Η τελευταία Κυριακή του χρόνου έφτασε και εμείς θα κρατήσουμε τα καλά και θα «ξορκίσουμε» - με τον τρόπο που γνωρίζουμε - τα κακά του έτους που αφήνουμε πίσω μας. Η συνάδελφος Αλίκη Ξένου - Βενάρδου θα προσφέρει το «στερνό» καλό... Και εις άλλα με υγεία και δύναμη, για να αντιμετωπίσουμε όσα μας περιμένουν...

«Στο Μουσείο της πόλης της Οδησσού επισκεπτόμαστε ένα μικρό κτίριο που φιλοξενεί το Μουσείο για το Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο. Από τα πρώτα εκθέματα ένα ματωμένο παιδικό ρούχο και ένα μαύρο αρκουδάκι, που αυτό διασώθηκε από το βομβαρδισμό...

Οχι μόνο Γερμανοί, αλλά και Ρουμάνοι και Ούγγροι εισέβαλαν στην Ουκρανία. Τρύπια κράνη, ένας ασύρματος, μια γραφομηχανή, ένα ντόμινο, νάρκες, φωτογραφίες, γράμματα στρατιωτών, το στρατόπεδο της Οδησσού, κάγκελα όπου έκλειναν όρθιους τους κρατούμενους... Το μαρτύριο και η αντίσταση ενός λαού... Μια μεγάλη φωτογραφία με την είσοδο των μαχητών του Κόκκινου Στρατού στη βομβαρδισμένη κατεστραμμένη πόλη. Ανάμεσα στους απελευθερωτές και γυναίκες παρτιζάνες με αδρά χαρακτηριστικά...

Οπως μας πληροφορούν, κάτω από το οδόστρωμα η Οδησσός είναι κούφια. Στις κατακόμβες - που ένα μέρος τους είναι επισκέψιμο σήμερα - οι παρτιζάνοι κρύβονταν και προετοίμαζαν τα σαμποτάζ ενάντια στους ναζί κατακτητές. Οπλοστάσια και παράνομα τυπογραφεία είχαν εδώ τη δική τους κρυφή ζωή. Λένε ότι παλιότερα ο κήπος κάθε σπιτιού είχε μια είσοδο που οδηγούσε σε δαιδαλώδεις υπόγειους χώρους. Η Μαύρη Θάλασσα ήταν από τους πρώτους στόχους των Γερμανών με την έναρξη του πολέμου. Η Οδησσός αν και βομβαρδίστηκε είδε να σώζονται στο τέλος του πολέμου αρκετά από τα δημόσια κτίριά της και ιδιωτικές κατοικίες.

Ενας μεγάλος δρόμος της πόλης είναι η λεωφόρος Μαρασλή. Ο Γρηγόριος Μαρασλής υπήρξε δήμαρχος της Οδησσού από το 1878 έως το 1895 και συνέβαλε στη μεταμόρφωση της πόλης.

Γιος του Γρηγορίου Μαρασλή, που ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρείας, δεν ήταν μόνο ζάπλουτος, αλλά και καλλιεργημένος. Στη διάρκεια της δημαρχίας του εκτελέστηκαν 24 μεγάλα δημοτικά έργα. Ανάμεσα σε άλλα ηλεκτροφωτίστηκε η πόλη, δημιουργήθηκε γηροκομείο και άσυλο για τους άστεγους. Ωστόσο, ο Μαρασλής, παρότι ήταν κοσμογυρισμένος, δεν επισκέφτηκε ποτέ την Ελλάδα!

Το παράρτημα Οδησσού του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού (ΕΙΠ) εξέδωσε, το 2006, ένα πολύ ενδιαφέρον λεύκωμα για τα 175 χρόνια από τη γέννηση του Μαρασλή με πλήθος φωτογραφίες και εικόνες που μας μεταφέρουν στην ατμόσφαιρα της εποχής.

Το παράρτημα Οδησσού του ΕΙΠ που στεγάζεται εδώ και 14 χρόνια στην οικία Μαρασλή - όπου λειτουργεί και το Μουσείο της Φιλικής Εταιρείας - συνεργάζεται με τα πολιτιστικά ιδρύματα της πόλης. Εχει συνδιοργανώσει με τη Συμφωνική Ορχήστρα της Οδησσού συναυλίες με έργα Ελλήνων συνθετών, πραγματοποίησε αφιέρωμα για το έτος της Μαρίας Κάλλας και κάθε χρόνο διοργανώνει εκδηλώσεις για την επέτειο της 25ης Μαρτίου. Εχει ακόμα κάνει εκδόσεις για τις αρχαίες ελληνικές αποικίες της Κριμαίας στα ρωσικά και αγγλικά, προωθεί τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας σε συνεργασία με το πανεπιστήμιο της Οδησσού και διαγωνισμούς παιδικής ζωγραφικής με θέμα την Ελλάδα. Επίσης, οργανώνει εμφανίσεις της χορωδίας "Ελλάδα", όπου τα ελληνικά τραγούδια συντροφεύουν τα ουκρανικά και τα ρωσικά. Στην Οδησσό ζουν σήμερα γύρω στους χίλιους ομογενείς...

Η Γκρέτσκαγια, η "οδός των Ελλήνων", είναι ένας από τους σημαντικότερους δρόμους της πόλης: Καφενεία, μαγαζιά, σπίτια ελληνικά, μπαλκόνια με κισσούς και κληματαριές. Ο δρόμος οδηγεί προς τη θάλασσα.

Η ίδρυση της Οδησσού το Ι794 συνδέεται με το σχέδιο της Μεγάλης Αικατερίνης για αναβίωση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Μέχρι το 1770, οπότε ο ρωσικός στόλος νίκησε τον τουρκικό στη ναυμαχία του Τσεσμέ, η Μαύρη Θάλασσα ήταν απροσπέλαστη.

Μετά την ήττα του ο Σουλτάνος αναγκάστηκε να παραχωρήσει στην τσαρίνα στρατηγικές θέσεις. Η Μεγάλη Αικατερίνη θα ναυπηγήσει το στόλο της Μαύρης Θάλασσας και θα ιδρύσει πολιτείες που βαφτίστηκαν με ελληνικές ονομασίες (Σεβαστούπολη, Συμφερόπολη, Οδησσός, κ.ά.). Ο πρίγκιπας Γκριγκόρι Ποτέμκιν, πρώην εραστής της τσαρίνας, αναλαμβάνει την πραγματοποίηση του ελληνικού σχεδίου της Αικατερίνης: Θα αξιοποιήσει τους Ελληνες (με τη μακρά ναυτική και εμπορική παράδοση) παραχωρώντας τους δικαιώματα και προνόμια: Πλήθος ελληνικά καράβια υψώνουν τη ρωσική σημαία και αποκτούν πρόσβαση στις μεγάλες αγορές του σταριού. Οι Ρώσοι ξεσηκώνουν τους υπόδουλους νησιώτες διαβεβαιώνοντας ότι το ξανθό γένος, το ορθόδοξο γένος θα στηρίξει με το στόλο τον αγώνα τους.

Μετά τα αποτυχημένα επαναστατικά κινήματα που υποκίνησε ο Ορλόφ, εκατοντάδες πρόσφυγες από τα νησιά καταφεύγουν στα ρωσικά παράλια, όπως και οι επαναστάτες του Υψηλάντη μετά την ήττα στις παραδουνάβιες περιοχές.

Στις 27 του Μάη του 1794 το παλιό τουρκικό οχυρό Χατζημπέη βαφτίζεται Οδησσός. Ανάμεσα στα πολλά έθνη που κατοίκησαν την Οδησσό οι Ελληνες δεν αντιπροσώπευαν παρά ένα μικρό ποσοστό. Ομως, στους πρώτους που ήρθαν δόθηκαν σπίτια και 1.500 στρέμματα γης μαζί με άλλα προνόμια. Σύντομα θα κρατήσουν τα ηνία στη ναυτιλία και το εξωτερικό εμπόριο - μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα. Για πολλά χρόνια όλες οι μεταφορές σταριού στηρίζονται στα ελληνικά καράβια. Η Οδησσός αναδεικνύεται στο σημαντικότερο λιμάνι της Ουκρανίας. Οι Ρωμιοί δημιουργούν μεγάλους εμπορικούς οίκους, τράπεζες, ναυτιλιακά γραφεία. Και βέβαια, αποκτούν τεράστιες περιουσίες...

Λέγεται ότι πριν από την επανάσταση του 1917 στην Οδησσό ζούσαν 30.000 Ελληνες.

Οι πιο πολλοί Ελληνες επιχειρηματίες δε φαντάζονταν ποτέ ότι η ζωή τους θα μπορούσε να αλλάξει. Για ένα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα κατέλαβε την πόλη η εμπροσθοφυλακή των μπολσεβίκων. Το 1919, τη μέρα των Φώτων, αποβιβάστηκε στην Οδησσό το ελληνικό εκστρατευτικό σώμα μαζί με τους άλλους συμμάχους που ήρθαν για να χτυπήσουν τη νεαρή επανάσταση. Ο πρόεδρος της ελληνικής κοινότητας, Ελευθέριος Παυλίδης, τους υποδέχεται στο λιμάνι και οργανώνει δεξίωση προς τιμήν τους. Ο Νικόλαος Πλαστήρας εντυπωσιάζεται από την πόλη με τους φαρδιούς δρόμους και τα επιβλητικά κτίρια. Είναι ο ίδιος διοικητής του Πέμπτου Συντάγματος Ευζώνων. Την ώρα που διασκεδάζει με τους αξιωματικούς του στρατηγού Ντενίκιν φθάνει η είδηση ότι το μέτωπο των λευκών έχει σπάσει.

Οι μπολσεβίκοι απευθύνουν στους Ελληνες στρατιώτες προκήρυξη στα ελληνικά: Σύντροφοι. Για να σας φέρουν εδώ σας είπαν ότι ο ρωσικός λαός σας προσκαλεί γιατί σας έχει ανάγκη. Οτι ληστές και κακούργοι, ονομαζόμενοι "μπολσεβίκοι", σκοτώνουν και ληστεύουν τους ειρηνικούς κατοίκους, ότι θα έρθετε εδώ, όχι για να πολεμήσετε, αλλά μόνο για να καταδιώξετε τις συμμορίες αυτές, να βάλετε τάξη και να φέρετε ειρήνη και ότι, τέλος, σαν φιλότιμοι και γνήσιοι γιοι της πατρίδας σας, από ευγνωμοσύνη προς τη Ρωσία για τη βοήθειά της στην επανάστασή σας του 1821 πρέπει να κάνετε το καθήκον σας σ' αυτή την περίσταση για τον αδελφό ρωσικό λαό. Τώρα ξέρετε ότι όλα αυτά είναι ψέματα... Τώρα είδατε ότι οι μπολσεβίκοι είναι εργάτες και χωρικοί, ο καθεαυτό λαός. Σας προσκάλεσαν για να κάνετε πόλεμο εναντίον του λαού που επαναστάτησε για την ελευθερία του, σας προσκάλεσαν για να πνίξετε την επανάσταση...

Στις 19 του Μάρτη αποφασίζεται η εκκένωση της Οδησσού από τις συμμαχικές δυνάμεις. Εντρομοι, οι Ελληνες επιχειρηματίες με τις οικογένειές τους κουτρουβαλάνε στις σκάλες που οδηγούν στο λιμάνι με ό,τι προλαβαίνουν να πάρουν. Τα πλοία φεύγουν με τους επιβάτες κρεμασμένους σαν τσαμπιά στα καράβια. Τελευταίος ο Παυλίδης, μόλις προλαβαίνει να μπει στο αντιτορπιλικό "Ιέραξ"... Η Οδησσός σφραγίζεται από τις σκάλες της!».

Βιβλιογραφία:

-- Εκδόσεις του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού (παράρτημα Οδησσού)

-- Μαριάννας Κορομηλά «Οι Ελληνες στη Μαύρη Θάλασσα», έκδοση της πολιτιστικής εταιρείας «Πανόραμα»

-- Μαρίας Καραβία «Οδησσός - η λησμονημένη πατρίδα» (εκδόσεις «Αγρα»)