Αν κανείς μείνει μόνο στην εξωτερική εικόνα τους έχει διαπράξει ένα τεράστιο σφάλμα, ένα σφάλμα που τον καθιστά υπόλογο στην ίδια την Ιστορία. Αν κανείς ενδιαφερθεί και προχωρήσει λίγο πιο μέσα, τα δώρα αυτής της «εμβάθυνσης» είναι πολλά και, κυρίως, σπάνια. Γιατί σ' αυτές τις ζοφερές και άθλιες - για τους πολλούς - πολυκατοικίες της λεωφόρου Αλεξάνδρας, μπορεί κανείς σήμερα να συναντήσει ακόμα το χαμόγελο, την ανθρωπιά, τη γειτονιά, το μεράκι και το κουράγιο που απαιτεί αυτός ο άλλος τρόπος σκέψης, αυτή η άλλη στάση ζωής...

Ολα αυτά τα χρόνια - ειδικά την τελευταία πενταετία, που η λέξη «κατεδάφιση» ακούγεται από επίσημα κυβερνητικά χείλη - πάρα πολλοί γνωστοί αρχιτέκτονες μίλησαν - μέσα από άρθρα τους στον Τύπο - για την ιστορική αξία και σημασία αυτών των κτιρίων. Μίλησαν για την πρώτη προσπάθεια του κράτους για οργανωμένη μέριμνα, για «την ύπαρξη του χτες που επιζεί πεισματικά με την ιδιοτυπία του, μέσα στις αλυσίδες των μικροαστικών πολυκατοικιών που μυρίζουν όνειρα εργολάβων». Παράλληλα, μόλις πρόσφατα η Εκθεση της Ελληνικής Αρχιτεκτονικής στη Φρανκφούρτη, οργανωμένη από το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής, επέλεξε το συγκρότημα αυτό των πολυκατοικιών ως ένα από τα 113 σημαντικότερα έργα του 20ού αιώνα. «Είναι εξαίρετα έργα της πρωτοποριακής τότε ιδεολογίας του Μοντερνισμού, που ευαγγελιζόταν την αρχιτεκτονική της ελπίδας, με κύρια χαρακτηριστικά τη διαφάνεια των δομικών υλικών, την ελεύθερη κάτοψη, το φως του ήλιου, τον αέρα», τονίζουν σήμερα οι ειδικοί.

Αλλά, ας πάρουμε τα πράγματα απ' την αρχή. Οι οχτώ τριώροφες πολυκατοικίες της Αλεξάνδρας, με τα 228 διαμερίσματα των 50 τ.μ. το καθένα, χτίστηκαν το 1936 απ' τον αρχιτέκτονα Κίμωνα Λάσκαρη και τον πολιτικό μηχανικό Δημήτρη Κυριακό. Ολοι σήμερα συμφωνούν πως οι δύο αυτοί επιστήμονες «συνέθεσαν τότε ένα μοναδικό για την εποχή του ιδίωμα, εμπνεόμενοι από την κεντροευρωπαϊκή εμπειρία στη λαϊκή στέγαση». Ολα τα διαμερίσματα αγοράστηκαν από πρόσφυγες της Μικρασίας, έναντι μεγάλου για την εποχή εκείνη ποσού (γύρω στις 80.000 δραχμές).

Ο καιρός πέρασε, η ανοικοδόμηση άρχισε στην Αθήνα και οι περισσότεροι ιδιοκτήτες άρχισαν να μετακομίζουν σε «καλές» γειτονιές, σε πολυώροφες «ευπρεπείς» πολυκατοικίες, νοικιάζοντας τα σπίτια τους σε ηλικιωμένους, εργένηδες, εργάτες και - τα τελευταία χρόνια - σε αλλοδαπούς. Παράλληλα, εδώ και 30 χρόνια όλες οι κυβερνήσεις, πολλά υπουργεία και πολλοί φορείς μίλησαν για την... ανάπλαση των προσφυγικών πολυκατοικιών, χωρίς ωστόσο να προστεθεί στο χώρο ούτε ένα πετραδάκι. Αντίθετα, το ότι πάντα σαν σκιά πλανιόταν ο φόβος της κατεδάφισης - μιας και η αξία γης (14 στρέμματα) που καταλαμβάνουν οι συγκεκριμένες πολυκατοικίες είναι τεράστια - απέτρεψε τους ιδιοκτήτες να επενδύσουν χρήματα στα σπίτια τους.

Μόλις πριν τρεις μήνες το ΥΠΕΧΩΔΕ έκανε «πάσα» το πρόβλημα στο υπουργείο Οικονομικών, βγήκε τότε ο Γ. Παπαντωνίου και μίλησε για κατεδάφισή τους, για δημιουργία πρασίνου στο χώρο και για αποζημίωση των ιδιοκτητών. Ωστόσο, και το υπουργείο Οικονομικών έκανε «πάσα» με τη σειρά του το πρόβλημα στην Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου, η οποία πλησίασε όλους τους ιδιοκτήτες και προσπάθησε να τους «εξαγοράσει» με την τιμή των 15.000.000 το διαμέρισμα - όταν η αντικειμενική τους τιμή δεν ξεπερνά τα 5.000.000! Κι ενώ κανείς δεν ξέρει τι ακριβώς γίνεται, όλοι γνωρίζουν πως το συγκεκριμένο χώρο τον θέλουν οι αρμόδιοι για δημιουργία γκαράζ (μιας και το Μετρό έφτασε ακριβώς απέναντι απ' τις ιστορικές πολυκατοικίες)!

«Με όλα αυτά κανείς δε δίνει λεφτά να φτιάξει τα διαμερίσματά του, γιατί κανείς δεν παίρνει το ρίσκο. Σου λέει αύριο μπορεί να γκρεμιστούν. Κι εγώ που πήρα αυτό το ρίσκο, δε μου εγγυάται κανείς ότι αύριο θα 'χω το σπίτι μου», λέει στο «Ρ» ο αρχιτέκτονας Δημήτρης Ευταξιόπουλος, που στην πολυκατοικία της οδού Κορωνίας 25 - 30 δημιούργησε με μεράκι ένα διαμέρισμα που θα το ζήλευαν όλες... οι σύγχρονες πολυκατοικίες. Ο αρχιτέκτονας γεννήθηκε στις προσφυγικές πολυκατοικίες και πήρε κληρονομιά το διαμέρισμα που διαμόρφωσε - μαζί με κάποια άλλα που αγόρασε - γιατί προτίμησε «τη γειτονιά απ' την έλλειψη επικοινωνίας, τις ρίζες του απ' τον... εκσυγχρονισμό και το φως του ήλιου απ' τους φωταγωγούς». Και μαζί με τους υπόλοιπους 80 ιδιοκτήτες, που πεισματικά μένουν στην περιοχή, δίνουν τον αγώνα τους.

Οπως επισημαίνει ο Δ. Ευταξιόπουλος, πριν ενάμιση μήνα έγινε με πρωτοβουλία του ένα «γκάλοπ» με όλους τους ιδιοκτήτες των διαμερισμάτων «για να ξέρουμε και μεις τι γίνεται, για να ξέρουμε και τι υπερασπιζόμαστε». Οι 81, όπως είπαμε, θέλουν να μείνουν πάση θυσία στα διαμερίσματά τους και να αναβαθμιστεί η περιοχή, οι 70 θέλουν να πουλήσουν και να πουλήσουν σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερη τιμή και οι 77 είναι πλήρως αδιάφοροι, δεν έχουν καν απαντήσει στο ερωτηματολόγιο. «Αν αποφασίσουν, πάντως, την κατεδάφιση αυτών των ιστορικών κτιρίων απέναντί τους δε θα βρουν μόνο εμάς, θα βρουν και το Τμήμα Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ, αλλά και πολλούς, εκατοντάδες πολίτες που θέλουν η μνήμη να διατηρηθεί ζωντανή», λέει με πείσμα ο Δ. Ευταξιόπουλος.