Κυριακή 18 Ιούλη 1999
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Σελίδα 12
Ι.Β. ΣΤΑΛΙΝ
Ο Μαρξισμός και το Εθνικό Ζήτημα

Ο "Ρ" αναδημοσιεύει σήμερα το δεύτερο μέρος των αποσπασμάτων από το άρθρο του Ι.Β. Στάλιν, "Ο Μαρξισμός και το Εθνικό Ζήτημα". Υπενθυμίζουμε στους αναγνώστες ότι η αναδημοσίευση γίνεται από το περιοδικό "ΚΟΜΕΠ", Θεωρητικό και Πολιτικό Οργανο της ΚΕ του ΚΚΕ, τεύχος 3 1999.

Β' Μέρος

ΙΙ. ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

Το έθνος δεν είναι απλώς μια ιστορική κατηγορία, μα μια ιστορική κατηγορία μιας ορισμένης εποχής, της εποχής του αναπτυσσόμενου καπιταλισμού. Το προτσές της διάλυσης της φεουδαρχίας και της ανάπτυξης του καπιταλισμού είναι ταυτόχρονα και προτσές συγκρότησης των ανθρώπων σε έθνη. Αυτό έγινε, λ.χ., στη Δυτική Ευρώπη. Οι Αγγλοι, οι Γάλλοι, οι Γερμανοί, οι Ιταλοί και άλλοι συγκροτήθηκαν σε έθνη στο διάστημα της νικηφόρας πορείας του καπιταλισμού που θριάμβευε ενάντια στο φεουδαρχικό τεμαχισμό.

Εκεί όμως ο σχηματισμός των εθνών σήμαινε ταυτόχρονα και τη μετατροπή τους σε αυτοτελή εθνικά κράτη. Το αγγλικό, το γαλλικό και άλλα έθνη είναι ταυτόχρονα και αγγλικό κλπ. κράτη. Η Ιρλανδία, που έμεινε έξω απ' αυτό το προτσές, δεν αλλάζει τη γενική εικόνα.

Κάπως διαφορετικά ξετυλίχτηκαν τα πράγματα στην Ανατολική Ευρώπη. Τον καιρό που στη Δύση τα έθνη εξελίσσονταν σε κράτη, στην Ανατολή συγκροτήθηκαν κράτη πολυεθνικά, κράτη που αποτελούνταν από κάμποσες εθνότητες. Τέτοια κράτη είναι η Αυστροουγγαρία και η Ρωσία. Στην Αυστρία, από πολιτική άποψη, αποδείχτηκαν πιο αναπτυγμένοι οι Γερμανοί και γι' αυτό αυτοί ανέλαβαν να συνενώσουν σε ένα κράτος τις εθνότητες της Αυστρίας. Στην Ουγγαρία οι Μαγιάροι - ο πυρήνας των ουγγρικών εθνοτήτων - αποδείχτηκαν οι πιο ευπροσάρμοστοι στην κρατική οργάνωση, αυτοί λοιπόν συνενώσανε την Ουγγαρία. Στη Ρωσία το ρόλο του συνενωτή των εθνοτήτων τον ανέλαβαν οι μεγαλορώσοι, που είχαν επικεφαλής μια ιστορικά συγκροτημένη, ισχυρή και οργανωμένη αριστοκρατική στρατιωτική γραφειοκρατία.

Αυτό έγινε στην Ανατολή.

Ο ιδιόμορφος αυτός τρόπος του σχηματισμού των κρατών μπορούσε να συντελεστεί μονάχα μέσα στις συνθήκες του φεουδαρχισμού που δεν είχε ακόμα εξαλειφθεί, μέσα στις συνθήκες του λίγο αναπτυγμένου καπιταλισμού, τότε που οι απωθημένες στο περιθώριο εθνότητες δεν είχαν προλάβει ακόμα να παγιωθούν οικονομικά σε ολοκληρωμένα έθνη.

Ο καπιταλισμός όμως αρχίζει να αναπτύσσεται και στα ανατολικά κράτη. Αναπτύσσονται το εμπόριο και οι συγκοινωνίες. Ξεπροβάλλουν μεγάλες πόλεις. Τα έθνη σταθεροποιούνται οικονομικά. Ο καπιταλισμός που εισόρμησε μέσα στην ήρεμη ζωή των παραγκωνισμένων εθνοτήτων τις αναταράσσει και τις βάζει σε κίνηση. Η ανάπτυξη του Τύπου και του θεάτρου, η δράση του Ράιχσρατ (στην Αυστρία) και της Δούμας (στη Ρωσία) υποβοηθούσε το δυνάμωμα του "εθνικού αισθήματος". Η διανόηση, που δημιουργήθηκε είναι διαποτισμένη από τις "εθνικές ιδέες" και δρα προς την ίδια κατεύθυνση!

Τα παραγκωνισμένα όμως έθνη, που αφυπνίστηκαν και απόχτησαν αυτοτελή ζωή, δε συγκροτούνται πια σε ανεξάρτητα εθνικά κράτη, συναντούν στο δρόμο τους την πιο ισχυρή αντίπραξη των ηγετικών στρωμάτων των κυρίαρχων εθνών, που από καιρό κιόλας είχαν μπει επικεφαλής του κράτους. Αργοπόρησαν!

Ετσι συγκροτούνται σε έθνη οι Τσέχοι, οι Πολωνοί, κλπ. στην Αυστρία, οι Κροάτες και άλλοι στην Ουγγαρία, οι Λετονοί, Λιθουανοί, Ουκρανοί, Γεωργιανοί, Αρμένηδες κλπ. στη Ρωσία. Αυτό που στη Δυτική Ευρώπη αποτελούσε εξαίρεση (Ιρλανδία) έγινε στην Ανατολή κανόνας.

Στη Δύση, η Ιρλανδία απάντησε στην ιδιαίτερη κατάστασή της μ' ένα εθνικό κίνημα. Στην Ανατολή τα αφυπνισμένα έθνη ήταν υποχρεωμένα ν' απαντήσουν με τον ίδιο τρόπο.

Ετσι διαμορφώθηκαν οι συνθήκες που ώθησαν στον αγώνα τα νεαρά έθνη της Ανατολικής Ευρώπης.

* * *

Ο αγώνας άναψε και φούντωσε κυρίως όχι ανάμεσα στα έθνη στο σύνολό τους, μα ανάμεσα στις κυρίαρχες τάξεις των κυρίαρχων εθνών και στις κυρίαρχες τάξεις των παραγκωνισμένων εθνών. Τον αγώνα συνήθως τον διεξάγει είτε η μικροαστική τάξη των πόλεων του καταπιεζόμενου έθνους ενάντια στη μεγάλη κεφαλαιοκρατία του κυρίαρχου έθνους (Τσέχοι ενάντια στους Γερμανούς), είτε η αγροτική αστική τάξη του καταπιεζόμενου έθνους ενάντια στους τσιφλικάδες του κυρίαρχου έθνους (Ουκρανοί στην Πολωνία), είτε ολόκληρη η "εθνική" αστική τάξη των καταπιεζόμενων εθνών ενάντια στην αριστοκρατία του κυρίαρχου έθνους που κυβερνάει (Πολωνία, Λιθουανία και Ουκρανία στη Ρωσία). Η αστική τάξη είναι το κύριο πρόσωπο που δρα. Το βασικό ζήτημα για τη νεαρή αστική τάξη είναι η αγορά. Σκοπός της είναι να πουλά τα εμπορεύματά της και να βγει νικήτρια στο συναγωνισμό με την κεφαλαιοκρατία της άλλης εθνότητας. Από δω προέρχεται και η επιθυμία της να εξασφαλίσει για τον εαυτό της τη "δική" της, την "πάτρια" αγορά. Η αγορά είναι το πρώτο σχολειό όπου η αστική τάξη διδάσκεται τον εθνισμό.

Η υπόθεση όμως δεν περιορίζεται συνήθως στην αγορά. Στον αγώνα επεμβαίνει η μισοφεουδαρχική - μισοκεφαλαιοκρατική γραφειοκρατία του κυρίαρχου έθνους με τις δικές της χωροφυλακίστικες μεθόδους. Η αστική τάξη του κυρίαρχου έθνους - αδιάφορο αν είναι μεγάλη ή μικρή - έχει τη δυνατότητα να κανονίζει τους λογαριασμούς της "πιο γρήγορα" και "πιο αποφασιστικά" με τον ανταγωνιστή της. Ενώνονται οι "δυνάμεις" και αρχίζει μια ολόκληρη σειρά από περιοριστικά μέτρα ενάντια στην "αλλογενή" αστική τάξη, που μετατρέπονται σε καταπίεση. Ο αγώνας μεταφέρεται από την οικονομική στην πολιτική σφαίρα. Περιορισμός στην ελευθερία κίνησης, απαγόρευση της γλώσσας, περιορισμός των εκλογικών δικαιωμάτων, ελάττωση των σχολείων, θρησκευτικές πιέσεις κλπ. σωριάζονται στο κεφάλι του "ανταγωνιστή". Τα μέτρα αυτά βέβαια δεν εξυπηρετούν μονάχα τα συμφέροντα των αστικών τάξεων του κυρίαρχου έθνους, μα και τους ειδικούς, να πούμε, σκοπούς της γραφειοκρατικής κάστας που διοικεί. Απ' την άποψη όμως των αποτελεσμάτων, αυτό δεν έχει καμιά σημασία: Στη δοσμένη περίπτωση οι αστικές τάξεις και η γραφειοκρατία βαδίζουν χέρι με χέρι, είτε για την Αυστροουγγαρία πρόκειται, είτε για τη Ρωσία.

Η αστική τάξη του καταπιεζόμενου έθνους, που παραγκωνίζεται απ' όλες τις πλευρές, μπαίνει φυσικά σε κίνηση. Κάνει έκκληση στα "ομοεθνή κατώτερα στρώματα" κι αρχίζει να φωνάζει για την "πατρίδα", παρουσιάζοντας τη δική της ιδιωτική υπόθεση σαν υπόθεση παλλαϊκή. Στρατολογεί για τον εαυτό της τους "συμπατριώτες" για τα συμφέροντα "της πατρίδας". Και τα "κατώτερα στρώματα" δε μένουν πάντα αδιάφορα στις εκκλήσεις, συγκεντρώνονται γύρω από τη σημαία της: οι καταπιέσεις από τα πάνω θίγουν κι αυτά και προκαλούν τη δυσαρέσκειά τους.

* * *

Ετσι αρχίζει το εθνικό κίνημα.

Η δύναμη του εθνικού κινήματος καθορίζεται από το βαθμό που συμμετέχουν σ' αυτό τα πλατιά στρώματα του έθνους, το προλεταριάτο και η αγροτιά.

Αν το προλεταριάτο θα μπει κάτω από τη σημαία του αστικού εθνικισμού, αυτό εξαρτιέται από το βαθμό ανάπτυξης των ταξικών αντιθέσεων, από το βαθμό συνείδησης και οργάνωσης του προλεταριάτου. Το συνειδητό προλεταριάτο έχει τη δική του δοκιμασμένη σημαία και δεν έχει κανένα λόγο να μπει κάτω από τη σημαία της αστικής τάξης.

Οσο για τους αγρότες, η συμμετοχή τους στο εθνικό κίνημα εξαρτιέται πρώτ' απ' όλα από το χαρακτήρα της καταπίεσης. Αν οι πιέσεις θίγουν τα συμφέροντά τους "για τη γη", όπως έγινε στην Ιρλανδία, τότε οι πλατιές μάζες των αγροτών συντάσσονται αμέσως κάτω από τη σημαία του εθνικού κινήματος.

Από την άλλη μεριά, αν, λ.χ., στη Γεωργία δεν υπάρχει κάποιος σοβαρός αντιρωσικός εθνικισμός, αυτό συμβαίνει πριν απ' όλα γιατί εκεί δεν υπάρχουν Ρώσοι τσιφλικάδες είτε μεγάλη ρωσική κεφαλαιοκρατία, που θα μπορούσαν να δώσουν τροφή σ' ένα τέτοιο εθνικισμό μέσα στις μάζες. Στη Γεωργία υπάρχει αντιαρμένικος εθνικισμός, κι αυτό γιατί εκεί υπάρχει ακόμα μια μεγάλη αρμένικη κεφαλαιοκρατία, που χτυπώντας τη μικρή αδύνατη ακόμα αστική τάξη της Γεωργίας, τη σπρώχνει στον αντιαρμένικο εθνικισμό.

Το εθνικό ζήτημα ανάλογα με τους παράγοντες αυτούς παίρνει είτε μαζικό χαρακτήρα και αναπτύσσεται ολοένα και πιο πολύ (Ιρλανδία, Γαλικία), είτε μετατρέπεται σε μια αλυσίδα από μικρές συγκρούσεις και εκφυλίζεται σε σκάνδαλα και σε "αγώνα" για τις ταμπέλες των καταστημάτων (όπως σε μερικές πολιτειούλες στη Βοημία).

Το περιεχόμενο του εθνικού κινήματος δεν μπορεί βέβαια να είναι παντού όμοιο: καθορίζεται ολότελα από τις ποικιλόμορφες διεκδικήσεις που προβάλλει το κίνημα. Στην Ιρλανδία το κίνημα έχει αγροτικό χαρακτήρα, στη Βοημία "γλωσσικό", εδώ διεκδικούν ισοτιμία πολιτικών δικαιωμάτων και θρησκευτική ελευθερία, εκεί διεκδικούν "δικούς τους" δημόσιους υπαλλήλους, είτε δική τους Βουλή. Μέσα από τα ποικιλόμορφα αιτήματα διαφαίνονται συχνά τα ποικιλόμορφα γνωρίσματα που χαρακτηρίζουν γενικά το έθνος (η γλώσσα, το έδαφος και άλλα).

...Αυτές γενικά είναι οι μορφές και ο χαρακτήρας του εθνικού κινήματος.* * *

Από όσα ειπώθηκαν είναι ξεκάθαρο πως ο εθνικός αγώνας μέσα στις συνθήκες του αναπτυσσόμενου καπιταλισμού είναι αγώνας ανάμεσα στις αστικές τάξεις. Κάποτε η αστική τάξη πετυχαίνει να προσελκύσει το προλεταριάτο στο εθνικό κίνημα και τότε ο εθνικός αγώνας στην εξωτερική του όψη παίρνει "παλλαϊκό" χαρακτήρα, αυτό όμως γίνεται μονάχα στην εξωτερική του όψη. Στην ουσία του,ο αγώνας αυτός παραμένει πάντα αστικός, επωφελής και αρεστός κυρίως στην αστική τάξη.

Απ' αυτό όμως δεν προκύπτει καθόλου ότι το προλεταριάτο δεν πρέπει να αγωνίζεται ενάντια στην πολιτική της καταπίεσης των εθνοτήτων.

Ο περιορισμός στην ελευθερία κίνησης, η στέρηση των εκλογικών δικαιωμάτων, η απαγόρευση της γλώσσας, η ελάττωση των σχολείων και οι άλλες καταπιέσεις θίγουν τους εργάτες εξίσου, αν όχι περισσότερο, με την αστική τάξη. Η κατάσταση αυτή μπορεί να τρενάρει μονάχα την ελεύθερη ανάπτυξη των πνευματικών δυνάμεων του προλεταριάτου στα υποταγμένα έθνη. Δεν μπορεί κανένας να πει στα σοβαρά ότι ο Τάταρος ή ο Εβραίος εργάτης αναπτύσσουν πλέρια τις πνευματικές ικανότητές τους όταν δεν τους επιτρέπουν να χρησιμοποιούν τη μητρική τους γλώσσα στις συνελεύσεις και τις διαλέξεις, όταν τους κλείνουν τα σχολειά.

Η πολιτική όμως των εθνικιστικών καταπιεστικών μέτρων είναι επικίνδυνη για την υπόθεση του προλεταριάτου κι από μιαν άλλη πλευρά. Αποσπά την προσοχή των πλατιών στρωμάτων από τα κοινωνικά ζητήματα, από τα ζητήματα της ταξικής πάλης και τη στρέφει στα εθνικά ζητήματα, στα "κοινά" για το προλεταριάτο και την αστική τάξη ζητήματα. Κι αυτό δημιουργεί ευνοϊκό έδαφος για το απατηλό κήρυγμα της "αρμονίας των συμφερόντων", για τη συγκάλυψη των ταξικών συμφερόντων του προλεταριάτου, για την πνευματική υποδούλωση των εργατών. Ετσι μπαίνει ένας σοβαρός φραγμός στην υπόθεση της συνένωσης των εργατών όλων των εθνοτήτων. Αν μια σημαντική μερίδα Πολωνών εργατών παραμένει ως τώρα πνευματικά υποδουλωμένη στους αστούς εθνικιστές κι αν ίσαμε τώρα παραμένει μακριά από το διεθνές εργατικό κίνημα, είναι κυρίως γιατί η αιώνια αντιπολωνική πολιτική των "κατόχων της εξουσίας" δημιουργεί το έδαφος για μια τέτοια υποδούλωση και δυσκολεύει την απελευθέρωση των εργατών απ' αυτήν.

Μα δε σταματά μόνο σ' αυτό η πολιτική των πιέσεων. Από το "σύστημα" της καταπίεσης περνάει, όχι σπάνια, στο "σύστημα" του εξερεθισμού του ενός έθνους ενάντια στο άλλο, στο "σύστημα" των σφαγών και των πογκρόμ. Αυτό το τελευταίο βέβαια δεν είναι παντού και πάντα δυνατό, εκεί όμως που είναι δυνατό - μέσα σε συνθήκες που λείπουν και οι στοιχειώδεις ελευθερίες - εκεί όχι σπάνια παίρνει τρομαχτικές διαστάσεις, απειλώντας να πνίξει στο αίμα και στα δάκρυα την υπόθεση της συσπείρωσης των εργατών. Οχι λίγα παραδείγματα δίνουν ο Καύκασος και η Νότια Ρωσία. "Διαίρει και βασίλευε", αυτός είναι ο σκοπός της πολιτικής του εξερεθισμού. Κι εφόσον η πολιτική αυτή πετυχαίνει, αποτελεί το πιο μεγάλο κακό για το προλεταριάτο, το πιο σοβαρό εμπόδιο στη συσπείρωση των εργατών όλων των εθνοτήτων του κράτους.

Οι εργάτες όμως ενδιαφέρονται για την πλέρια συγχώνευση όλων των συντρόφων τους σε ένα διεθνικό στρατό, για τη γρήγορη και οριστική απελευθέρωσή τους απ' τον πνευματικό ζυγό της κεφαλαιοκρατίας, για να ξετυλιχτούν πλέρια και ολόπλευρα οι πνευματικές δυνάμεις των συναδέλφων τους, αδιάφορο σε ποιο έθνος ανήκουν.

Για τούτο οι εργάτες αγωνίζονται και θα αγωνίζονται ενάντια στην πολιτική της καταπίεσης των εθνών σε όλες τις μορφές της, απ' τις πιο εκλεπτυσμένες ίσαμε τις πιο χοντροκομμένες, όπως και ενάντια στην πολιτική του εξερεθισμού σε όλες τις μορφές της.

Γι' αυτό η σοσιαλδημοκρατία όλων των χωρών διακηρύχνει το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των εθνών.

* * *

Δικαίωμα αυτοδιάθεσης σημαίνει ότι μονάχα το ίδιο το έθνος έχει δικαίωμα να καθορίζει την τύχη του, ότι κανένας δεν έχει το δικαίωμα να επεμβαίνει βίαια στη ζωή του έθνους, να καταστρέφει τα σχολειά και τα άλλα ιδρύματά του, να καταπατεί τα ήθη και τα έθιμά του, να του απαγορεύει τη γλώσσα, να του ακρωτηριάζει τα δικαιώματα.

Αυτό βέβαια δε σημαίνει πως η σοσιαλδημοκρατία θα υποστηρίζει όλα και τα κάθε λογής έθιμα και θεσμούς του έθνους. Καταπολεμώντας τη χρησιμοποίηση βίας ενάντια σ' ένα έθνος, θα υπερασπίζει μονάχα το δικαίωμα του έθνους να καθορίζει μόνο του την τύχη του, διεξάγοντας ταυτόχρονα ζύμωση ενάντια στα βλαβερά έθιμα και τους βλαβερούς θεσμούς αυτού του έθνους, για να δώσει τη δυνατότητα στα εργαζόμενα στρώματα του δοσμένου έθνους να λυτρωθούν απ' αυτούς.

Δικαίωμα αυτοδιάθεσης σημαίνει πως το έθνος μπορεί να οργανωθεί σύμφωνα με την επιθυμία του. Εχει δικαίωμα να οργανώσει τη ζωή του πάνω στην αρχή της αυτονομίας. Εχει δικαίωμα να συνάψει με άλλα έθνη ομοσπονδιακές σχέσεις. Εχει το δικαίωμα να αποχωριστεί ολότελα. Το έθνος είναι κυρίαρχο και όλα τα έθνη είναι ισότιμα.

Αυτό φυσικά δε σημαίνει ότι η σοσιαλδημοκρατία θα υπερασπίσει κάθε διεκδίκηση του έθνους. Το έθνος έχει το δικαίωμα να ξαναγυρίσει ακόμα και σε παλιά καθεστώτα, αυτό δε σημαίνει όμως ότι η σοσιαλδημοκρατία θα βάλει την υπογραφή της κάτω από μια τέτοια απόφαση που θα πάρει η μια είτε η άλλη οργάνωση του δοσμένου έθνους. Οι υποχρεώσεις της σοσιαλδημοκρατίας που υπερασπίζει τα δικαιώματα του προλεταριάτου και τα δικαιώματα του έθνους, που αποτελείται από διαφορετικές τάξεις, είναι δύο διαφορετικά πράγματα.

Η σοσιαλδημοκρατία παλεύοντας για το δικαίωμα αυτοδιάθεσης του έθνους καθορίζει για σκοπό της να βάλει τέλος στην καταπιεστική πολιτική ενάντια στα έθνη, να την καταστήσει αδύνατη, κι έτσι να υποσκάψει την πάλη ανάμεσα στα έθνη, να την αμβλύνει, να την περιορίσει στο ελάχιστο σημείο.

Αυτό ουσιαστικά ξεχωρίζει την πολιτική του συνειδητού προλεταριάτου από την πολιτική της αστικής τάξης που προσπαθεί να βαθύνει και να εξογκώσει τον εθνικό αγώνα, να συνεχίσει και να οξύνει το εθνικό ζήτημα.

Και ακριβώς γι' αυτό, το συνειδητό προλεταριάτο δεν μπορεί να μπει κάτω από την "εθνική" σημαία της κεφαλαιοκρατίας...

... Οι τύχες του εθνικού κινήματος, που στην ουσία του είναι κίνημα της κεφαλαιοκρατίας, είναι φυσικά συνδεμένη με την τύχη της κεφαλαιοκρατίας. Η οριστική εξάλειψη του εθνικού κινήματος είναι δυνατή μονάχα με την πτώση της αστικής τάξης. Μονάχα μέσα στο βασίλειο του σοσιαλισμού μπορεί να αποκατασταθεί πλέρια ειρήνη. Μα και μέσα στα πλαίσια του καπιταλισμού είναι δυνατό να περιοριστεί ο εθνικός αγώνας ίσαμε το ελάχιστο, να υποσκαφτεί από τη ρίζα, να γίνει στον ανώτατο βαθμό αβλαβής για το προλεταριάτο. Αυτό το μαρτυράνε τα παραδείγματα της Ελβετίας και της Αμερικής. Για να γίνει αυτό χρειάζεται να εκδημοκρατιστεί η χώρα και να δοθεί στα έθνη η δυνατότητα της ελεύθερης ανάπτυξης.


Κορυφή σελίδας
Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ