Στοιχείο της αντικομμουνιστικής προπαγάνδας, που κλιμακώθηκε τον προηγούμενο χρόνο με αφορμή τη συμπλήρωση 80 χρόνων από την έναρξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, αποτέλεσε διαχρονικά η συκοφάντηση της Σοβιετικής Ενωσης για την «από κοινού εισβολή και διαμελισμό της Πολωνίας» με τη Γερμανία το Σεπτέμβρη του 1939, ως μία από τις προβλέψεις του Συμφώνου Μη Επίθεσης, που είχαν υπογράψει ένα μήνα πριν. Τα πραγματικά γεγονότα, βέβαια, διαψεύδουν και αποκαλύπτουν τους αντικομμουνιστές.

Η πρόβλεψη στο Σύμφωνο μιας γραμμής οριοθέτησης, πέρα από την οποία τα γερμανικά στρατεύματα δεν επιτρεπόταν να εισέλθουν, δημιουργούσε θεωρητικά τη δυνατότητα η πολωνική κυβέρνηση να αποσυρθεί, μετά από μια ενδεχόμενη ήττα της, στα ανατολικά εδάφη της Πολωνίας και το πολωνικό κράτος, οπλισμένο και εχθρικό απέναντι στη Γερμανία, να λειτουργήσει ως ένα αμορτισέρ μεταξύ της Γερμανίας και των σοβιετικών συνόρων.

Ωστόσο, η ραγδαία κατάρρευση της αστικής πολωνικής κυβέρνησης και του στρατού, μέσα σε λιγότερο από δύο βδομάδες από τη γερμανική εισβολή την 1η Σεπτέμβρη, δημιούργησε νέα δεδομένα τα οποία δεν επέτρεψαν τέτοιους σχεδιασμούς. Οι λίγες αυτές μέρες όμως ήταν αρκετές για να δείξουν ότι οι χιτλερικοί είχαν και σχέδια εναλλακτικά προς το Σύμφωνο με τη Σοβιετική Ενωση, π.χ. τη δημιουργία μιας «ανεξάρτητης Δυτικής Ουκρανίας» στην ανατολική Πολωνία.

Η πιθανότητα δημιουργίας ενός αντισοβιετικού προτεκτοράτου στα σύνορά της δεν άφηνε πολλά περιθώρια στη Σοβιετική Ενωση.

Ετσι, στις 17 Σεπτέμβρη ο Κόκκινος Στρατός πέρασε τα σύνορα και ανέλαβε τον έλεγχο στα ανατολικά εδάφη τού μέχρι τότε πολωνικού κράτους. Εχει ιδιαίτερη σημασία να τονιστεί ότι η Σοβιετική Ενωση επέκτεινε με αυτόν τον τρόπο την κυριαρχία της σε περιοχές όπου η πλειοψηφία του πληθυσμού ήταν είτε Ουκρανοί είτε Λευκορώσοι. Επρόκειτο για σοβιετικά εδάφη που είχαν καταληφθεί το 1920 από τον πολωνικό στρατό του Πιλσούντσκι.

Η διαστρέβλωση σχετικά με το Σύμφωνο Μόλοτοφ - Ρίμπεντροπ, που επιχειρείται από τα επιτελεία της αστικής τάξης, έχει στόχο να τραβήξει την προσοχή μακριά από το γεγονός εκείνο που αποτελούσε πραγματικά μια συμφωνία διαμελισμού: Το Σύμφωνο του Μονάχου, το Σεπτέμβρη του 1938, με το οποίο Αγγλία και Γαλλία συμφώνησαν στο διαμελισμό της Τσεχοσλοβακίας και ενίσχυσαν για μια ακόμα φορά τον Χίτλερ, με σαφή το σχεδιασμό να στρέψουν τα γερμανικά στρατεύματα κατά της ΕΣΣΔ.

Τα σχέδια των ιμπεριαλιστών έγιναν σκόνη από τον Κόκκινο Στρατό, με μεγάλο βέβαια τίμημα. Τελικά ήταν οι μπολσεβίκοι αυτοί που κάρφωσαν την κόκκινη σημαία στο Ράιχσταγκ. Και θα παραμείνει άσβεστη, φωτεινή ιστορική αλήθεια ότι ο σοσιαλισμός και η πρωτοπόρα πάλη των κομμουνιστών μαζί με τους λαούς, στον απελευθερωτικό αγώνα, νίκησαν το φασισμό.

Γερμανικά στρατεύματα περνούν τα τσεχοσλοβάκικα σύνορα και μπαίνουν στην περιοχή των Σουδητών τον Οκτώβρη του 1938

Προσπαθώντας σήμερα να ξαναγράψει την Ιστορία, η ιμπεριαλιστική ΕΕ, της οποίας επίσημη ιδεολογία είναι ο αντικομμουνισμός, έχει καθιερώσει αυτήν την ημερομηνία ως «Ευρωπαϊκή Μέρα μνήμης στα θύματα του ολοκληρωτισμού και των αυταρχικών καθεστώτων», ταυτίζοντας ξεδιάντροπα τον κομμουνισμό με το ναζισμό, τη Σοβιετική Ενωση, που έδωσε 20 εκατομμύρια νεκρούς στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, με τη ναζιστική Γερμανία. «Ξεπλένει» έτσι το ναζισμό - φασισμό, που είναι γέννημα - θρέμμα του καπιταλιστικού συστήματος.

Οι απολογητές του σάπιου καπιταλισμού και της ιμπεριαλιστικής ΕΕ επιτίθενται στο σοσιαλισμό - κομμουνισμό με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον και όχι στο παρελθόν, επειδή θέλουν να θωρακίσουν το βάρβαρο σύστημα από τη μόνη πραγματική και ρεαλιστική διέξοδο για το λαό, που δεν είναι άλλη από την ανατροπή αυτής της σαπίλας.

Τις οξυμένες ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις, που ήδη σημάδευαν τον καπιταλιστικό κόσμο, όξυνε ακόμα περισσότερο η νέα οικονομική κρίση του καπιταλισμού, που ξέσπασε στα 1937 - 1938. Η κρίση χτύπησε κυρίως τις ΗΠΑ, την Αγγλία και τη Γαλλία και λιγότερο τη Γερμανία, στην οποία είχε ενταθεί η βιομηχανική δραστηριότητα για την παραγωγή πολεμικών μέσων. Για τη δημιουργία της πολεμικής βιομηχανίας μεγάλη βοήθεια προσέφεραν στη Γερμανία μονοπώλια των ΗΠΑ και άλλων ιμπεριαλιστικών κρατών.

Προς τα τέλη της δεκαετίας 1930, η Γερμανία είχε αναδειχθεί σε ένα από τα ισχυρότερα κράτη του καπιταλιστικού κόσμου. Στην παραγωγή ατσαλιού, που έφτανε τα 20 εκατομμύρια τόνους, ξεπερνούσε τη Μ. Βρετανία μιάμιση φορά. Η παραγωγή της ηλεκτρικής ενέργειας προσέγγιζε τα 49 δισεκατομμύρια κιλοβατώρες, έναντι 33 της Μ. Βρετανίας, ενώ η παραγωγή σε κάρβουνο ήταν σχεδόν ίση με αυτή της τελευταίας (240 εκατομμύρια τόνοι έναντι 244 της Μ. Βρετανίας).

Συμφωνία του Μονάχου (από αριστερά προς δεξιά: Τσάμπερλεν, Νταλαντιέ, Χίτλερ, Μουσολίνι και Τσιάνο)

Το 1937, η Τουρκία, το Ιράν και το Αφγανιστάν υπέγραψαν συμφωνία, συγκροτώντας τη λεγόμενη «Αντάντ της Εγγύς Ανατολής», σύμμαχο της Μεγάλης Βρετανίας. Ταυτόχρονα, οξύνθηκαν οι αντιθέσεις ανάμεσα στη Γερμανία και τη Γαλλία, αλλά και στο εσωτερικό της τελευταίας, όπου ένα τμήμα της γαλλικής αστικής τάξης επιδίωκε συμμαχία με τη Βρετανία και τις ΗΠΑ κατά της Γερμανίας, ενώ το άλλο επέλεγε τη σύμπραξη με τη Γερμανία. Επίσης, τη Γαλλία ανησυχούσε το γεγονός ότι η Ιταλία εποφθαλμιούσε την Κορσική, τη Νίκαια και τη Σαβοΐα.

Τα συμφέροντά τους συγκρούονταν και στη Μεσόγειο, όπου η Ιταλία επιδίωκε να κυριαρχήσει. Από την άλλη πλευρά, ανησυχούσαν και οι ΗΠΑ εξαιτίας των επιδιώξεων της Ιαπωνίας στον Ειρηνικό. Η Ιαπωνία είχε ρίξει από το 1938 το σύνθημα της «νέας τάξης πραγμάτων στην Ανατολική Ασία». Επιδίωκε να συμπεριλάβει στη σφαίρα επιρροής της την Κίνα, την Ινδοκίνα, την Ινδονησία και τις Φιλιππίνες, με σκοπό να εξουδετερώσει τις ΗΠΑ, ως κύριο ανταγωνιστή της στον Ειρηνικό Ωκεανό.

Επίσης, οι ΗΠΑ έβλεπαν με ανησυχία την αυξανόμενη επιρροή της Γερμανίας στη Λατινική Αμερική. Το καλοκαίρι του 1938 η κυβέρνηση των ΗΠΑ συγκρότησε ειδική επιτροπή, για να μελετήσει τα μέτρα εναντίον της Γερμανίας στη Λατινική Αμερική. Το Μάρτη του 1939 η αμερικανική κυβέρνηση επέβαλε απαγορευτικούς στην ουσία δασμούς στα γερμανικά εμπορεύματα που εισάγονταν στις ΗΠΑ.

Ο μεταξύ τους ανταγωνισμός οξυνόταν από το γεγονός ότι οι ΗΠΑ, μπροστά στην εξασθένιση Βρετανίας - Γαλλίας, προσπαθούσαν να εκμεταλλευτούν για δικό τους όφελος τις αγορές της βρετανικής και της γαλλικής αποικιακής αυτοκρατορίας, τις οποίες επίσης διεκδικούσε με αξιώσεις η Γερμανία. Αυτές οι εξελίξεις δημιουργούσαν αντικειμενικά το έδαφος για τη στρατιωτικο-πολιτική συνεργασία των ΗΠΑ - Γαλλίας - Βρετανίας, εναντίον της Γερμανίας. Ταυτόχρονα, από τη δική τους πλευρά, οι Γερμανία - Ιταλία - Ιαπωνία και οι σύμμαχοί τους είχαν συγκροτήσει, όπως έχει αναφερθεί, τη δική τους συμμαχία, γνωστή ως Αντικομιντέρν Σύμφωνο.

Στο πλαίσιο της προετοιμασίας τους για την αντιμετώπιση της Γερμανίας και των συμμάχων της, οι ΗΠΑ - Γαλλία - Βρετανία οργάνωσαν νέες ναυτικές βάσεις. Η Βρετανία, στον Ινδικό και στον Ειρηνικό Ωκεανό, στη Μεσόγειο και στη Νότια Αφρική. Οι ΗΠΑ, στον Ειρηνικό και στον Ατλαντικό Ωκεανό. Η Γαλλία, στη Μεσόγειο Θάλασσα. Το Μάη του 1938 οι ΗΠΑ αποφάσισαν να αυξήσουν τον πολεμικό τους στόλο κατά 20%. Στις αρχές του 1939, το Κογκρέσο επικύρωσε το νέο πρόγραμμα της Πολεμικής Αεροπορίας, σύμφωνα με το οποίο ο αριθμός των αεροπλάνων θα έφτανε τις 5.500 μονάδες. Την πολεμική προετοιμασία διηύθυναν άμεσα οι μεγιστάνες των ΗΠΑ, ιδιοκτήτες των επιχειρηματικών ομίλων «Μόργκαν», «Τζένεραλ Μότορς», «ΙΤΤ» κ.ά.

Ανάλογες προετοιμασίες έκανε και η Ιαπωνία. Από τον Ιούλη του 1937 άρχισε πολεμικές επιχειρήσεις στην Κεντρική Κίνα. Μετά από αρχικές αποτυχίες, ο ιαπωνικός στρατός κατόρθωσε να καταλάβει στρατηγικά σημεία, υποχρεώνοντας την κυβέρνηση του Κουομιντάνγκ να μεταφέρει την έδρα της από το Νανκίν στο Τσουνγκ Κιγκ. Το Δεκέμβρη του 1938, ηγετικά στελέχη του Κουομιντάνγκ αυτομόλησαν στην ιαπωνική πλευρά. Απέραντες κινεζικές εκτάσεις, τα βασικά βιομηχανικά κέντρα της Κίνας και ολόκληρο το σιδηροδρομικό δίκτυο πέρασαν στον έλεγχο της Ιαπωνίας.

Παρά τις οξύτατες αντιθέσεις ανάμεσα στις δύο ιμπεριαλιστικές συμμαχίες, οι ΗΠΑ - Γαλλία - Βρετανία δεν αποφάσιζαν τη διεξαγωγή πολεμικών επιχειρήσεων κατά της Γερμανίας και των συμμάχων της. Επιδιώκοντας να στρέψουν τη Γερμανία εναντίον της Σοβιετικής Ενωσης φάνηκαν πρόθυμες να αποδεχτούν μια σειρά από γερμανικές αξιώσεις.

Ετσι, στις 31 Μάη 1937, ο Βρετανός πρεσβευτής στο Βερολίνο δήλωσε ότι «η Αγγλία καταλαβαίνει απόλυτα την ανάγκη να ρυθμιστεί το ζήτημα (της Αυστρίας) στο πλαίσιο του γερμανικού Ράιχ». Την ίδια τακτική τήρησαν και οι Γαλλία - ΗΠΑ. Μετά από αυτά, γερμανικά στρατεύματα εισέβαλαν στην Αυστρία (11 Μάρτη 1938) και στις 12 του μήνα η κατάληψή της είχε ολοκληρωθεί.

Στις 17 Μάρτη η Σοβιετική Ενωση πρότεινε τη σύγκληση διεθνούς διάσκεψης, υπογραμμίζοντας ότι μετά από την κατάληψη της Αυστρίας ερχόταν η σειρά της Τσεχοσλοβακίας. Οι κυβερνήσεις Γαλλίας και Βρετανίας απέρριψαν τη σοβιετική πρόταση, ενώ η κυβέρνηση των ΗΠΑ ούτε καν απάντησε. Μάλιστα, η Τράπεζα της Αγγλίας παρέδωσε στη γερμανική Τράπεζα το μέρος από το απόθεμα χρυσού της Αυστρίας που φυλασσόταν στο Λονδίνο.

Με την κατάληψη της Αυστρίας, η Γερμανία πήρε στα χέρια της το μεγάλο πολεμικό βιομηχανικό συγκρότημα «Αλμπίνε Μονταγκέζελσαφτ», καθώς και το πετρέλαιο της νότιας Αυστρίας, αλλά και ολόκληρη την αυστριακή βιομηχανία. Μετά από την Αυστρία ήρθε πράγματι η σειρά της Τσεχοσλοβακίας, μιας χώρας που είχε πολύ ανεπτυγμένη βιομηχανία. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 1937 η εξόρυξη κάρβουνου στην Τσεχοσλοβακία έφτασε τα 27,5 εκατομμύρια, του χυτοσίδηρου τα 1,7 εκατομμύρια και του ατσαλιού τα 2,3 εκατομμύρια τόνους. Τα εργοστάσια αυτοκινήτων κατασκεύαζαν 14.600 μονάδες το χρόνο. Τα χημικά εργοστάσια θεωρούνταν μεγαλύτερα από τα γερμανικά. Επιπλέον, διέθετε σημαντικά αποθέματα χρυσού και συναλλάγματος.

Στις 19 Μάη 1938 άρχισαν να συγκεντρώνονται γερμανικά στρατεύματα στα σύνορα της Τσεχοσλοβακίας. Η κυβέρνησή της επιστράτευσε εφέδρους, αρνούμενη να αποδεχτεί τετελεσμένα. Η γερμανική πλευρά υποχώρησε καταρχήν, όμως στη συνέχεια οι Βρετανία - ΗΠΑ, με τη μεσολάβηση του Βρετανού μεγιστάνα Ράνσιμαν, άρχισαν να πιέζουν την τσεχοσλοβακική κυβέρνηση Μπένες, με τον ισχυρισμό ότι οι αξιώσεις της Γερμανίας περιορίζονταν στην καταγγελία του Συμφώνου Αμοιβαίας Βοήθειας, που είχε υπογραφεί ανάμεσα στην Τσεχοσλοβακία και την ΕΣΣΔ.

Στις 29 Σεπτέμβρη 1938 άρχισε στο Μόναχο η διάσκεψη για την Τσεχοσλοβακία. Τη Γερμανία εκπροσωπούσε ο Χίτλερ, τη Βρετανία ο Τσάμπερλεν, τη Γαλλία ο Νταλαντιέ και την Ιταλία ο Μουσολίνι. Με βάση τη συμφωνία, που υπογράφτηκε στις 30 Σεπτέμβρη (Σύμφωνο του Μονάχου), η Τσεχοσλοβακία ήταν υποχρεωμένη να παραδώσει στη Γερμανία μέσα σε δέκα μέρες τη Σουδητία (στην οποία κατοικούσαν και γερμανόφωνοι πληθυσμοί) και μέσα σε τρεις μήνες να ικανοποιήσει τις εδαφικές αξιώσεις της Ουγγαρίας και της Πολωνίας.

Ετσι, από την Τσεχοσλοβακία αφαιρέθηκε εδαφική έκταση 41.098 τετραγωνικών χιλιομέτρων, με πληθυσμό περίπου 5 εκατομμύρια κατοίκους. Στις 13 Οκτώβρη 1938, η «Στάνταρντ Οϊλ» και η «ΙΓ Φαρμπενίντουστρι» υπέγραψαν συμφωνία για την ίδρυση αμερικανογερμανικής εταιρείας, η οποία θα μονοπωλούσε τις πατέντες για την παραγωγή συνθετικής βενζίνης, που ήταν αναγκαία για το γερμανικό στρατό.

Η παραπάνω πολιτική των «δημοκρατικών» καπιταλιστικών κρατών, γνωστή ως πολιτική του «κατευνασμού», σήμαινε τη στήριξη του Αξονα ως «προπυργίου της Δύσης ενάντια στον μπολσεβικισμό», σύμφωνα με τη χαρακτηριστική δήλωση του Βρετανού υπουργού Εξωτερικών, λόρδου Χάλιφαξ, μετά από συνάντησή του με τον Χίτλερ.

Στο βιβλίο των Σάιερς και Καν, «Ο μυστικός πόλεμος εναντίον της Ρωσίας», που εκδόθηκε στις ΗΠΑ το 1946, χαρακτηρίζονται με σαφήνεια ο σκοπός και τα αποτελέσματα της Συμφωνίας του Μονάχου: «Οι κυβερνήσεις της ναζιστικής Γερμανίας, της φασιστικής Ιταλίας, της Αγγλίας και της Γαλλίας υπέγραψαν τη συμφωνία του Μονάχου, πραγματοποιήθηκε δηλαδή το όνειρο της αντισοβιετικής "Ιερής συμμαχίας", που η παγκόσμια αντίδραση το θώπευε από το 1918 ακόμα. Η συμφωνία είχε αφήσει τη Ρωσία χωρίς συμμάχους. Το γαλλο-σοβιετικό σύμφωνο - ο ακρογωνιαίος λίθος της συλλογικής ασφάλειας στην Ευρώπη - είχε ενταφιασθεί. Οι Σουδήτες της Τσεχοσλοβακίας έγιναν τμήμα της ναζιστικής Γερμανίας. Μπροστά στις χιτλερικές ορδές είχαν ανοιχθεί διάπλατα οι πύλες προς την Ανατολή».

Επίσης, στην εισήγηση της ΚΕ του ΚΚ (Μπ.) της ΕΣΣΔ στο 18ο Συνέδριο του Κόμματος (1939) αναφερόταν: «Παραχωρήθηκαν στη Γερμανία οι σουδητικές περιοχές σαν τίμημα της υποχρέωσής της να αρχίσει τον πόλεμο κατά της Σοβιετικής Ενωσης».

Από την πλευρά της, η Σοβιετική Ενωση έκανε κάθε δυνατή προσπάθεια για να αποτραπεί η κατάληψη της Τσεχοσλοβακίας. Μάλιστα, είχε πάρει και πρακτικά μέτρα, προωθώντας στα δυτικά σύνορά της 30 μεραρχίες πεζικού και θέτοντας σε πολεμική ετοιμότητα μεγάλες μονάδες αρμάτων μάχης. Είχε ήδη δηλώσει στην κυβέρνηση της Τσεχοσλοβακίας ότι θεωρούσε τον εαυτό της δεσμευμένο από το σοβιετο-τσεχοσλοβακικό σύμφωνο, σε περίπτωση που η Τσεχοσλοβακία αποφάσιζε να αμυνθεί. Ομως, οι προσπάθειες της ΕΣΣΔ απέβησαν μάταιες.

Η υπονόμευση και απόρριψη των σοβιετικών πρωτοβουλιών για την αποτροπή του πολέμου εκφράστηκε τόσο πριν, όσο και μετά από το Σύμφωνο του Μονάχου. Είναι χαρακτηριστικά τα εξής γεγονότα: Το Μάρτη του 1939 η σοβιετική κυβέρνηση πρότεινε να συγκληθεί διάσκεψη ανάμεσα στην ίδια και τις Βρετανία - Γαλλία - Πολωνία - Ρουμανία - Τουρκία, με σκοπό τη λήψη μέτρων σε περίπτωση γερμανικής επίθεσης. Η βρετανική κυβέρνηση απέρριψε την πρόταση ως πρόωρη και αντιπρότεινε να υπογραφτεί μια αγγλο-γαλλο-πολωνο-σοβιετική δήλωση για σύγκληση διάσκεψης, σε περίπτωση που θα προέκυπτε κίνδυνος για την ανεξαρτησία οποιουδήποτε ευρωπαϊκού κράτους.

Η ΕΣΣΔ δέχτηκε την αντιπρόταση, όμως η Βρετανία στη συνέχεια ακύρωσε τη δική της πρόταση. Μετά από νέα σοβιετική πρόταση πραγματοποιήθηκε συνάντηση, στη Μόσχα, αντιπροσωπειών των ΕΣΣΔ - Γαλλίας - Βρετανίας, με στόχο τη σύναψη συμφώνου αμοιβαίας βοήθειας, που επίσης ναυάγησε, έχοντας εξαρχής υπονομευτεί από τις Γαλλία - Βρετανία.

Ταυτόχρονα, η βρετανική κυβέρνηση άρχισε μυστικές διαπραγματεύσεις με τη Γερμανία, με σκοπό τη σύναψη πολιτικής και οικονομικής συμφωνίας, που θα έδινε τη δυνατότητα στη Γερμανία να στραφεί κατά της Σοβιετικής Ενωσης.

Μετά από αυτά, καθώς και μετά από το Σύμφωνο του Μονάχου που είχε προηγηθεί, η ΕΣΣΔ, έχοντας απέναντί της και τα δυο ιμπεριαλιστικά μπλοκ, επιδίωξε συμφωνία με τη Γερμανία, έστω για να αναβάλει την επίθεση της Γερμανίας εναντίον της, που την θεωρούσε βέβαιη. Ετσι, οι υπουργοί Εξωτερικών της Σοβιετικής Ενωσης, Βιάτσεσλαβ Μόλοτοφ, και της Γερμανίας, Γιοακίμ Ρίμπεντροπ, υπέγραψαν Σύμφωνο Μη Επίθεσης μεταξύ των δύο χωρών (23 Αυγούστου 1939), με ισχύ 10 ετών. Με το Σύμφωνο η Σοβιετική Ενωση αξιοποιούσε τις ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις. Το ίδιο επιδίωξε και αργότερα, με το Σύμφωνο Ουδετερότητας που υπέγραψε με την Ιαπωνία, στις 13 Απρίλη 1941.

Το Σύμφωνο Ρίμπεντροπ - Μόλοτοφ εξασφάλισε στην ΕΣΣΔ 21 πολύτιμους μήνες πολεμικής προετοιμασίας, απαραίτητους για την άμυνά της. Πράγματι, την περίοδο 1939 έως τον Ιούνη 1941 η αριθμητική δύναμη των Ενόπλων Δυνάμεων της ΕΣΣΔ αυξήθηκε σχεδόν τρεις φορές. Συγκροτήθηκαν 125 νέες μεραρχίες, ενώ έγινε και ο εφοδιασμός του στρατού με νέα πολεμικά τεχνικά μέσα και καινούργιους τύπους εξοπλισμών.

Η υπεροχή του σοσιαλισμού και σε αυτόν τον τομέα αναδεικνύεται ασύγκριτη. Είναι χαρακτηριστικό ότι 60 χρόνια πριν, η Σοβιετική Ενωση αναμετρήθηκε με έναν πολύ πιο βαρύ και φονικό ιό και σε σύντομο χρονικό διάστημα κατάφερε να τον συντρίψει, καταγράφοντας μάλιστα ελάχιστες απώλειες.

Πρόκειται για τον ιό της ευλογιάς...

Η αρρώστια αυτή, γνωστή από τα παλιά χρόνια στην Απω Ανατολή, αποτελούσε τον εφιάλτη των λαών της, γιατί οι επιδημίες της ήταν θανατηφόρες. Από την Απω Ανατολή μεταδόθηκε στην Εγγύς Ανατολή και έπειτα, σιγά σιγά, στις ευρωπαϊκές χώρες.

Οι Ισπανοί κατακτητές μεταφέρανε την ευλογιά, κατά το 1517, στην Κούβα και στις Μπαχάμες κι από εκεί μεταδόθηκε σε ολόκληρη τη Βόρεια και Νότια Αμερική, με ολέθρια αποτελέσματα. Στην Αμερική η εξάπλωση της ευλογιάς ήταν ένας από τους λόγους εξαφάνισης του πολιτισμού των Μάγια. Με την ανάπτυξη της συγκοινωνίας, η ευλογιά μεταδόθηκε σε όλη τη Γη. Στη Ρωσία πρωτοεμφανίστηκε τον 17ο αιώνα στη Σιβηρία, όπου αφάνισε το 1/3 του πληθυσμού της.

Ο πρώτος που περιέγραψε τη μέθοδο του εμβολιασμού κατά της ευλογιάς ήταν ο Ελληνας γιατρός Ιάκωβος Πυλαρινός (1715). Ο Πυλαρινός έκανε τον εμβολιασμό με πύο από φλύκταινα αρρώστου σε σώμα υγιούς.

Το 1796 ο Αγγλος γιατρός Εντουαρντ Τζένερ ανακάλυψε ότι κάποιες γυναίκες που άρμεγαν αγελάδες και είχαν προσβληθεί από τον ιό της δαμαλίτιδας ήταν απρόσβλητες στις θανατηφόρες επιδημίες ευλογιάς. Τον ίδιο χρόνο αποδείχτηκε η προφυλακτική δράση του προληπτικού εμβολιασμού, με τη μέθοδο του δαμαλισμού.

Στη Σοβιετική Ενωση, η τελευταία εστία ευλογιάς είχε εξαλειφθεί από το 1937. Το υποχρεωτικό σύστημα εμβολιασμού που εισήχθη από το 1919, με ψήφισμα που έφερε την υπογραφή του Λένιν, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εξαφάνιση της αρρώστιας.

Από το 1937 που εξαφανίστηκε η ασθένεια από τη Σοβιετική Ενωση, ο εμβολιασμός κατά της ευλογιάς συνεχίστηκε (σε όλα τα παιδιά ηλικίας ενός ή δύο ετών, με επανάληψη στην ηλικία των οκτώ και δεκαέξι ετών). Το 1960 αναφορές στην ευλογιά έβρισκες μόνο στα ιατρικά εγχειρίδια...

Ο Αλεξέι Κοκορέκιν ήταν διακεκριμένος γραφίστας, βραβευμένος δύο φορές με το Βραβείο Στάλιν. Το Δεκέμβρη του 1959 ταξίδεψε στην Ινδία μαζί με άλλους καλλιτέχνες και συγγραφείς, μια ακόμα προσφορά αναγνώρισης του έργου του από το σοβιετικό κράτος.

Οταν επέστρεψε από την Ινδία στη Μόσχα, στο αεροδρόμιο Βνούκοβο τον υποδέχτηκαν η σύζυγός του και η κόρη του από τον πρώτο του γάμο. Το βράδυ στο σπίτι του ανέβασε πυρετό με δυνατό βήχα και πονούσε σε όλο του το σώμα. Ο παθολόγος της κοντινής Πολυκλινικής διέγνωσε γρίπη. Ο ασθενής όμως χειροτέρεψε και εμφάνισε εξανθήματα στο σώμα του.

Την επόμενη μέρα εισήχθη στο Νοσοκομείο Μπότκιν. Η αρχική διάγνωση ήταν γρίπη και θεωρήθηκε ότι τα εξανθήματα ήταν αλλεργική αντίδραση. Στις 29 Δεκέμβρη, τρίτη μέρα νοσηλείας του, χειροτέρεψε ραγδαία και κατέληξε. Εγινε νεκροψία και το ιατρικό προσωπικό προσπάθησε και μετά το θάνατό του να έχει μια ακριβή διάγνωση για την ασθένεια και την αιτία θανάτου. Η κηδεία του έγινε στις 31 Δεκέμβρη, με όλα τα προληπτικά μέτρα για το ενδεχόμενο μιας μολυσματικής επικίνδυνης ασθένειας (σφραγισμένο φέρετρο που αποτεφρώθηκε, χωρίς την παρουσία συγγενών).

Τη δεύτερη βδομάδα του Γενάρη και άλλοι ασθενείς του Νοσοκομείου Μπότκιν εμφάνισαν παρόμοια συμπτώματα με αυτά του Κοκορέκιν. Οι γιατροί, που ήταν βέβαιοι ότι σύντομα θα αποκαλυφθεί η αιτία των εξανθημάτων και θα βρεθεί το αλλεργιογόνο, έστειλαν δείγμα δέρματος από ασθενή στο Επιστημονικό Ερευνητικό Ινστιτούτο Ορών και Εμβολίων.

Εκεί, ο ακαδημαϊκός Μιχαήλ Ακίμοβιτς Μαρόζοφ (που είχε αρχίσει να «πολεμά» την ευλογιά από την περίοδο πριν ακόμα από την Επανάσταση και είχε ήδη διατυπώσει την πρόταση για ένα παγκόσμιο πρόγραμμα για την εξάλειψη της ασθένειας) ήταν αυτός που εντόπισε στο δείγμα του ασθενούς σωμάτια του ιού Πάσεν, δηλαδή της «μαύρης» ή «αιμορραγικής» ευλογιάς.

Από το θάνατο του εικαστικού Κοκορέκιν είχαν περάσει δύο βδομάδες και στο διάστημα αυτό θα μπορούσε να είχε μολυνθεί πάρα πολύς κόσμος.

Σήμανε συναγερμός! Η Ακαδημία Ιατρικών Επιστημών και οι επιδημιολόγοι - λοιμωξιολόγοι της Μόσχας άρχισαν να δουλεύουν με σχέδιο 24 ώρες το εικοσιτετράωρο.

Ξεκίνησε μια διαδικασία εκτεταμένης ιχνηλάτησης αρχικά για όλες τις επαφές του νεκρού εικαστικού Κοκορέκιν, από την είσοδό του στο αεροπλάνο για την επιστροφή στη Μόσχα και μετά. 75 επιβάτες, αεροσυνοδοί, πιλότοι, τελωνειακοί που έκαναν τους ελέγχους στο αεροδρόμιο της Μόσχας, οι συγγενείς, οι θεράποντες ιατροί του, οι ασθενείς στο νοσοκομείο όπου νοσηλεύτηκε...

Για όλους αυτούς οργανώθηκε ένα γιγάντιο πρόγραμμα καραντίνας. Οι αρχές προσπάθησαν να εντοπίσουν ακόμα και όσους ήρθαν τυχαία σε επαφή με τον Κοκορέκιν ή και άλλους ασθενείς. Μιλάμε για χιλιάδες κόσμου!

Αποφασίστηκε να επιμεριστεί η επιδημία σε δύο εστίες: Το Νοσοκομείο Μπότκιν και ο κύκλος συγγενών και γνωστών του Κοκορέκιν. Στο νοσοκομείο επιβλήθηκε «καθεστώς στρατοπέδου», δηλαδή απαγορευόταν σε όλους να μπουν στο κτίριο και απαγορεύτηκε η έξοδος σε όσους ήταν μέσα. Η λοίμωξη εξαπλωνόταν με τους πιο απίθανους τρόπους (αεραγωγούς, αντικείμενα που άγγιζαν κ.λπ.). Το νοσοκομείο είχε 2.500 ασθενείς και περίπου 5.000 άτομα προσωπικό. Βρέθηκαν για όλους κρεβάτια και στρώματα, ενώ για τα σεντόνια επιστρατεύτηκαν με εντολή της κυβέρνησης αποθέματα του στρατού.

Στην άλλη εστία, των επαφών και των συγγενών του εικαστικού, υπήρχε επίσης εξάπλωση του ιού. Αρρώστησε μια φίλη της δεύτερης συζύγου του, που στη συνέχεια κόλλησε τον άντρα της και το γιο της.

Επίσης, ένας ασφαλιστής που επισκέφτηκε το διαμέρισμα του Κοκορέκιν μετά το θάνατό του για να κανονίσει τα ασφάλιστρα που θα εισέπραττε η χήρα. Ακόμα, αρρώστησε η σύζυγος ενός φίλου του Κοκορέκιν, που πήγε για λίγο να τον δει μόλις εκείνος επέστρεψε από την Ινδία, και διέδωσε επίσης την ασθένεια στον οικογενειακό και φιλικό της κύκλο.

Η έκταση της ιχνηλάτησης ήταν τεράστια. Τα εν δυνάμει κρούσματα εντοπίζονταν από τις αρχές και απομονώνονταν σε καραντίνα. Ωστόσο ο αριθμός των επαφών ήταν πολύ μεγάλος. Η κόρη του Κοκορέκιν είχε συναντηθεί με τους καθηγητές και τους συμφοιτητές της και είχε δώσει εξετάσεις, στο έτος της, στο πανεπιστήμιο. Κι έπειτα οι καθηγητές ήρθαν σε επαφή με άλλους φοιτητές κ.ο.κ. Αναζητήθηκαν όλοι και τέθηκαν σε καραντίνα.

Ο παθολόγος της Πολυκλινικής που είχε εξετάσει τον Κοκορέκιν είδε μετά από εκείνον άλλους 117 ασθενείς. Αναζητήθηκαν και αυτοί και τέθηκαν σε καραντίνα... Αναζητήθηκαν ακόμα και αγοραστές αντικειμένων που ανήκαν στον Κοκορέκιν και η χήρα του τα πούλησε μετά το θάνατό του...

Συνολικά στη Μόσχα και στα περίχωρα τέθηκαν σε καραντίνα 9.000 άτομα. Για τις ανάγκες αυτές εκκενώθηκαν το μεγαλύτερο Νοσοκομείο Λοιμώξεων της πρωτεύουσας στη Σακαλίναγια Γκαρά και άλλα νοσοκομεία. Παράλληλα, μπήκε σε εφαρμογή μια πρωτοφανής σε μέγεθος απολύμανση οικιακών και εργασιακών χώρων.

Κρίσιμο μέτρο όμως για το σταμάτημα εξάπλωσης του ιού ήταν η πρόληψη, δηλαδή ο μαζικός εμβολιασμός. Μέσα σε πέντε μέρες από τον εντοπισμό του ιού ήταν έτοιμα τα αποθέματα εμβολίων για όλους τους κατοίκους της Μόσχας!

Για 7.000.000 ανθρώπους συγκροτήθηκαν περίπου 10.000 μπριγάδες εμβολιασμού, με τη συμμετοχή γιατρών, νοσηλευτών, φοιτητών Ιατρικής κ.λπ. Μέσα σε μια βδομάδα εμβολιάστηκαν εκατομμύρια άνθρωποι! Εμβολιάζονταν οι πάντες, μωρά, ηλικιωμένοι, ακόμα και ετοιμοθάνατοι. Ηταν μια γιγάντια προσπάθεια!

Από την επανεμφάνιση του ιού της ευλογιάς στη Μόσχα το 1960 αρρώστησαν δεκάδες άνθρωποι, αλλά κατέστη δυνατό να σωθεί η ζωή των περισσότερων. Εκτός από τον Κοκορέκιν πέθαναν άλλοι τρεις άνθρωποι. Αντιλαμβάνεται κανείς ότι τα θύματα θα μπορούσε να ήταν υπερπολλαπλάσια αν δεν υπήρχε αυτή η έγκαιρη και τιτάνια κινητοποίηση των σοβιετικών αρχών και του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού.

Στο τέλος του 20ού αιώνα η ευλογιά εξαλείφθηκε από όλη τη Γη και μάλιστα αυτό ξεκίνησε με πρωτοβουλία των Σοβιετικών γιατρών. Είναι ίσως η μόνη λοιμώδης νόσος που έχει εξαλειφθεί παντελώς.

Το 1958, στη Συνέλευση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, ο Βίκτωρ Ζντάνοφ, αναπληρωτής υπουργός Υγείας της ΕΣΣΔ, πρότεινε ένα πλανητικό πρόγραμμα εξάλειψης της ευλογιάς. Ο Μιχαήλ Ακίμοβιτς Μαρόζοφ, «πατέρας» της ιδέας για την εξάλειψη της ασθένειας, έλεγε ότι αφού έγινε εφικτό να εξαλειφθεί σε ολόκληρη την ΕΣΣΔ, τότε μπορεί να εξαλειφθεί και σε ολόκληρο τον κόσμο, ενώ όσο υπάρχει σε άλλες χώρες τότε και η ΕΣΣΔ κινδυνεύει από εισαγόμενα κρούσματα.

Η ασθένεια ήταν εξαπλωμένη τότε σε πάνω από 65 χώρες του κόσμου και κόστιζε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπινες ζωές. Η ιδέα της σοβιετικής αντιπροσωπείας θεωρήθηκε αρχικά «μη υλοποιήσιμη» από ιατρικούς κύκλους άλλων χωρών.

Το 1959 η ΕΣΣΔ ουσιαστικά άρχισε από μόνη της να υλοποιεί το παγκόσμιο πρόγραμμα για την εξάλειψη της ευλογιάς, εξάγοντας σταθερά το σοβιετικό εμβόλιο, σε χώρες που μαστίζονταν από την ασθένεια. Μετά από οχτώ χρόνια, το 1967, μπήκαν στο πρόγραμμα και οι ΗΠΑ και άλλες δυτικές χώρες.

Μια χούφτα άνθρωποι «έριξαν το γάντι» σε μια ασθένεια με ιστορία αιώνων, που κόστισε εκατοντάδες εκατομμύρια ζωές. Από σοβιετικής πλευράς συμμετείχαν στο πρόγραμμα περίπου 50 - 60 ειδικοί γιατροί. Δούλεψαν για τον εμβολιασμό σε χώρες με πολύ διαφορετικές κλιματολογικές και γεωμορφολογικές συνθήκες, με διαφορετική κουλτούρα και κοινωνικοπολιτική διοίκηση, δούλεψαν συχνά σε πολύ αντίξοες συνθήκες, ερχόμενοι και οι ίδιοι αντιμέτωποι με άλλες διαφορετικές ασθένειες, με εμπόλεμες περιοχές κ.ο.κ., αντιμετωπίζοντας παλικαρίσια τους κινδύνους.

Και η ευλογιά νικήθηκε! Η τελευταία εστία της νόσου στη Γη καταγράφηκε το 1977 στη Σομαλία. Εκτοτε εξαφανίστηκε. Το 1980 ο ΟΗΕ δημοσιοποίησε έγγραφο ανακοινώνοντας την πλήρη και αδιαμφισβήτητη νίκη κατά της ευλογιάς σε κάθε γωνιά της Γης.

ΠΗΓΕΣ:

-- Δήμητρας Καρανάσιου: «Σημειώσεις για την οργάνωση της υγειονομικής και αντιεπιδημικής φροντίδας στην ΕΣΣΔ» («Ριζοσπάστης» 28-29/3/2020)

-- Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος 12.

-- https://youtu.be/0oYfQw7J8hE