Ο Καρλ Μαρξ και ο Φρίντριχ Ενγκελς, συζητώντας με εργάτες. Εργο του A. Venetsian, 1961

Με τη διδασκαλία του, γνωρίστηκα, ακριβώς το 1847 κι ευκαιρία γ' αυτό έδωσε η συζήτηση τότε και η αποδοχή του ιστορικού «Μανιφέστου του Κομμουνιστικού Κόμματος»...

Στα τέλη του Νοέμβρη μ' αρχές Δεκέμβρη 1847, πραγματοποιήθηκε εκεί μια Συνδιάσκεψη των μελών της Κεντρικής Επιτροπής της Ενωσης των Κομμουνιστών. Ο Καρλ Μαρξ κι ο Φρίντριχ Ενγκελς είχαν έρθει απ' τις Βρυξέλλες για ν' αναπτύξουν στα μέλη τις απόψεις τους για το σύγχρονο κομμουνισμό και τη σχέση του με το πολιτικό κι εργατικό κίνημα. Στις συνεδριάσεις που γίνονταν, φυσικά, μόνο το βράδυ, έπαιρναν μέρος μόνο οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι, στους οποίους εγώ δεν ανήκα, μα κι εμείς, οι υπόλοιποι, μαθαίναμε απ' αυτούς τις συζητιούνταν και δεν περιμέναμε, με λιγότερη απ' αυτούς, ένταση, την έκβαση των συζητήσεων.

Σε λίγο μάθαμε ότι το συνέδριο, έπειτ' από μεγάλες συζητήσεις, τάχθηκε, ομόφωνα, με τις θεμελιακές αρχές, που είχαν εκθέσει ο Μαρξ και ο Ενγκελς και τους είχε αναθέσει να συντάξουν, μέσα σ' αυτό το πνεύμα και να δημοσιέψουν ένα Μανιφέστο...

Το 1864 γεννήθηκε, επιτέλους, η Διεθνής και γω πήρα ενεργό μέρος στην ίδρυσή της, ήμουν και μέλος του Γενικού Συμβουλίου κι έτσι μπόρεσα, πολύ γρήγορα, να σχετιστώ και μάλιστα στενά με τον Μαρξ.

Ο Μαρξ σε ομιλία του στο Λονδίνο

Τον καιρό της Διεθνούς, δεν έλειψε από καμιά συνεδρίαση του Γενικού Συμβουλίου... Ο Μαρξ, πολύ συχνά, μιλούσε για το ζήτημα της κανονικής εργάσιμης μέρας γενικά κι ιδιαίτερα, για την οχτάωρη μέρα δουλιάς, που, εμείς, από καιρό, την προπαγανδίζαμε και που, στο Διεθνές Συνέδριο της Γενεύης (Σεπτέμβρης 1866), είχε περιληφθεί στο πρόγραμμα.

Συχνά ο Μαρξ έλεγε: «Κάνουμε αγώνα για την οχτάωρη μέρα δουλιάς, κι εμείς, οι ίδιοι, δουλεύουμε πάνω από δυο φορές τόσο, το εικοσιτετράωρο». Κι ο Μαρξ δούλευε, δυστυχώς, πάρα πολύ. Το πόση δύναμη δουλιάς και πόσο χρόνο δουλιάς του στοίχιζε η Διεθνής και μόνον, αυτό, ένας, που ήταν έξω απ' τα πράγματα, δε θα μπορούσε ποτέ να το καταλάβει. Επί πλέον, ο Μαρξ έπρεπε να τσακίζεται, δουλεύοντας για τη συντήρησή του και για να μαζεύει, ώρες ολόκληρες στο Βρετανικό Μουσείο, υλικό για τις ιστορικές και οικονομικές μελέτες του...

Οπως όλοι οι πραγματικά μεγάλοι, ο Μαρξ, δεν είχε ούτε ίχνος υπεροψίας κι εκτιμούσε κάθε έντιμη προσπάθεια και κάθε γνώμη, που ήταν θεμελιωμένη σε αυτοτελή, ανεξάρτητη σκέψη...

Γενικά, ήταν άνθρωπος έξοχος για συναναστροφή, ένας άνθρωπος που ασκούσε έλξη σ' όποιον έρχονταν σ' επαφή μαζί του, και, θα μπορούσε κανένας να πει, τον εμάγευε. Το χιούμορ του ήταν ακαταμάχητο, το γέλιο του αφάνταστα εγκάρδιο. Κάθε φορά, που σε κάποια χώρα, οι σύντροφοί μας πετύχαιναν μια νίκη, ξεσπούσε σ' ακράτητες χαρές και πανηγυρισμούς, παρασέρνοντας κι όλους τους άλλους τριγύρω του... Τις επιθέσεις του εχθρού τις αντιμετώπιζε εύθυμα, κι είχανε πάντα, αφάνταστο γούστο η ειρωνεία κι ο σαρκασμός του γι' αυτές...

Επειτα απ' την ήττα της Κομμούνας, η δουλιά στη Διεθνή, έγινε για το Μαρξ περισσότερο εξαντλητική και με λιγότερη συνεχώς εσωτερική ικανοποίηση. Κάθε επανάσταση φέρνει στην επιφάνεια, δίπλα στη μάζα των γενναίων μαχητών κι έναν αριθμό από ανάξια στοιχεία, τυχοδιώκτες κάθε λογής, που, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, ελπίζουν να ικανοποιήσουν προσωπικούς υπολογισμούς. Τέτοιοι υπήρχαν κι ανάμεσα στους πρόσφυγες της Κομμούνας κι επειδή δεν είδαν τους υπολογισμούς τους να εκπληρώνονται, χρησιμοποιούσαν κάθε ευκαιρία για να ξεσηκώσουν καυγάδες. Σε βοήθειά τους έτρεξαν οι διαφωνούντες μέσα στους ίδιους τους Κομμουνάριους. Μπλανκιστές, Προυντονιστές, Αυτονομιστές αναρχικοί και κάθε είδους ακόμα «ιστές» που θα μπορούσε να υπάρξουν, μαλλιοτραβιούνταν σε κάθε στιγμή. Αυτό συνέβαινε και μέσα στις συνεδριάσεις του Γενικού Συμβουλίου. Συχνά, οι συνεδριάσεις ήταν θυελλώδεις, κι ο Μαρξ πάσχιζε πολύ για να λογικέψει τους ανθρώπους. Η υπομονή, που συνήθως έδειχνε, δεν περιγράφεται. Μερικές φορές, όμως, έβγαινε κι αυτός απ' τα ρούχα του, μπροστά στις λαθεμένες απόψεις και τα τρελά σχέδια των απογοητευμένων Κομμουνάριων. Οι πιο ανυπόμονοι και κείνοι που λογικεύονταν πιο δύσκολα απ' όλους, ήταν, τότε, οι μπλανκιστές. Είχαν κιόλας την επανάσταση σίγουρη στην τσέπη τους και μοίραζαν, δεξιά κι αριστερά, θανατικές καταδίκες. Ως εδώ ήταν μόνο η εύθυμη πλευρά του ζητήματος. Οι καυγάδες όμως ανάμεσα στους Γάλλους παράσερναν και αντιπροσώπους απ' άλλα έθνη. Επιπλέον, ήρθαν και οι ραδιουργίες που κινούσε ο Μπακούνιν - οι συνεδριάσεις στο Χάι Χόλμπορν όπου συνέρχονταν τότε το Γενικό Συμβούλιο, ήταν οι πιο ταραχώδεις κι οι πιο εξαντλητικές, που θα μπορούσε κάποιος να φανταστεί. Και ήταν γιγάντιο το έργο που απαιτούνταν για να βρει κανείς άκρη μέσα στο χάος απ' τις διαφορετικές γλώσσες, τις πολύ μεγάλες διαφορές ιδιοσυγκρασίας και τις διαφορές αντιλήψεων. Εκεί θάπρεπε να δούνε το Μαρξ, εκείνοι που τον κατηγορούν για μισαλλοδοξία, πως ήξερε να εξετάζει τις ιδέες των άλλων και να τους πείθει για τα λάθη που χαρακτήριζαν τις γνώμες και τα συμπεράσματά τους.

Αλλά, από ένα όριο και πέρα πρέπει κάθε πολιτικός αγωνιστής να είναι άκαμπτος και κατά τη γνώμη μου, πρέπει κανείς να θεωρεί ύψιστη υπηρεσία εκ μέρους του, το ότι ο Μαρξ έκανε τ' αδύνατα δυνατά για να κρατήσει μακριά απ' τη Διεθνή όλα τα αριβίστικα και ταλαντευόμενα στοιχεία. Το πρώτο διάστημα ιδίως, είχε μπει εκεί κάθε καρυδιάς καρύδι, ανάμεσα σ' άλλους κι ο άθεος παπάς Μπρέντλαου. Και πρέπει να ευχαριστούμε κυρίως το Μαρξ, για το ότι έδωσε στους ανθρώπους αυτούς να καταλάβουν πως η Διεθνής Εργατική Ενωση δεν είναι φυτώριο για θρησκευτικές και άλλες αιρέσεις....

Ο θάνατος, το 1883, της μεγαλύτερης κόρης του πούχε όλα τα προτερήματα της γυναίκας του, βρήκε το φίλο μας Μαρξ, σε μια περίοδο εξαιρετικά δύσκολη και μοιραία γι' αυτόν. Σχεδόν δώδεκα μήνες πριν, στις 2 Δεκέμβρη του 1881, είχε χάσει τη γενναία συντρόφισσα της ζωής του. Απ' αυτά τα χτυπήματα δεν μπόρεσε πια να συνέρθει. Ο Μαρξ είχε τότε από καιρό έναν άσχημο βήχα. Οταν κανείς τον άκουγε να βήχει, νόμιζε πως η πλατιά, δυναμική του μορφή θάσπαζε σε κομμάτια. Αυτός ο βήχας τον τσάκισε ακόμα περισσότερο, γιατί γενικά την υγεία του την είχε υποσκάψει, χρόνια πριν, η αδιάκοπη υπερβολική δουλιά. Απ' τα μέσα της δεκαετίας του εβδομήντα, ο γιατρός τούχε απαγορέψει το κάπνισμα. Ο Μαρξ ήταν παθιασμένος καπνιστής και το να κόψει το κάπνισμα τόβλεπε τρομερή θυσία. Οταν τον είχα επισκεφθεί, για πρώτη φορά έπειτ' απ' αυτή την απαγόρευση, μου ανακοίνωσε, όχι με λίγη περηφάνια και ικανοποίηση, πως είχε να καπνίσει πολλές μέρες και δε θα ξανακάπνιζε ώσπου να του το επιτρέψει ο γιατρός. Και κάθε φορά που έπειτ' από κείνη την απαγόρευση τον επισκεπτόμουν, μούλεγε πόσες μέρες και βδομάδες είχε πια κομμένο το τσιγάρο κι ότι όλον αυτό τον καιρό ούτε μια φορά δεν είχε καπνίσει. Φαινόταν, μάλιστα, να νομίζει κι ο ίδιος απίστευτο το ότι μπόρεσε να το κάνει. Γι' αυτό κι η χαρά του ήταν ακόμα μεγαλύτερη, όταν, έπειτα από ένα διάστημα, ο γιατρός του επέτρεψε ένα πούρο την ημέρα.

Είναι γενική, βέβαια, η γνώμη ότι ο Καρλ Μαρξ πέθανε πολύ νωρίς. Εκείνοι που ζούσαν στο στενό του περιβάλλον, ήταν, πολύ καιρό πριν, ανήσυχοι για την υγεία του γιατί, όταν επρόκειτο για τις επιστημονικές του εργασίες και για τα συμφέροντα του εργατικού κινήματος, ο Μαρξ δε σκεπτόταν ποτέ τον εαυτό του. Κανένας απ' τους φίλους του, ούτε και κανένας απ' την ίδια την οικογένειά του, δεν μπορούσε ούτε στο ελάχιστο να τον επηρεάσει σ' αυτό. Το πόσο μεγάλο ήταν το πλήθος γνώσεων, που κατέβηκε, μαζί του, στον τάφο, αυτό το μαρτυρούν τα γραφτά π' άφησε πίσω του, αν και δεν περικλείνουν ούτε το ένα δέκατο απ' όσα σκόπευε να γράψει. Ωστόσο, αυτή η κληρονομιά, τουλάχιστο, μας μένει και μας είναι προσιτή.

Και δεν είναι για μας μικρή ικανοποίηση το ότι ο παλιότερος και καλύτερος φίλος του Καρλ Μαρξ, ο Φρίντριχ Ενγκελς, βρίσκεται ανάμεσά μας γερός σωματικά και πνευματικά φρέσκος. Χάρη σ' αυτόν, το κόμμα θα διατηρήσει πολλές ακόμα από τις εργασίες που άφησε πίσω του ο Καρλ Μαρξ.

Ενώ ο Μαρξ κι έπειτα απ' το θάνατό του μας προσφέρει αδιάκοπα καινούργιες γνώσεις και καινούργια κριτήρια, η διδασκαλία του διαδίδεται όλο και πιο πλατιά, μέσα στο αγωνιζόμενο προλεταριάτο. Παντού, το εργατικό κίνημα βρίσκεται κάτω απ' την επίδραση αυτής της διδασκαλίας. ο Μαρξ δεν έδωσε μόνο στις μάζες το παντοδύναμο σύνθημα «Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε!», αλλά και δημιούργησε με τη διδασκαλία του τα θεμέλια, που, πάνω τους, μπορεί να χτιστεί, όπως και χτίζεται, αυτή η ενότητα. Η Διεθνής, που ψυχή της ήταν ο Μαρξ, αναστήθηκε, πιο γερή και πιο δυναμική, από την παλιά και η σημαία, κάτω από την οποία προχωρούν τα εργατικά τάγματα του διεθνούς εργατικού κινήματος, είναι η σημαία, που ο Μαρξ ύψωσε το 1848, και που την κράτησε ψηλά, μιαν ολόκληρη ζωή, σαν οδηγός του αγωνιζόμενου προλεταριάτου. Κάτω απ' αυτή τη σημαία η στρατιά των εργατών προχωρεί τώρα, από νίκη σε νίκη.

«Ο "Μαύρος", αναμνήσεις για τον Καρλ Μαρξ», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 71 - 81.

Η πρώτη είναι η ριζική αλλαγή που έφερε στον τρόπο αντίληψης της παγκόσμιας ιστορίας. Ολη η ίσαμε σήμερα αντίληψη της ιστορίας βασιζόταν στη γνώμη ότι τα τελικά αίτια όλων των ιστορικών αλλαγών πρέπει να αναζητηθούν στις μεταβαλλόμενες ιδέες των ανθρώπων και ότι απ' όλες τις ιστορικές αλλαγές οι πολιτικές είναι οι σπουδαιότερες, είναι αυτές που καθορίζουν την πορεία όλης της ιστορίας. Από πού, όμως, έρχονται οι ιδέες στους ανθρώπους και ποιες είναι οι κινητήριες αιτίες των πολιτικών αλλαγών; Γι' αυτά δε ρωτούσαν. Μόνο στη νεότερη σχολή των Γάλλων και εν μέρει και των Αγγλων ιστορικών γεννήθηκε η πεποίθηση ότι, τουλάχιστον απ' την εποχή του μεσαίωνα, η κινητήρια δύναμη της ευρωπαϊκής ιστορίας είναι ο αγώνας της αναπτυσσόμενης αστικής τάξης ενάντια στη φεουδαρχική αριστοκρατία για την κοινωνική και πολιτική επικράτηση. Τώρα ο Μαρξ απόδειξε ότι όλη η προηγούμενη ιστορία είναι ιστορία ταξικών αγώνων, ότι σ' όλους τους πολλαπλούς και σύνθετους πολιτικούς αγώνες πρόκειται μόνον για την κοινωνική και πολιτική επικράτηση κοινωνικών τάξεων, για τη διατήρηση της κυριαρχίας από τις παλιές τάξεις, για την κατάκτηση της κυριαρχίας από τις καινούριες τάξεις που ανεβαίνουν. Από πού, όμως, πάλι σχηματίζονται και υπάρχουν αυτές οι τάξεις; Από τους κάθε φορά χειροπιαστούς υλικούς όρους, κάτω από τους οποίους, σε κάθε δοσμένη στιγμή, παράγει και ανταλλάσσει η κοινωνία τα μέσα συντήρησής της. Η φεουδαρχία του μεσαίωνα στηριζότανε στην αυτάρκη οικονομία μικρών αγροτικών κοινοτήτων που ικανοποιούσε μόνη και σχεδόν χωρίς καμιά ανταλλαγή όλες σχεδόν τις ανάγκες τους, και που η στρατιωτική αριστοκρατία τις προστάτευε από εξωτερικούς κινδύνους και τους εξασφάλιζε εθνική ή τουλάχιστον πολιτική συνοχή. Οταν εμφανίστηκαν οι πόλεις και μαζί τους η ξεχωριστή χειροτεχνική βιομηχανία και η εμπορική κυκλοφορία, αρχικά στο εσωτερικό της χώρας και αργότερα διεθνώς, δημιουργήθηκε η αστική τάξη των πόλεων, που παλαίβοντας ενάντια στην αριστοκρατία επέβαλε από το μεσαίωνα κιόλας την ένταξή της, σαν εξίσου προνομιούχα τάξη, στο φεουδαρχικό καθεστώς. Με την ανακάλυψη, όμως, της εξωευρωπαϊκής υδρογείου από τα μέσα του XV αιώνα, η αστική τάξη απόκτησε ένα πολύ ευρύτερο εμπορικό πεδίο και ένα νέο κίνητρο για τη βιομηχανία της. Στους σπουδαιότερους κλάδους ξετοπίστηκε η χειροτεχνία απ' την εργοστασιακή μανιφακτούρα και αυτή πάλι από τη μεγάλη βιομηχανία, που μπόρεσε να δημιουργηθεί ύστερα από τις ανακαλύψεις του περασμένου αιώνα, ιδίως της ατμοκίνητης μηχανής. Η μεγάλη βιομηχανία επέδρασε με τη σειρά της πάνω στο εμπόριο, παραμερίζοντας στις καθυστερημένες χώρες την παλιά χειροτεχνία και δημιουργώντας στις πιο αναπτυγμένες τα σημερινά καινούρια μέσα συγκοινωνίας, ατμοκίνητες μηχανές, σιδηροδρόμους, ηλεκτρικούς τηλεγράφους. Ετσι, η αστική τάξη συγκέντρωνε στα χέρια της όλο και πιο πολύ τα κοινωνικά πλούτη και την κοινωνική δύναμη, ενώ για πολύ καιρό ακόμα έμενε αποκλεισμένη από την πολιτική εξουσία, που βρισκόταν στα χέρια της αριστοκρατίας και της μοναρχίας που στηριζόταν στην αριστοκρατία. Σε μιαν ορισμένη βαθμίδα της εξέλιξης - στη Γαλλία ύστερα από τη μεγάλη Επανάσταση - η αστική τάξη κατάκτησε και την πολιτική εξουσία και έγινε έτσι με τη σειρά της κυρίαρχη τάξη απέναντι στο προλεταριάτο και τους μικροχωρικούς. Με βάση αυτή την άποψη και με την απαραίτητη γνώση της κάθε φορά οικονομικής κατάστασης της κοινωνίας - κάτι που λείπει ολότελα από τους ειδικούς ιστοριογράφους μας - εξηγούνται, με τον πιο απλό τρόπο, όλα τα ιστορικά φαινόμενα. Ετσι, επίσης με τον πιο απλό τρόπο, εξηγούνται οι παραστάσεις και οι ιδέες, που επικρατούσαν σε κάθε ιστορική περίοδο, από τους οικονομικούς όρους ζωής και από τις κοινωνικές και πολιτικές σχέσεις αυτής της περιόδου, που καθορίζονται από τους όρους αυτούς. Για πρώτη φορά, η ιστορία τοποθετήθηκε στη σωστή της βάση. Το χειροπιαστό γεγονός, που όμως ίσαμε τώρα το είχαν εντελώς παραβλέψει, ότι οι άνθρωποι πριν απ' όλα πρέπει να τρώνε, να πίνουν, να έχουν κατοικία και να ντύνονται, ότι πρέπει επομένως να εργάζονται, πριν αρχίσουν να παλαίβουν για την κυριαρχία, πριν αρχίσουν να ασχολούνται με την πολιτική, τη θρησκεία, τη φιλοσοφία κτλ. - αυτό το χειροπιαστό γεγονός απόκτησε επιτέλους την ιστορική του δικαίωση.

Δουλεύοντας πάνω στο Μανιφέστο. Εργο του V. Polyakov, 1961

Ο Μαρξ σε λιθογραφία του V. Lapin, 1957

Οι Μαρξ και Ενγκελς, έργο του N. Khukov, 1930

Κ. Μαρξ - Φ. Ενγκελς, «Διαλεχτά Εργα», τ. 2ος, σελ. 181-186, εκδόσεις «Γνώσεις»

Πορτρέτο του Καρλ Μαρξ. Εργο του N. Khukov, 1939

ΚΑΡΛ ΜΑΡΞ: «Θέσεις για τον Φόυερμπαχ».

Αυτά τα λόγια του Ενγκελς σκιαγραφούν αντικειμενικά, συνοπτικά και ολοκληρωμένα τον Μαρξ, αφού ο Ενγκελς ήταν ο άνθρωπος που τον γνώρισε καλύτερα απ' τον καθένα, μια και ο ίδιος ήταν «τέκνο της ίδιας εποχής» με τον Μαρξ, και αχώριστοι σύντροφοι στη διαμόρφωση της κοσμοθεωρίας της εργατικής τάξης, αλλά και στην επαναστατική δράση για την κοινωνική της απελευθέρωση. Ηταν λόγια βασισμένα στη βαθιά επίγνωση του επιστημονικού θεωρητικού έργου και της δράσης του θεμελιωτή της κοσμοθεωρίας της εργατικής τάξης. Που μετά το θάνατό του πήρε τ' όνομά του. «Μαρξισμός».

Αλλωστε, η Κομμούνα ήταν η νομοτελειακή επιβεβαίωση του μαρξισμού.

Από τον Μαρξ η εργατική τάξη απέκτησε τη συνείδηση της θέσης της στην ιστορική εξέλιξη, ως υποκείμενο του περάσματος της κοινωνίας από τον καπιταλισμό στον κομμουνισμό. «Οπως ο Δαρβίνος ανακάλυψε το νόμο εξέλιξης της οργανικής φύσης, λέει ο Ενγκελς, έτσι ο Μαρξ ανακάλυψε το νόμο της εξέλιξης της ανθρώπινης ιστορίας: Το σκεπασμένο ίσαμε τώρα με ιδεολογικά επιστρώματα απλό γεγονός, ότι οι άνθρωποι, πριν απ' όλα πρέπει να τρώνε, να πίνουν, να έχουν κατοικία και να ντύνονται, προτού αρχίσουν να ασχολούνται με την πολιτική, την επιστήμη, την τέχνη, τη θρησκεία κλπ. Οτι επομένως η παραγωγή των άμεσων υλικών μέσων συντήρησης και κατά συνέπεια η κάθε φορά βαθμίδα της οικονομικής ανάπτυξης ενός λαού ή μιας χρονικής περιόδου, αποτελεί τη βάση απ' όπου εξελίχθηκαν οι κρατικοί θεσμοί, οι αντιλήψεις για το δίκαιο, την τέχνη, ακόμα και οι θρησκευτικές παραστάσεις των ανθρώπων της εποχής, τη βάση απ' όπου επομένως πρέπει να εξηγηθούν και όχι αντίθετα - όπως συνέβαινε ίσαμε τώρα.

Μα αυτό δεν είναι όλο. Ο Μαρξ ανακάλυψε επίσης τον ειδικό νόμο κίνησης του σημερινού κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής και της αστικής κοινωνίας που προέρχεται απ' αυτόν. Με την ανακάλυψη της υπεραξίας, φωτίστηκαν με μιας όλα, ενώ όλες οι προηγούμενες έρευνες, τόσο των αστών οικονομολόγων, όσο και των σοσιαλιστών κριτικών, είχαν πλανηθεί στο σκοτάδι».

Στο μεγαλοφυές έργο του, «Το Κεφάλαιο», μελετώντας τον κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγής, αποκαλύπτει τις εσωτερικές του αντιφάσεις, αποδεικνύοντας ότι το ξεπέρασμά του και η αντικατάστασή του από έναν ανώτερο τρόπο παραγωγής, τον κομμουνιστικό, είναι το νομοτελειακό, ότι ως τρόπος παραγωγής έχει ιστορικά όρια. Δίνοντας, ταυτόχρονα, και το εργαλείο της πρόβλεψης, σε σχέση με την εξέλιξή του ως κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού.

Ο ίδιος, βεβαίως, έλεγε ότι δεν ανακάλυψε αυτός την ταξική πάλη.

«Ο,τι καινούριο έκανα εγώ, λέει ο Μαρξ, ήταν για να αποδείξω:

1. Οτι η ύπαρξη των τάξεων συνδέεται απλώς με ορισμένες φάσεις ανάπτυξης της παραγωγής.

2. Οτι η ταξική πάλη οδηγεί αναγκαστικά στη δικτατορία του προλεταριάτου.

3. Οτι η ίδια αυτή η δικτατορία αποτελεί μονάχα το πέρασμα στην κατάργηση όλων των τάξεων και σε μια αταξική κοινωνία». (Κ. Μαρξ - Φρ. Ενγκελς, «Διαλεχτά Εργα», τόμ. 1, σελ. 530).

Ο Καρλ Μαρξ δεν ήταν μόνο ο μέγιστος θεωρητικός του προλεταριάτου. Ηταν ο ίδιος άνθρωπος της δράσης. «Ο Μαρξ, λέει ο Ενγκελς, ήταν προπάντων επαναστάτης. Ο πραγματικός σκοπός της ζωής του ήταν να βοηθήσει με έναν οποιονδήποτε τρόπο στην ανατροπή της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας και των κρατικών θεσμών που έχει δημιουργήσει, να πάρει μέρος στην απελευθέρωση του σύγχρονου προλεταριάτου, που αυτός του έδωσε για πρώτη φορά τη συνείδηση της θέσης του και των αναγκών του, τη συνείδηση των όρων της χειραφέτησής του. Ο αγώνας ήταν το στοιχείο του. Και αγωνίστηκε με πάθος, επιμονή, με επιτυχία, όσο λίγοι».

Αλλωστε, είχε άμεση συμμετοχή στην πραχτική δράση τόσο μέσα από την «Ενωση των Κομμουνιστών», το πρώτο στην ιστορία του εργατικού κινήματος, Κομμουνιστικού Κόμματος, όσο και από τη «Διεθνή Ενωση των Εργατών», την Πρώτη Διεθνή, ως μέλος του Γενικού Συμβουλίου της.

Στο σημερινό αφιέρωμα παρουσιάζουμε αποσπάσματα από άρθρο του Φρίντριχ Ενγκελς για τον Μαρξ και το έργο του, γραμμένο τον Ιούνη του 1877 και δημοσιευμένο στο «Λαϊκό ημερολόγιο», στα 1878, καθώς και αποσπάσματα από τις αναμνήσεις του ράφτη, μέλους του Γενικού Συμβουλίου της Διεθνούς, Φρίντριχ Λέσνερ γραμμένες στην 10η επέτειο από το θάνατό του, στα 1893, με τίτλο «Αναμνήσεις ενός εργάτη για τον Καρλ Μαρξ». Οι υπότιτλοι στα κείμενα είναι του «Ρ».

• Τα αποσπάσματα του Ενγκελς είναι από το «Λόγο στον τάφο του Καρλ Μαρξ» (Κ. Μαρξ - Φρ. Ενγκελς, «Διαλεχτά Εργα», Εκδόσεις «Γνώσεις», τόμ. 2, σελ. 187-189).