Εικαστικό «κόσμημα» από περγαμηνή της Πατριαρχικής Βιβλιοθήκης Αλεξάνδρειας

Την άλλοτε ακμάζουσα - και πνευματικά - ελληνική κοινότητα της Αλεξάνδρειας, θυμήθηκαν αρκετές εκατοντάδες ελληνικής καταγωγής σημερινοί κάτοικοι της Αλεξάνδρειας, του Καΐρου και άλλων πόλεων της Αιγύπτου, αλλά και Αλεξανδρινοί που ζουν στην Ελλάδα, οι οποίοι παραβρέθηκαν στα εγκαίνια (9/5) της Πατριαρχικής Βιβλιοθήκης Αλεξάνδρειας, που συντηρείται από το Ιστορικό - Παλαιογραφικό Αρχείο του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (με το γνωστό σύστημα των «χορηγιών») και το Πατριαρχείο Αλεξάνδρειας και πάσης Αφρικής.

Η Πατριαρχική Βιβλιοθήκη Αλεξάνδρειας είναι η πολυτιμότερη και πλουσιότερη σε χειρόγραφα κειμήλια, αλλά και πολύπαθη από καταστροφείς κατακτητές, πυρκαγιές, ανθρώπινες επεμβάσεις, κλπ. βιβλιοθήκη. Η σημαντικότερη από όλες τις πατριαρχικές βιβλιοθήκες, συγκρινόμενη με τις βιβλιοθήκες των Μονών Πάτμου, Αγίου Ορους και Μετεώρων. Η βιβλιοθήκη έχει προχριστιανικές ρίζες. Πιθανότατα ήταν «προέκταση» της αρχαίας Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας. Ισως, ήταν μια από τις τρεις μεγάλες βιβλιοθήκες της Αλεξάνδρειας στα ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια. «Ιδεατά έλκει την καταγωγή της από την περίφημη κατά την αρχαιότητα Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας», επισήμανε σε συνέντευξη Τύπου, ο επικεφαλής της δεκάχρονης, μέχρι τώρα, προσπάθειας «νοικοκυρέματος» της χαώδους κατάστασης που εμφάνιζε, καταγραφής, ταξινόμησης, μικροφωτογράφισης, ψηφιοποίησης, καθαρισμού, ανάλυσης, καταπολέμησης των μυκήτων και συντήρησης των βαριά «νοσούντων» κειμηλίων της, υπεύθυνος του Παλαιογραφικού Αρχείου του Μορφωτικού Ιδρύματος της ΕΤ και καθηγητής Φιλολογίας Παλαιογραφίας στο Πανεπιστημίου Αθηνών, Αγαμέμνων Τσελίκας.

Ως Πατριαρχική Βιβλιοθήκη χρονολογείται από τα τέλη του 4ου μ.Χ. αιώνα. Η πρώτη μεγάλη καταστροφή της έγινε από τους Αραβες κατακτητές (630). Στα 727 - 768 σώθηκαν αρκετά χειρόγραφα και κώδικες. Το 13ο αιώνα μεταφέρθηκε στο Κάιρο και αναδημιουργήθηκε. Στους επόμενους αιώνες καταστράφηκαν από τους Τούρκους κατακτητές, «χάθηκαν», εξήχθησαν και δωρήθηκαν σε Ευρωπαίους βασιλείς πολυτιμότατα αρχαία και πρωτοχριστιανικά χειρόγραφα. Το 1796 έγινε η πρώτη επίσημη καταλογογράφηση των κειμηλίων της. Το 19ο αιώνα ακολούθησαν μεταφορές της σε διάφορους χώρους, επόμενα και απώλειες. Το 1971 μεταφέρθηκε στην Τοσιτσαία Σχολή, στην Αλεξάνδρεια, όπου στεγάστηκε και το Πατριαρχείο.

Σήμερα η Βιβλιοθήκη περιέχει: 40.000 τίτλους βιβλίων, κάθε γλώσσας. 7.000 τίτλους παλαιών, σπάνιων βιβλίων, διαφόρων γλωσσών, από το 1460 έως τον 19ο αιώνα, μεταξύ των οποίων μια αριστουργηματική έκδοση, Ελλήνων τυπογράφων στη Βενετία, τον 15ο αιώνα. 650 χειρόγραφους κώδικες (περγαμηνές, βομβύκιοι, χάρτινοι) από τον 6ο - 9ο αιώνα. Λ.χ: μια δίφυλλη περγαμηνή του 6ου αιώνα, χειρόγραφες μεταγραφές των έργων του Ησιόδου, τραγωδιών του Ευριπίδη, έργων του Πλάτωνα και Αριστοτέλη και ένα σπανιότατο χειρόγραφο των Μύθων του Αισώπου. Επίσης, χειρόγραφες «εκδόσεις» σε χαρτί, έργων που έστειλε η βιβλιοθήκη για μεταγραφή σε άλλα κέντρα του ελληνισμού. Η βιβλιοθήκη αυτή είχε το πρωτότυπο χειρόγραφο της περίφημης «Γεωγραφίας» του Πτολεμαίου. Το πρωτότυπο στάλθηκε στην Κωνσταντινούπολη για αναπαραγωγή αντιγράφων, από τα οποία, παγκοσμίως, σώζονται μόνον τέσσερα. Ενα διαθέτει η Μονή Βατοπεδίου, ενώ το πρωτότυπο πιθανόν να βρίσκεται στο μουσείο του Τοπ - Καπί.