Οι περισσότερες γνωρίζουμε τον Παπαδιαμάντη από τα "Χριστουγεννιάτικα διηγήματά" του. Ομως ο Σκιαθίτης συγγραφέας έχει γράψει εκτός από αυτά, αριστουργήματα που παρουσιάζουν ανάγλυφη την κοινωνική θέση της γυναίκας και τα οδυνηρά προβλήματα που αντιμετώπιζε στη μικρή κοινωνία όπου ζούσε - προβλήματα που αντιμετώπιζαν όλες οι γυναίκες την εποχή εκείνη. Ο Παπαδιαμάντης, ακόμα και στο έργο του "Η Φόνισσα", έπαιρνε πάντα φιλογυναικεία θέση, γιατί έδειχνε τα κοινωνικά αίτια που οδηγούσαν τη γυναίκα ακόμα και στο έγκλημα.

Τη μέχρι τώρα σχεδόν ανύπαρκτη βιβλιογραφία πάνω σ' αυτή την τόσο σημαντική πλευρά του έργου του Παπαδιαμάντη, έρχεται να καλύψει ένα βιβλίο που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις "Φιλιππότη". Είναι "Η κοινωνική θέση των γυναικών στο έργο του Παπαδιαμάντη" της Μαρίας Γκασούκα.Το βιβλίο εκδίδεται στα πλαίσια της σειράς "Αρχείο Παπαδιαμαντικών μελετών" με πρόλογο του καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Μιχάλη Μερακλή και επιμέλεια του αείμνηστου Χρήστου Β. Χειμωνά.

Ο περιορισμός των κοριτσιών, η προίκα, η μοναξιά των παντρεμένων γυναικών, η δύσκολη £ως και αβάσταχτη ζωή τους, είναι μερικά μόνο από τα περιεχόμενα του βιβλίου, που αποτελεί μια από τις πρώτες επιστημονικές προσπάθειες του είδους.

Η πρώτη έγινε από την πανεπιστημιακό Βούλα Λαμπροπούλου που κυκλοφόρησε το 1992 μελέτη με τίτλο "Οι γυναίκες στο έργο του Παπαδιαμάντη", ένα πολύ ενδιαφέρον έργο.

Η Μαρία Γκασούκα δείχνει στο βιβλίο πώς ο Παπαδιαμάντης συλλέγει όλα εκείνα τα επιμέρους στοιχεία που συγκροτούν τη διάχυτη γυναικεία οργή και αγανάκτηση, "προικίζει" μ' αυτά τις ηρωίδες του - στοιχεία που θα συγκεντρωθούν στο μέλλον για να προκαλέσουν την έκρηξη της "Φόνισσας" - και δημιουργεί τις πρώτες γυναικείες μορφές που διαφοροποιούνται ήδη ή, ακόμα, συγκρούονται και αυτοκαταστρέφονται (λ.χ., Αυγούστα των "Εμπόρων των Εθνών") για να μη διασαλευτεί η έννομη τάξη.

Η συγγραφέας διερευνά την κοινωνική θέση των γυναικών στην Ελλάδα του β' μισού του 19ου αιώνα, τόσο στην ύπαιθρο όσο και στην υπό διαμόρφωση νέα πρωτεύουσα, αντλεί από τον Παπαδιαμάντη ένα πλήθος ιστορικών, κοινωνιολογικών και οικονομικών πληροφοριών, που καθιστούν την Παπαδιαμαντική δημιουργία μια "φιλογυναικεία" δημιουργία, καθώς αυτή λειτουργεί τελικά υπέρ των γυναικών, ανατρέπει κατεστημένες αντιλήψεις και αποκαλύπτει πτυχές της ζωής και της ψυχής τους που αν δεν είναι άγνωστες, είναι τουλάχιστον παρεξηγημένες, συχνά δε και συκοφαντημένες.

Γράφει η ίδια η συγγραφέας του βιβλίου:

"Ο Παπαδιαμάντης, συνειδητά ή όχι μίλησε πολύ για τις γυναίκες στο έργο του. Και αποκάλυψε, με τον τρόπο που μίλησε, εκείνα επίσης που συνειδητά ή όχι αισθανόταν ή και διαισθανόταν γι' αυτές... Ο Παπαδιαμάντης δεν είναι ενσυνείδητος, κοινωνικά προωθημένος "φεμινιστής" της εποχής του. Και είναι μάλλον βέβαιο πως θ' αντιδρούσε έντονα αν γνώριζε πως του αποδίδεται ένας παρόμοιος τίτλος. Συχνά όμως, τα ίδια τα έργα, ξεπερνούν και τις προθέσεις αλλά και τις διαθέσεις των δημιουργών τους".