Με περιοδείες σε αστικά και αγροτικά κέντρα και με τακτικές παραστάσεις ο Θεατρικός Οργανισμός Κύπρου, που το 2001 γιορτάζει τα σαράντα χρόνια λειτουργίας του, καθιερώθηκε στη συνείδηση των Κυπρίων ως ένας οργανισμός δημιουργικός, παραγωγικός και με κύρος. Ο ΘΟΚ ιδρύθηκε το 1971, μετά από μελέτη του Τάκη Μουζενίδη και πρώτος διευθυντής διορίζεται ο Ελληνας ηθοποιός Νίκος Χατζίσκος και πρώτος πρόεδρος του ΔΣ ο φιλόλογος Φρίξος Βράχας. Αργότερα μετακαλείται από την Ελλάδα και αναλαμβάνει ως καλλιτεχνικός σύμβουλος ο γνωστός δάσκαλος του Νεοελληνικού Θεάτρου Σωκράτης Καραντινός. Μόνιμοι σκηνοθέτες διορίζονται οι Βλαδίμηρος Καυκαρίδης και Νίκος Σιαφκάλλης.

Πρώτη παράσταση του ΘΟΚ ήταν ο «Αγαμέμνονας» (από την «Ορέστεια» του Αισχύλου), σε σκηνοθεσία Νίκου Χατζίσκου στις 18 του Νοέμβρη 1971 στο Δημοτικό Θέατρο Λευκωσίας. Στις 20 του Νοέμβρη ανεβαίνει και η πρώτη επίσημη του ΘΟΚ στη Λεμεσό με τον «Ποπολάρο» του Γρηγορίου Ξενόπουλου σε σκηνοθεσία Βλαδίμηρου Καυκαρίδη, στο κινηματοθέατρο «Ριάλτο». Το καλοκαίρι του 1973 ο ΘΟΚ παίρνει μέρος στις «Καλλιτεχνικές Εκδηλώσεις Σαλαμίνος» που διοργανώνονται για πρώτη φορά στο Αρχαίο Θέατρο Σαλαμίνας, με την τραγωδία του Σοφοκλή «Αίας», σε σκηνοθεσία Σωκράτη Καραντινού.

Με το «Παραμύθι χωρίς όνομα» του Ιάκωβου Καμπανέλλη, σε σκηνοθεσία Βλαδίμηρου Καυκαρίδη στις αρχές του καλοκαιριού του 1974, ο ΘΟΚ, όπως και όλη η Κύπρος θα δεχθεί το πλήγμα του πραξικοπήματος της ελληνικής χούντας και της τούρκικης εισβολής. Παρόλο τον ξεριζωμό των στελεχών του, την καταστροφή του τόπου και την προσφυγιά, ο ΘΟΚ ανασυγκροτείται και δραστηριοποιείται σε μια πρωτοφανή θεατρική εξόρμηση στην Ελλάδα με το έργο «Ομηροι» του Λουκή Ακρίτα, σε σκηνοθεσία Βλαδίμηρου Καυκαρίδη και «Το νερό του Δρόπη» του Μιχάλη Πασιαρδή. Τα έσοδα των παραστάσεων, από 14.09.1974-04.11.1974 κατατέθηκαν στο Ταμείο Εκτοπισθέντων και Παθόντων του 1974, κρατώντας όμως για τον ίδιο τον οργανισμό μια πολύτιμη εμπειρία και τα θερμά σχόλια των κριτικών στην Ελλάδα. Στη συνέχεια ο ΘΟΚ έχει μια ανοδική πορεία και πολλά επιτεύγματα με παραστάσεις που άφησαν εποχή.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι η θεατρική επαγγελματική παράδοση στην Κύπρο άρχισε να δημιουργείται από τα χρόνια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου (1940-45), όταν με τη δημιουργία θιάσων όπως το «Λυρικό», το «Νέο Λυρικό», η «Ενωση Καλλιτεχνών Λευκωσίας», ο «Ορφέας» κ.ά. αναπτύχθηκε η ντόπια επιθεώρηση και καλλιεργήθηκε η ελληνική και βιεννέζικη οπερέτα.

Πριν τελειώσει ο πόλεμος, δημιουργήθηκε από την αριστερά με την ιδιαίτερη φροντίδα του Τεύκρου Ανθία ο θίασος πρόζας «Προμηθέας», που έδωσε από τις αρχές του 1945 ως το καλοκαίρι του 1946 μια σειρά από ελληνικές ηθογραφίες, δράματα ελληνικά και ξένα, καθώς και κωμωδίες. Η προσπάθεια του «Προμηθέα» υποχρέωσε το «Νέο Λυρικό» να στραφεί, για λόγους ανταγωνισμού, και αυτό προς την πρόζα με σκηνοθέτη τον Κωστή Μιχαηλίδη και να δώσει έργα όπως η «Βαβυλωνία» του Δημήτρη Βυζάντιου, «Ποπολάρος» του Γρηγόρη Ξενόπουλου, «Ρήγας Βελεστινλής» του Βασίλη Ρώτα.

Ομως, μόλις ο «Προμηθέας» διαλύθηκε, το «Νέο Λυρικό» επανήλθε στα προσφιλή του, την οπερέτα, την επιθεώρηση και τη φαρσοκωμωδία ως το 1949 που ανέστειλε τις δραστηριότητές του. Η συνέχεια του «Νέου Λυρικού» θα εμφανιστεί στις αρχές της ιδιαίτερα δύσκολης για την Κύπρο δεκαετίας του 1950 και συγκεκριμένα το 1952 με το όνομα «Κυπριακό Θέατρο», με βασικό συντελεστή και πάλι τον Νίκο Παντελίδη και θα τα καταφέρει να επιβιώσει ως το τέλος της δεκαετίας, αρκούμενος, συνήθως, στη φτηνή φαρσοκωμωδία, ελληνική και ξένη. Στα 1952 θα επιχειρηθεί από μερικά από τα στελέχη του «Προμηθέα» - Φινόπουλο και Ελευθεριάδη - ένα καινούριο θεατρικό σχήμα, η «Κυπριακή Σκηνή», που όμως δε θα καταφέρει ποτέ να αποκτήσει το κύρος εκείνης της προσπάθειας του 1945 και 1946. Τέλος, στα 1957 ένα νέο σχήμα, με νέες ελπιδοφόρες δυνάμεις - πιο εξέχουσα περίπτωση ήταν εκείνη του Βλαδίμηρου Καυκαρίδη - οι «Ενωμένοι Καλλιτέχνες» θα δώσουν κυπριακές ηθογραφίες, επιθεωρήσεις, αλλά κάποτε και πιο απαιτητικά έργα.

Ο σημαντικότερος σταθμός στην ιστορία του Κυπριακού Θεάτρου ήταν πρώτα η εγκαθίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας και ευθύς αμέσως η δημιουργία του Οργανισμού Θεατρικής Ανάπτυξης Κύπρου (ΟΘΑΚ, 1961), ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού που κατάφερε να συγκεντρώσει όλες τις θεατρικές δυνάμεις που υπήρχαν και δρούσαν στον τόπο, για μια προσπάθεια ποιοτικής θεατρικής δραστηριότητας.

Ο ΟΘΑΚ κατάφερε για πρώτη φορά να επιχορηγηθεί από την ελληνική κυβέρνηση, αλλά και την κυπριακή και έτσι μπόρεσε στα πρώτα δυο-τρία χρόνια της ζωής του να λειτουργήσει ευπρόσωπα - αργότερα ξέπεσε στο εύκολο ρεπερτόριο - ξεκινώντας από τον «Δαντόν» του Μπούχνερ και συνεχίζοντας με τον «Πλούτο» του Αριστοφάνη, «Οθέλλο» του Σαίξπηρ, «Η ηδονή της τιμιότητας» του Πιραντέλο, «Ψηλά από τη γέφυρα» του Μίλερ, «Ταξιδιώτης χωρίς αποσκευές» του Ανουίγ και άλλα, με σκηνοθέτη αρχικά τον Κωστή Μιχαηλίδη και ύστερα τους Εύη Γαβριηλίδη, Νίκο Σιαφκάλλη, Μόνικα Βασιλείου.

Σχεδόν ταυτόχρονα με τον ΟΘΑΚ δημιουργήθηκε το «Θέατρο Τέχνης» ως αποτέλεσμα μιας Δραματικής Σχολής που από το 1959 άρχισε να λειτουργεί και που τελικά δεν ευδοκίμησε και που παρουσίασε στο κοινό μια ομάδα νεαρών ηθοποιών - Στέλιος Καυκαρίδης, Νίκος Χαραλάμπους κ.ά. που αργότερα σφράγισαν με την παρουσία τους τη θεατρική ζωή της Κύπρου. Σκηνοθέτης τους ο δάσκαλός τους στη σχολή Θάνος Σακέτας, όμως η προσπάθεια έληξε άδοξα γιατί όλοι οι ηθοποιοί μετακόμισαν για σπουδές στην Ελλάδα. Ομως οι διακοινοτικές ταραχές του Δεκέμβρη του 1963 θα ανακόψουν προς στιγμή την πορεία του θεάτρου στην Κύπρο.

Το 1969 ιδρύεται το θέατρο του ΡΙΚ, που δίνει παραστάσεις για το κοινό σε μια μικρή αίθουσα του κτιρίου του ΡΙΚ. Με πρωτεργάτες τον Αντρέα Χριστοφίδη και τον Εύη Γαβριηλίδη, το «Θεατράκι» δημιουργεί μια παράδοση ποιότητας σε δυο θεατρικές περιόδους (1969-1971), συσπειρώνοντας τις θεατρικές δυνάμεις του χώρου, σκηνοθέτες, σκηνογράφους, ηθοποιούς και άλλους ανθρώπους του θεάτρου.

Το θέατρο του ΡΙΚ αυτοδιαλύθηκε όταν η πολιτεία προχώρησε στην ίδρυση ενός κρατικού θεάτρου. Αυτό έγινε όταν το φθινόπωρο του 1971 άρχισε να λειτουργεί ο Θεατρικός Οργανισμός Κύπρου (ΘΟΚ). Σχεδόν παράλληλα δημιουργείται (1972) η «Πειραματική Σκηνή» με την πρωτοβουλία των Κώστα Χαραλαμπίδη, Ευτύχιου Πουλλαΐδη και Λένιας Σορόκου, με σκηνοθέτη τον Εύη Γαβριηλίδη.

Σήμερα ο ΘΟΚ λειτουργεί τέσσερις σκηνές: Την Κύρια σκηνή, τη Νέα σκηνή, την Πειραματική σκηνή και την Παιδική σκηνή. Στα σαράντα σχεδόν χρόνια λειτουργίας του έχει ανεβάσει περισσότερα από τριακόσια έργα, τα οποία ποικίλουν σε θεματολόγιο, δραματικό είδος, γλώσσα, προσέγγιση και φιλοσοφία. Ο ΘΟΚ, τη χρονιά που μας πέρασε, αύξησε τους θεατές του, παρουσιάζοντας σαφή άνοδο από την τελευταία χρονιά, φτάνοντας συνολικά τους 105.000 θεατές και δίνοντας τον αριθμό ρεκόρ 357 παραστάσεων στη διάρκεια της θεατρικής περιόδου. Το 2001, ο ΘΟΚ θα δεχθεί τους πρώτους θεατές στο νέο ιδιόκτητο θέατρο του οποίου η θεμέλιος λίθος κατατέθηκε το Γενάρη του 2009, από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Δημήτρη Χριστόφια. Το νέο κτίριο διαθέτει δύο θεατρικές αίθουσες, χώρους δοκιμών, τα γραφεία του οργανισμού και χώρους εκθέσεων και εκδηλώσεων.

Μέσα στο 2011 αναμένεται επίσης να εγκαινιαστεί το θεατρικό Μουσείο στη Λεμεσό. Και καθώς στόχος του ΘΟΚ δεν είναι η απλή διεκπεραίωση εργασιών και διαδικασιών, αλλά η δημιουργική στήριξη των ανθρώπων της τέχνης, με τρόπο ώστε οι ίδιοι να προωθούν την πρόοδο, αλλά και το κοινό να εισπράττει τις ευεργετικές επιδράσεις της θεατρικής δημιουργίας, ενεργεί ποικιλοτρόπως για την ανάπτυξη του θεάτρου και του πολιτισμού. Στο πλαίσιο της κοινωνικής προσφοράς και σε συνεργασία με το υπουργείο Οικονομικών, ο ΘΟΚ παραχώρησε στην Παγκύπρια Οργάνωση Πενταμελούς Οικογένειας και στην Παγκύπρια Οργάνωση Πολυτέκνων, εξ ημισείας, 10.000 εισιτήρια για δωρεάν παρακολούθηση των παραγωγών του ΘΟΚ. Σε συνεργασία με το υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού πραγματοποιούνται επιμορφωτικά προγράμματα σε εκπαιδευτικούς, ενώ προωθούνται και επιμορφωτικές επισκέψεις-εργαστήρια στο Βεστιάριο και τις αποθήκες του ΘΟΚ, που βοηθούν τους μικρούς φίλους του θεάτρου να καταλάβουν καλύτερα την τέχνη του θεάτρου. Επίσης ένας θεσμός που ανθεί στην Κύπρο είναι οι Σχολικοί Αγώνες, στους οποίους συμμετέχουν γύρω στα 60 σχολεία, αλλά και το ερασιτεχνικό θέατρο καθώς στο Παγκύπριο Φεστιβάλ Ερασιτεχνικού Θεάτρου που διανύει τον 23ο χρόνο ύπαρξής του συμμετέχουν περισσότερα από 35 σχήματα. Ο ΘΟΚ διαθέτει περισσότερα των 1.700.000 ευρώ σε επιχορηγήσεις θεατρικών σχημάτων. Την περασμένη θεατρική περίοδο επιχορηγήθηκαν περισσότερα από 35 σχήματα, ενώ ενισχύθηκε οικονομικά το θέατρο «Ανεμώνα» που υπέστη καταστροφές λόγω ανεμοστρόβιλου το φθινόπωρο του 2009. Τέλος, ο ΘΟΚ στηρίζει οικονομικά το Διεθνές Ινστιτούτο Θεάτρου, τις Συντεχνίες Ηθοποιών και την Ενωση Θεατρικών Συγγραφέων Κύπρου.