Στις 10 Ιούνη του 1943 η Κομμουνιστική Διεθνής (ΚΔ) έπαψε να υπάρχει, και τυπικά, σαν το καθοδηγητικό κέντρο του διεθνούς εργατικού - επαναστατικού κινήματος. Λίγες μέρες νωρίτερα, το Μάη του '43, το προεδρείο της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΚΔ απευθύνθηκε στα Κομμουνιστικά Κόμματα με την πρόταση για την αυτοδιάλυση της οργάνωσης και στις 8 Ιούνη του ιδίου έτους, το ίδιο όργανο, στην τελευταία συνεδρίασή του, κατέληξε στην οριστική απόφαση που έθετε τέρμα στη ζωή και στη λειτουργία της.

Προηγουμένως, στο μεσοδιάστημα από την έναρξη της διαδικασίας ως τη λήψη της απόφασης, την πρόταση της αυτοδιάλυσης είχαν εγκρίνει τα Κομμουνιστικά Κόμματα Αυστραλίας, Αυστρίας, Αργεντινής, Βελγίου, Βουλγαρίας, Μεγάλης Βρετανίας, Ουγγαρίας, Γερμανίας, Ιρλανδίας, Ισπανίας, Ιταλίας, Καναδά, Κίνας, Κολομβίας, Κούβας, Μεξικού, Ρουμανίας, Συρίας, Σοβιετικής Ενωσης, Ουρουγουάης, Φιλανδίας, Γαλλίας, Τσεχοσλοβακίας, Χιλής, Ελβετίας, Σουηδίας, Γιουγκοσλαβίας, το Ενιαίο Σοσιαλιστικό Κόμμα Καταλωνίας, το Εργατικό Κόμμα Πολωνίας και η Κομμουνιστική Διεθνής Νέων (Ουίλιαμ Φόστερ: "Η ιστορία των Διεθνών", Αθήνα 1975, σελ. 568 - και Ινστιτούτο Μαρξισμού - Λενινισμού της ΚΕ του ΚΚΣΕ: "Κομμουνιστική Διεθνής - Σύντομη ιστορική μελέτη", εκδόσεις "Ελεύθερη Ελλάδα" 1973, σελ. 552-558).

Φυσικά στην αυτοδιάλυση δε φτάσαμε τόσο σύντομα όπως δείχνουν τα τυπικά στοιχεία προώθησης και λήψης της σχετικής απόφασης. Προβληματισμός για το θέμα αυτό - και προφανώς σχετική προετοιμασία - φαίνεται ότι υπήρχε τουλάχιστον από το Μάη του 1941 (Γκεόργκι Δημητρόφ: "Σελίδες από το απόρρητο ημερολόγιο", εκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ, σελ. 91-93).

Αλλά γιατί αυτοδιαλύθηκε η Κομμουνιστική Διεθνής;

Στην απόφασή του, με ημερομηνία 15 Μάη 1943 το Προεδρείο της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΚΔ πρότεινε στα Κομμουνιστικά Κόμματα "να διαλυθεί η Κομμουνιστική Διεθνής σαν καθοδηγητικό κέντρο του διεθνούς κινήματος της εργατικής τάξης, απαλλάσσοντας έτσι τα τμήματά της απ' τις υποχρεώσεις που απορρέουν απ' τα ψηφίσματα και τις αποφάσεις των συνεδρίων της". Η πρόταση στηριζόταν ουσιαστικά σε δύο επιχειρήματα:

Πρώτον, ότι "η συνολική εξέλιξη των γεγονότων το τελευταίο τέταρτο του αιώνα και η συσσωρευμένη εμπειρία της Κομμουνιστικής Διεθνούς, έδειξαν πειστικά ότι η οργανωτική μορφή ενοποίησης των εργατών, που επιλέχθηκε στο πρώτο της συνέδριο, ανταποκρινόταν στις συνθήκες του πρώτου σταδίου της αναβίωσης του κινήματος της εργατικής τάξης, αλλά ξεπεράστηκε απ' την ανάπτυξη του κινήματος τούτου κι απ' τις επιπλοκές των προβλημάτων του στις επιμέρους χώρες κι έγινε επιπλέον εμπόδιο στην παραπέρα ενίσχυση των εθνικών κομμάτων της εργατικής τάξης".

Δεύτερον, ότι "ο απελευθερωτικός πόλεμος, ταυτόχρονα, των φιλελεύθερων λαών ενάντια στη χιτλερική τυραννία, που κινητοποίησε τις λαϊκές μάζες, ενώνοντάς τες στις γραμμές ενός πανίσχυρου αντιχιτλερικού συνασπισμού, πέρα από κομματικές και θρησκευτικές διαφορές, έδειξε με περισσότερη ακόμα καθαρότητα, ότι η γενική εθνική εξέγερση και κινητοποίηση του λαού για την ταχύτερη νίκη ενάντια στον εχθρό, μπορεί να πραγματοποιηθεί καλύτερα και αποτελεσματικότερα από την πρωτοπορία του εργατικού κινήματος σε κάθε χώρα, όταν αναπτύσσεται μέσα στα πλαίσια της δικιάς του χώρας." (Ολόκληρη η απόφαση: Φερνάντο Κλαουντίν: "Η κρίση του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος", εκδόσεις ΓΡΑΜΜΑΤΑ, τόμος Α', σελ. 45-48).

Για το θέμα μίλησε δημόσια και ο Στάλιν, ο οποίος σε συνέντευξή του στο πρακτορείο "Ρόιτερ" είπε τα εξής (για την αυτοδιάλυση της ΚΔ):

"α) Ξεσκεπάζει το ψέμα των χιτλερικών, πως η "Μόσχα" έχει τάχα τη διάθεση να ανακατεύεται στη ζωή των άλλων κρατών και να τα "μπολσεβικοποιεί". Από δω και μπρος μπαίνει τέλος και σ' αυτή την ψευτιά.

β) Ξεσκεπάζει τη συκοφαντία των αντιπάλων του κομμουνισμού μέσα στο εργατικό κίνημα, πως τα κομμουνιστικά κόμματα των διαφόρων χωρών δεν ενεργούν τάχα για το συμφέρον του λαού τους, αλλά σύμφωνα με διαταγές απ' έξω. Από δω και μπρος μπαίνει τέλος και σ' αυτή τη συκοφαντία.

γ) Διευκολύνει τη δουλιά των πατριωτών στις χώρες που αγαπούν την ελευθερία, για τη συνένωση των προοδευτικών δυνάμεων της χώρας τους, ανεξάρτητα από κομματικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις, σ' ένα ενιαίο εθνικοαπελευθερωτικό στρατόπεδο, για την ανάπτυξη της πάλης ενάντια στο φασισμό.

δ) Διευκολύνει τη δουλιά των πατριωτών σ' όλες τις χώρες για τη συνένωση όλων των λαών που αγαπούν την ελευθερία σ' ένα ενιαίο διεθνές στρατόπεδο για τον αγώνα ενάντια στην απειλή της παγκόσμιας κυριαρχίας του χιτλερισμού, ξεκαθαρίζοντας έτσι το δρόμο για την οργάνωση της φιλίας των λαών στο μέλλον, πάνω στη βάση της ισοτιμίας..." (Ι. Β. Στάλιν: "Ο Μεγάλος Πατριωτικός Πόλεμος", εκδόσεις ΦΕΡΑΙΟΣ, Αθήνα 1954, σελ. 82-83).

Πέρα απ' όσα ειπώθηκαν τότε δημόσια έχει αξία να σταθούμε λίγο περισσότερο στο θέμα της αυτοδιάλυσης της ΚΔ. Εχει υποστηριχτεί ότι η βασική αιτία πήγαζε από την αναγκαιότητα να αφαιρεθεί κάθε πρόσχημα από τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις της αντιχιτλερικής συμμαχίας, δηλαδή την Αγγλία και τις ΗΠΑ, ώστε να ανοίξουν γρήγορα το δεύτερο μέτωπο στη Δύση ενάντια στις δυνάμεις του φασισμού, για ν' ανασάνει ο Κόκκινος Στρατός που σήκωνε το κύριο βάρος του πολέμου, αλλά και για να τελειώσει ο πόλεμος μια ώρα αρχύτερα. Αυτό υπαινίσσεται και ο Ουιλ. Φόστερ ο οποίος σημειώνει ανάμεσα στα άλλα: "Είναι χαρακτηριστικό, ότι η ιστορική αυτή απόφαση (σ.σ. της αυτοδιάλυσης της ΚΔ) πάρθηκε ακριβώς στην αποφασιστική στιγμή του αγώνα για το άνοιγμα του δεύτερου μετώπου (...) Μόλις λίγους μήνες αργότερα (το Νοέμβρη - Δεκέμβρη 1943) συνήλθε η περίφημη διάσκεψη της Τεχεράνης, όπου καθορίστηκε, επιτέλους, η οριστική ημερομηνία για το άνοιγμα του δεύτερου μετώπου". (Ουιλ. Φόστερ, στο ίδιο, σελ. 571).

Ισως το θέμα του δεύτερου μετώπου είχε επίδραση στην αυτοδιάλυση της ΚΔ. Ομως δεν ήταν αυτός ο μοναδικός, ο αποκλειστικός λόγος για τη λήψη μιας τόσο σοβαρής απόφασης. Οπως φαίνεται από διάφορα ιστορικά στοιχεία, τόσο στην ηγεσία της οργάνωσης, όσο και στη σοβιετική ηγεσία ήταν διαμορφωμένη η άποψη ότι χρειαζόταν ένας άλλος τύπος οργάνωσης του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος. Λέει χαρακτηριστικά ο Φόστερ: "Η όλο και πιο ισχυρή πεποίθηση των ηγετικών κύκλων της Κομμουνιστικής Διεθνούς, ότι η οργάνωση έπρεπε να διαλυθεί, εξηγεί τη σχετικά περιορισμένη δράση της στην περίοδο των πρώτων ετών του πολέμου" (Ουιλ. Φόστερ, στο ίδιο, σελ. 571). Για τις διαθέσεις της ηγεσίας της ΚΔ τα ίδια συμπεράσματα μ' αυτά του Φόστερ προκύπτουν και απ' όσα στοιχεία παρατίθενται στη μελέτη του Ινστιτούτου Μ - Λ της ΚΕ του ΚΚΣΕ ("Κομμουνιστική Διεθνής - Σύντομη ιστορική μελέτη", σελ. 555-557). Αλλά και ο Δημητρώφ στο ημερολόγιό του αναφέρει μια συζήτηση με τον Στάλιν, όπου ο Σοβιετικός ηγέτης λέει χαρακτηριστικά: "Η πείρα έδειξε ότι δεν πρέπει να υπάρχει διεθνές διοικητικό κέντρο για όλες τις χώρες. Αυτό εκδηλώθηκε στον Μαρξ, τον Λένιν και τώρα. Ισως πρέπει να περάσουμε σε περιφεριακές ενώσεις, για παράδειγμα στη Νότια Αμερική, στις Ηνωμένες Πολιτείες και στον Καναδά, σε μερικές ευρωπαϊκές χώρες κλπ, αλλά γι' αυτό δεν πρέπει να βιάζεται κανείς" (Γ. Δημητρώφ, στο ίδιο, σελ. 121).

Εχει περάσει περισσότερο από μισός αιώνας από τότε που Κομιντέρν έπαψε να υπάρχει κι αν πρέπει να σταθεί κανείς σε ένα επιστημονικό ιστορικό συμπέρασμα, που προκύπτει αβίαστα, τόσο από την ίδρυση και δράση της όσο και από την αυτοδιάλυσή της, αυτό είναι η αναγκαιότητα του προλεταριακού διεθνισμού, η αναγκαιότητα να υπάρξει διεθνής συντονισμός, των κομμουνιστικών και εργατικών κομμάτων, οργανώσεων και λαών ενάντια στη διεθνή οργάνωση και δράση του πολυεθνικού κεφαλαίου, του διεθνούς ιμπεριαλισμού γενικότερα. Το ΚΚΕ στο Πρόγραμμά του, που επεξεργάστηκε και αποφασίστηκε στο 15ο Συνέδριο αναφέρει: "Η συσπείρωση και η πάλη ενάντια στην ιμπεριαλιστική "νέα τάξη πραγμάτων" και τους εκφραστές της αποτελεί σήμερα το βασικό κρίκο της σύγχρονης επαναστατικής διαδικασίας. Είναι ο δρόμος της διεθνούς εργατικής τάξης και των λαών για την υπεράσπιση των κατακτήσεων και των δικαιωμάτων τους, για θετική αλλαγή του διεθνούς συσχετισμού δυνάμεων και τη δημιουργία των απαραίτητων προϋποθέσεων για μια νέα φάση ανόδου και νικηφόρα πορεία του επαναστατικού κινήματος... Καθοριστικό και αποφασιστικό ρόλο μπορεί και πρέπει να παίξει το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα. Δεν μπορεί να έχει ουσιαστικές και σταθερές επιτυχίες η πάλη ενάντια στον ιμπεριαλισμό και ο αγώνας για το σοσιαλισμό, εάν το κομμουνιστικό κίνημα είναι οργανωτικά και ιδεολογικά κατακερματισμένο. Η ανασυγκρότηση του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος και η έξοδος από τη σημερινή κατάσταση της κρίσης και της υποχώρησης, η αποκατάσταση της ενότητάς του στη βάση του μαρξισμού - λενινισμού, του προλεταριακού διεθνισμού και της ενιαίας στρατηγικής, όπως και η συγκεκριμένη έκφρασή της, είναι επείγον καθήκον που απαιτούν οι σημερινές συνθήκες της πάλης, ενάντια στη διεθνή ενότητα του κεφαλαίου".

Το ΚΚΕ, που ποτέ δεν υπέστειλε τη σημαία του προλεταριακού διεθνισμού, που έχει μια πλούσια αγωνιστική διεθνιστική ιστορία και που έχει πληρώσει βαρύ τίμημα για το διεθνισμό του, που από την πρώτη στιγμή, δύο χρόνια μετά τη διάλυση της ΚΔ, στο 7ο Συνέδριό του, υπογράμμισε την ανάγκη για "μια νέα ενιαία διεθνή πολιτική οργάνωση της εργατικής τάξης", βρίσκεται σήμερα και πάλι στην πρώτη γραμμή του αγώνα προσπαθώντας να ανταποκριθεί με όλες του τις δυνάμεις στο διεθνιστικό καθήκον που υπαγορεύει η ιστορία του και οι σύγχρονες ανάγκες. Πρόσφατα, στο διάστημα 21 - 23 Μάη, διοργάνωσε στην Αθήνα μια μεγάλη διεθνή συνάντηση στην οποία πήραν μέρος 55 κομμουνιστικά και εργατικά κόμματα απ' όλο τον κόσμο, γεγονός που φανερώνει τη μεγάλη απήχηση που έχει ο λόγος του Κόμματος για την ανάγκη διεθνούς συντονισμού και δράσης. "Σήμερα - είπε Αλ. Παπαρήγα μιλώντας στη διεθνή συνάντηση - απαιτείται τα κομμουνιστικά και εργατικά κόμματα, με τις συντονισμένες και κοινές δράσεις μας, να συμβάλουμε να δημιουργηθεί ένα νέο αντίπαλο δέος. Το αντίπαλο δέος των λαών, των κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων που αντιπαρατίθενται στα μονοπώλια και τον ιμπεριαλισμό, στη λογική των μονόδρομων". Ο στόχος ασφαλώς, όπως τον περιέγραψε η ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ είναι πολύ δύσκολος. Δεν πρέπει να ξεχνάμε όμως ότι το διεθνές επαναστατικό - εργατικό κίνημα, οι κομμουνιστές και τα κόμματά τους έχουν πετύχει απείρως δυσκολότερα πράγματα. Μια ματιά στην ιστορία της ταξικής πάλης κατά τον 20ό αιώνα δεν αφήνει την παραμικρή αμφιβολία για το αντίθετο.

Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

Η συσπείρωση και η πάλη ενάντια στην ιμπεριαλιστική "νέα τάξη πραγμάτων" και τους εκφραστές της αποτελεί σήμερα το βασικό κρίκο της σύγχρονης επαναστατικής διαδικασίας. Καθοριστικό και αποφασιστικό ρόλο μπορεί και πρέπει να παίξει το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα. Δεν μπορεί να έχει ουσιαστικές και σταθερές επιτυχίες η πάλη ενάντια στον ιμπεριαλισμό και ο αγώνας για το σοσιαλισμό, εάν το κομμουνιστικό κίνημα είναι οργανωτικά και ιδεολογικά κατακερματισμένο.