Οι μνήμες ακούγονται σαν τουφεκιές, ο ήχος τους βγαλμένος μέσα απ' τα κανόνια της ψυχής αυτών των ανθρώπων. Γιατί τα χρόνια που πέρασαν δεν προκάλεσαν φθορές μόνο στην εικόνα των πολυκατοικιών της λεωφόρου Αλεξάνδρας, προκάλεσαν φθορές ακόμα και στη μνήμη, που αντιστέκεται, που συνεχίζει τη μοναχική της πορεία προς το μέλλον.

Η λέξη λήθη, που σαν ταφόπλακα επιδιώκουν κάποιοι να τη ρίξουν πάνω στο ιστορικό συγκρότημα, βρίσκεται - χρόνια τώρα - ακριβώς απέναντι απ' τις τουφεκιές της μνήμης. Ιστορική η εικόνα: Τα παιδιά του ΕΛΑΣ να πολεμούν, το Δεκέμβρη του 1944, με τα λιανοτούφεκά τους - μαντρωμένα μέσα στις προσφυγικές πολυκατοικίες - τους Εγγλέζους «συμμάχους» με το βαρύ οπλισμό, με τα τανκς παρατεταγμένα κατά μήκος της λεωφόρου και τα αεροπλάνα τους να πετούν σε ύψους 50 μέτρων, βομβαρδίζοντας ανελέητα. Αναπόφευκτη η σύγκριση: Σχεδόν εξήντα χρόνια μετά, η λήθη μοιάζει να 'χει παραταχθεί στις θέσεις των Εγγλέζων και χρησιμοποιώντας όλον το βαρύ οπλισμό της (κυβερνήσεις, υπουργούς, δημάρχους, υπηρεσίες, μεγαλοσυμφέροντα κλπ.) προσπαθεί να νικήσει τη μνήμη, που αντιστέκεται μεγαλειωδώς με τα λιανοτούφεκά της. Ποιος θα βγει νικητής απ' αυτήν τη μάχη; Το άμεσο μέλλον θα δείξει...

Δυο ...λιανοτούφεκα της μνήμης, ο Φοίβος Τσέκερης - 22 χρόνων το 1944, φοιτητής τότε του Πολυτεχνείου και διμοιρίτης στο λόχο των σπουδαστών, αλλά και γέννημα - θρέμμα Αμπελοκηπιώτης - και ο Δημήτρης Σωτηριάδης - οχτώ χρόνων τότε και κάτοικος των πολυκατοικιών της Αλεξάνδρας απ' το 1936 έως και σήμερα - «οπλίζουν» τις αναμνήσεις - βιώματα του παρελθόντος και καταθέτουν αυτό το πολύτιμο οπλοστάσιό τους στο «Ρ». Γιατί, όπως είπε και ξαναείπε ο πάντα νέος Φοίβος, «είναι ντροπή να περνούν καθημερινά απέξω απ' αυτές τις πολυκατοικίες οι Αθηναίοι και να νομίζουν πως τα σημάδια στους τοίχους, που έγιναν απ' τις σφαίρες και τις οβίδες των Αγγλων το '44, είναι... σκοροφάγωμα του χρόνου!».

Οταν η μνήμη ξεδιπλώνεται, η λήθη οφείλει τουλάχιστον να υποκλίνεται. Τα λόγια του Φ. Τσέκερη, ΕΛΑΣιτόπουλου τότε και γενικού γραμματέα της ΠΕΑΕΑ σήμερα, αρχίζουν να συνθέτουν το παζλ του πρόσφατου παρελθόντος: «Αυτή εδώ η λεωφόρος, η λεωφόρος Αλεξάνδρας, δύο μήνες πριν από την απελευθέρωση, ήταν το όριο μεταξύ της κατεχόμενης και της μη κατεχόμενης Ελλάδας. Οι συνοικίες Γκύζη, Πολύγωνο, Τουρκοβούνια κλπ. ήταν ελεύθερες. Είχαν απελευθερωθεί μήνες πριν φύγουν οι Γερμανοί. Και στα Δεκεμβριανά όλη την Αθήνα την είχαμε στα χέρια μας. Η κυβέρνηση του Παπανδρέου ήταν κλεισμένη στο ξενοδοχείο "Μεγάλη Βρετάνια" και λέγαμε όλοι ειρωνικά πως "επικοινώνησε ο πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας Τσόρτσιλ, με τον πρωθυπουργό της Μεγάλης Βρετάνιας Γ. Παπανδρέου". Γιατί η Ελλάδα ανήκε σε μας. Απ' τον Οκτώβρη, όμως, του 1944, άρχισαν να έρχονται τα τανκς των Αγγλων εδώ απέναντι και απορούσαμε: Αφού οι Γερμανοί έχουν φύγει, τι τα θέλουν τα όπλα; Ξέραμε ότι εναντίον μας θα τα χρησιμοποιήσουν».

Στις αρχές Δεκέμβρη του '44 - συνεχίζει την αφήγηση - παραιτήθηκαν οι έξι ΕΑΜίτες υπουργοί απ' την κυβέρνηση της «Εθνικής Ενότητας» του Γ. Παπανδρέου. «Είχαμε εντολή όταν παραιτηθούν οι υπουργοί, να πάμε στα αρχηγεία μας και να πάρουμε τα όπλα μας», λέει ο 78χρονος αγωνιστής. Θυμάται την πρώτη μεγάλη διαδήλωση χιλιάδων πολιτών στους δρόμους της Αθήνας, στις 3 Δεκέμβρη, που στοίχισε τη ζωή σε εκατοντάδες ανθρώπους. Θυμάται αναλυτικά και τη διαδήλωση της επόμενης μέρας, στις 4 Δεκέμβρη, που έγινε προς τιμήν των νεκρών. Και σ' αυτήν υπήρξαν νέοι νεκροί. «Είναι νωπή ακόμα μέσα μου η εικόνα να κατεβαίνουν χιλιάδες άνθρωποι στους δρόμους και να κρατούν στα χέρια τους ψηλά τα φέρετρα. Ηταν ανατριχιαστικό το θέαμα, ήταν ανατριχιαστική η κραυγή "κατάρα στους δολοφόνους"», λέει.

Ετσι ξεκίνησαν οι μάχες το Δεκέμβρη εκείνο, μάχες που σιγά - σιγά επεκτάθηκαν σ' όλη την Αθήνα και κράτησαν συνολικά 33 μέρες. Οπου υπήρχαν προσφυγικοί συνοικισμοί, υπήρχε και έντονη αντίσταση, υπήρχαν δυνατές ΕΛΑΣίτικες ομάδες. Γι' αυτό και γινόντουσαν πολλά μπλόκα σ' αυτές τις γειτονιές, γι' αυτό αυτές οι περιοχές είχαν και τις περισσότερες απώλειες. «Στα Δεκεμβριανά, η συγκεκριμένη περιοχή των προσφυγικών της Αλεξάνδρας είχε αναπτύξει μεγάλη δραστηριότητα. Και για τους παραπάνω λόγους, αλλά και γιατί αυτές οι πολυκατοικίες προσφέρονταν για μάχες, γιατί ήταν τα ψηλότερα κτίρια την εποχή εκείνη στην περιοχή. Απ' αυτά τα κτίρια μπορούσαμε πιο άνετα να ελέγξουμε την περιοχή», υπογραμμίζει ο Φ. Τσέκερης.

Αμέσως δίνει και το «σχεδιάγραμμα» της περιοχής, όπως ήταν τότε: «Στο μέρος που είναι σήμερα το Μέγαρο Μουσικής, η Αμερικάνικη Πρεσβεία και το Ναυτικό Νοσοκομείο, εκεί ήταν στρατώνες. Ηταν το 1ο και το 34ο Σύνταγμα Πεζικού. Ολη αυτή την περιοχή την κρατούσαν και την έλεγχαν οι Εγγλέζοι με τους τσολιάδες. Απ' την άλλη πλευρά της λεωφόρου, οι συνοικίες όλες - συμπεριλαμβανομένου και των Προσφυγικών - ήταν στα χέρια του ΕΛΑΣ».

Πώς θυμάται τις μάχες που διαδραματίστηκαν στην περιοχή; «Ο οπλισμός ήταν άνισος. Εμείς ήμασταν κάτι παιδαρέλια 18 με 22 χρόνων, που πολεμάγαμε με κάτι λιανοντούφεκα, αυτοί είχαν βαρύ οπλισμό. Είχαν κάτι κανόνια που τα 'χαν στήσει στην Ακρόπολη - την Ακρόπολη την είχαν σεβαστεί οι Γερμανοί, οι Αγγλοι δεν τη σεβάστηκαν - είχαν τανκς, αλλά κυρίως είχαν τα αεροπλάνα που πετούσαν πολύ χαμηλά, κατέβαιναν 30 - 50 μέτρα πάνω απ' τους συνοικισμούς, κι εμείς δεν είχαμε αντιαεροπορικά να τους χτυπήσουμε. Τα σπίτια τότε, εδώ τριγύρω, ήταν κάτι ξύλινες παράγκες με ξύλινες σκεπές και κάτι τοίχους σαν ρυζόχαρτα. Καταλαβαίνετε πόσο αυτά τα σπίτια μπορούσαν να αντέξουν τους πυροβολισμούς των Αγγλων μαχητών. Τα αεροπλάνα, λοιπόν, κατέβαιναν χαμηλά, βομβαρδίζανε και σκοτώνανε γυναικόπαιδα. Ηταν όλεθρος αυτό, συμφορά, γιατί είχαμε εκατοντάδες νεκρούς».

Στο σημείο αυτό, παρεμβαίνει η μνήμη του 8χρονου τότε παιδιού, που εξακολουθεί και σήμερα να μένει στα ιστορικά αυτά κτίρια, του Δημήτρη Σωτηριάδη: «Ημουν παιδί, αλλά θυμάμαι που έφτασαν στο κατώφλι μας - Οκτώβρης ή Νοέμβρης του 1944 ήταν - μια συνοδεία ανδρών, Ελληνες μαυροσκούφηδες κυρίως και μας είπαν: "Ν' αδειάστε τις πολυκατοικίες γιατί σε λίγες μέρες θα γίνει το σώσε εδώ". Οι μισές οικογένειες όντως φύγανε, όταν μάλιστα είδαν τα κανόνια να στήνονται στον Λυκαβηττό και την Ακρόπολη και την αναμπουμπούλα που επικρατούσε στις φυλακές Αβέρωφ. Οι άλλοι μισοί, μαζί και η δική μου οικογένεια, δεν έφυγαν. Ημασταν συνολικά 100 οικογένειες που αρνηθήκαμε να το βάλουμε στα πόδια. Οταν άρχισαν οι μάχες, οι ΕΛΑΣίτες μαντρώθηκαν στις πολυκατοικίες που ήταν φάτσα στο δρόμο. Τις υπόλοιπες τις χρησιμοποιούσαν σαν βοηθητικούς χώρους. Πολλοί απ' τους πατεράδες μας έμειναν μέσα κι έπιασαν τα όπλα. Τα γυναικόπαιδα πήγαμε στο γήπεδο του Παναθηναϊκού, στα αποδυτήρια, παραμείναμε εκεί όλες τις μέρες των μαχών, κι είχαμε τις σφαίρες να περνούν πάνω απ' τα κεφάλια μας. Ηταν οι σφαίρες και απ' τους ΕΛΑΣίτες και απ' τους Εγγλέζους. Ημασταν ακριβώς στο κέντρο...».

Ο Δ. Σωτηριάδης θυμάται πολύ καλά την ημέρα της επιστροφής τους στα σπίτια, που από κείνες τις μέρες έως σήμερα κουβαλούν επάνω τους τα σημάδια των μαχών: «Οταν επιστρέψαμε στα σπίτια μας, βρήκαμε μεγάλες ζημιές. Οι ΕΛΑΣίτες, μάλιστα, είχαν ανοίξει μεγάλες τρύπες ανάμεσα στα δωμάτια ή και τα διαμερίσματα ακόμα, για να έχουν επικοινωνία μεταξύ τους, χωρίς να αναγκάζονται να βγαίνουν έξω. Για να μην πούμε για τοίχους που 'χαν πέσει απ' τους βομβαρδισμούς, για οικοσυσκευές κυριολεκτικά ρημαγμένες. Αλλά η ηθική ικανοποίηση ήταν μεγάλη. Θυμάμαι ακόμα τα λόγια των κατάκοιτων ηλικιωμένων προσφύγων - που δεν εγκατέλειψαν ούτε μια νύχτα τα διαμερίσματά τους, δεν μπορούσαν να τα εγκαταλείψουν, που έλεγαν μετά: "Τι παιδιά, τι παλικάρια! Να 'χαμε και μεις τα νιάτα να βοηθήσουμε". Εμείς παιδιά τότε γυρνάγαμε με τ' αρβυλάκια μας πόρτα την πόρτα να ακούσουμε, να μάθουμε ιστορίες. "Να τους μοιάσετε παιδιά μου", ήταν η ευχή που μας έδιναν. Κι είναι ακόμη χρέος η ευχή που κουβαλάμε τόσα χρόνια».

Μ' αυτό το χρέος έκλεισε και η κουβέντα, που έγινε με τους δύο άνδρες εκεί μπροστά στο ανακαινισμένο - απ' τους φοιτητές της Αρχιτεκτονικής του ΕΜΠ - περίπτερο των προσφυγικών της Λ. Αλεξάνδρας. Ακριβώς δίπλα στην πρώτη, φάτσα με τη λεωφόρο, πολυκατοικία, για την εικόνα της οποίας κάποιοι «Αθηναίοι» παραπονιούνται και διαμαρτύρονται. Χωρίς να γνωρίζουν οι περισσότεροι ότι αυτή η διαμαρτυρία τους αγγίζει τα όρια της ιστορικής ασέλγειας...

«Γιατί τόση επιμονή στο να γκρεμιστούν αυτά τα σπίτια;», πέφτει αμέσως η ερώτηση. Κι η απάντηση έρχεται ευθύβολη απ' τον Φ. Τσέκερη: «Ο,τι είχε σχέση με την Κατοχή και με τους αγώνες τότε του λαού μας, τα 'χουν εξαφανίσει όλα. Ολες οι κυβερνήσεις μέχρι σήμερα έχουν επιδιώξει και θέλουν να μην υπάρχουν ίχνη από εκείνη την εποχή. Μ' αυτή τη λογική, εξαφανίστηκαν οι φυλακές Αβέρωφ, ακόμα και το σπίτι της Η. Αποστόλου γκρέμισαν. Δεν αφήσανε τίποτα όρθιο. Τώρα και τούτες εδώ οι πολυκατοικίες, επειδή ακριβώς υπάρχουνε, τους ενοχλούν. Γι' αυτό θέλουν να τις εξαφανίσουν, για να σβήσει εντελώς η ηρωική αυτή εποχή των αγώνων».

Τα τελευταία, ωστόσο, λόγια του Δ. Σωτηριάδη ακούγονται βάλσαμο: «Οσα χρόνια και να περάσουν, όσα σπίτια και να χτιστούν στη θέση τους - αν τελικά τις γκρεμίσουν αυτές τις πολυκατοικίες - την ιστορική μνήμη δε θα μπορέσει καμιά κυβέρνηση να την κατεδαφίσει. Υπάρχουν άνθρωποι που θυμούνται, υπάρχουν απόγονοι αυτών που χάθηκαν, αυτών που πολέμησαν. Κι αυτοί είναι οι άνθρωποι που θα μεταφέρουν την ιστορία και την αλήθεια από στόμα σε στόμα, από γενιά σε γενιά».