Κοντά στο Βιθνάρ με τ' άσπρα σπίτια, στο δρόμο προς τη Φουέντε Γκράντε, εκτελεστές θανάτωσαν τον ποιητή, χάραμα Αυγούστου του 1936. Σε μια Ισπανία που πεθαίνει από τον εμφύλιο, μέσα στον τρόμο που βασιλεύει παντού, η σιωπή γίνεται νόμος. Οποιος τον παραβιάζει, χάνεται και όποιος γυρεύει την αλήθεια, θεωρείται ύποπτος και εκτελείται. Ο Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα μπήκε στο στόχαστρο των δολοφόνων. Ο ποιητής, που γνώρισε τη δόξα και την παγκόσμια αποδοχή, που τραγούδησε παθιασμένα τον έρωτα και το θάνατο, το ντουένιο του σπανιόλικου ταμπεραμέντου, εκτελέστηκε για κάτι που παραμένει ιστορικά νεφελώδες.

Στην ποίησή του, ο Λόρκα εξυμνεί τη φύση που κρύβει στα σπλάχνα της το μυστήριο του κόσμου.

Αλλά, στις μέρες του '36, ο ήλιος, το φεγγάρι, τα πεύκα και οι ελιές, η γη και το νερό υπάρχουν σαν σκηνογραφία τρόμου. Σοσιαλιστές και φαλαγγίτες δίνουν τον τόνο της επανάστασης. Οι δολοφονίες πληθαίνουν, οι εργαζόμενοι απεργούν, οι στρατευμένοι πυροβολούν, ο λαός αιχμάλωτος στη φρίκη.

Ο Φεδερίκο, παγωμένος από φόβο, αφουγκράζεται τις πατημασιές των περιπόλων της εθνοφρουράς και ακούει τις ριπές των ταγμάτων καταδρομών. Η κίνηση στους δρόμους σταματάει, κυκλοφορεί μονάχα ανενόχλητος ο Θάνατος, που καίει σπίτια, γραφεία, εκκλησίες, θέατρα, ο Θάνατος καβάλα στο άλογο, μοιραίος και παράξενος:

Περνούν άλογα μαύρα

και παράξενοι άνθρωποι /... /

Ο Θάνατος

μπαίνει και βγαίνει...

Ο Λόρκα ακολουθεί μολαταύτα την πορεία του δικού του άστρου. Χωρίς μισόλογα και υπαινιγμούς, τολμά και αρθρώνει καθαρό και γενναίο λόγο, καταδικάζοντας τον εθνικισμό. Ομως, η συμπαράσταση στο συνάνθρωπο σε καθιστά επικίνδυνο, τη στιγμή που οι φασίστες συγκροτούνται και οργανώνονται, ενώ το Λαϊκό Μέτωπο διασπάται και διαλύεται.

Ο Φεδερίκο ξαναγυρίζει, παρ' όλα αυτά, στη Γρανάδα, στο γρήγορο νεύμα μιας ξαφνικής απόφασης που τον βασάνιζε καιρό. Η Ουέρτα ντε Σαν Βιβέντε είχε φορέσει τα καλά της, για να καλωσορίσει τον ποιητή στην οικογενειακή αγκαλιά. Στο μεταξύ, ο Φράνκο είχε τεθεί επικεφαλής των στρατευμάτων της χώρας και οι εκτελέσεις "κόκκινων" ήταν στην ημερήσια διάταξη. Μια γενική σύγχυση έπαιρνε βουβό πανικό... Κανείς δεν ήξερε από ποιον να περιμένει το χτύπημα.

Ο Φεδερίκο κατέφυγε στο σπίτι του ποιητή Λουίς Ροσάλες. Μια μέρα χτύπησαν την πόρτα του οπλισμένοι της χούντας. Τα αίτια της σύλληψης του Λόρκα είναι δύσκολο να προσδιοριστούν, αν και ειπώθηκε πως ήταν "κόκκινος βαμμένος". Οδηγήθηκε στη φυλακή στον προθάλαμο του "τελευταίου" αποχαιρετισμού. Λίγα χρόνια πριν, ο ίδιος είχε πει: "Με κάνει να νιώθω φρίκη η ιδέα πως θα πρέπει να αποχαιρετίσω τον ίδιο τον εαυτό μου".

Το ενδεχόμενο του θανάτου, μεταλλασσόμενο σε συμβάν, διαχέεται σε όλα του τα έργα σαν μοιραία κατάληξη μιας διαίσθησης που χαρακτηρίζει κάθε "εκλεκτό" ήρωα του ποιητή. Ομως, περισσότερο από ο,τιδήποτε άλλο, ο Λόρκα φοβόταν τη μοναξιά του θανάτου.

Αν πεθάνω

Αφήστε το μπαλκόνι ανοιχτό.

Το παιδί τρώει πορτοκάλια.

(Το βλέπω απ' το μπαλκόνι μου).

Ενα είναι, εντούτοις, βέβαιο: Εκεί, στο Βιθνάρ, την τελευταία του ώρα, ο Φεδερίκο δεν ήταν μόνος. Τον ξεπροβόδισε η πλάση που τραγούδησε, το χώμα της Γρανάδας και ο πρωινός αέρας, που του χάιδευε το πρόσωπο και του έκλεισε τα μάτια...

Μαρίκα Θωμαδάκη

Αν. καθηγήτρια

Φιλ/κής Σχολής

Παν/μίου Αθηνών