργήσανε 23 σχολεία και 1 φροντιστήριο για δασκάλους. Στα ελεύθερα χωριά της Καστοριάς ανοίξανε 45 σχολεία με 2.300 μαθητές και 88 δασκάλους.