Αγώνας για την αντιδικτατορική ενότητα δράσης Η δικτατορία μπορεί να κατάφερε σχετικά εύκολα να επιβληθεί, αλλά ούτε για μια στιγμή δεν πέτυχε τη λαϊκή υποστήριξη ή έστω τη λαϊκή ανοχή. Αυτό δεν αποδεικνύεται μόνο από την εμφάνιση και δράση αντιδικτατορικών αντιστασιακών οργανώσεων, αλλά και από τα ίδια τα μέτρα που το καθεστώς έλαβε, ώστε, αν μη τι άλλο, να καταφέρει να γαντζωθεί και να σταθεροποιηθεί στην εξουσία. Οι συλλήψεις, οι φυλακίσεις, οι ανακρίσεις και τα βασανιστήρια, οι εκτοπίσεις, η λογοκρισία, η απαγόρευση των συγκεντρώσεων, τα κάθε είδους προληπτικά μέτρα προς αντιμετώπιση πιθανού κινδύνου, το κλείσιμο εφημερίδων, η απαγόρευση κάθε είδους πολιτικής δράσης που αντιπολιτευόταν το καθεστώς, η απαγόρευση συνδικαλιστικής δράσης και άλλα πολλά φανερώνουν πως η χούντα στήριγμά της είχε - εκτός από τον ξένο παράγοντα - τη δύναμη που της έδιναν τα όπλα και η μαζική τρομοκρατία.

Ηταν τέτοια η απομόνωση του καθεστώτος από το λαό, που κανείς, ή σχεδόν κανείς, πολιτικός - από εκείνους που ερωτοτροπούσαν με μια δικτατορία πριν την 21η Απριλίου 1967 - δεν τόλμησε να το υποστηρίξει. Ολοι τους, για να μη χαρακτηριστούν ξένοι προς τα αισθήματα του ελληνικού λαού και απομονωθούν απ' αυτόν, φρόντισαν αργά ή γρήγορα, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, να εγγράψουν στο ενεργητικό τους κάποιες πράξεις αντίστασης ή έστω φραστικής αντίθεσης προς τη χούντα των συνταγματαρχών. Για την οργανωμένη δε αντίσταση, ακόμη και αυτό το γεγονός ήταν θετικό, με την έννοια ότι βοηθούσε πλατιές λαϊκές μάζες να περάσουν από την παθητική στην ενεργητική αμφισβήτηση του καθεστώτος.

Η οργανωμένη αντίσταση ξεκινάει από τις πρώτες μέρες της χούντας και οι πρώτες οργανώσεις κάνουν την εμφάνισή τους. Θα αναφερθούμε στις τρεις κυριότερες, χωρίς μ' αυτό να θέλουμε, έστω και στο ελάχιστο, να υποτιμήσουμε τη δράση άλλων μικρότερων ή και προσώπων που οι ενέργειές τους αναπτέρωσαν το ηθικό του λαού και συνέβαλαν στην ακόμη ευρύτερη απομόνωση του καθεστώτος.

Το Μάη του 1967 ιδρύεται το ΠΑΜ (Πατριωτικό Αντιδικτατορικό Μέτωπο) από στελέχη του ΚΚΕ, της ΕΔΑ, συνδικαλιστές, μέλη της Νεολαίας Λαμπράκη κ.ά. Το ΠΑΜ αποτέλεσε την κορυφαία και μαζικότερη αντιδικτατορική οργάνωση με ψυχή του τους κομμουνιστές. Εδώ βεβαίως πρέπει να σημειωθεί και τούτο: Το ΚΚΕ ήταν η πιο έμπειρη, η πιο συγκροτημένη και η καλύτερα ιδεολογικά και πολιτικά εξοπλισμένη αντιδικτατορική πολιτική οργάνωση. Κι αυτό γιατί δεν ήταν απλά μια αντιδικτατορική οργάνωση, αλλά κόμμα επαναστατικό, που γνώριζε χρόνια ολόκληρα την παρανομία και τις διώξεις, είχε ατσαλωθεί σ' έναν τέτοιο αγώνα, κι όταν έκανε την εμφάνισή της η δικτατορία, πρώτο - από την πολιτική προσφυγιά, όπου βρισκόταν η ηγεσία και πλήθος μελών και στελεχών του - σήκωσε τη σημαία του αντιδικτατορικού αγώνα. Λίγες μέρες μετά την ίδρυση του ΠΑΜ ιδρύθηκε και η "Δημοκρατική Αμυνα", που ήταν αντιστασιακή οργάνωση του Κέντρου. Επίσης, το Φλεβάρη του '68 ιδρύθηκε το ΠΑΚ (Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα) με αρχηγό τον Ανδρέα Παπανδρέου.

Σ' όλη τη διάρκεια της δικτατορίας το ζητούμενο ήταν η ενότητα δράσης των αντιστασιακών οργανώσεων για την όσο το δυνατόν γρηγορότερη ανατροπή της αμερικανοκίνητης χούντας των συνταγματαρχών, για την επαναφορά και διεύρυνση της δημοκρατίας. Για την επίτευξη αυτού του στόχου οι κομμουνιστές έκαναν ό,τι περνούσε από το χέρι τους, αν και οι δυσκολίες που αντιμετώπισε το Κόμμα υπήρξαν μεγάλες. Αδιάψευστος μάρτυρας της ενωτικής προσπάθειας που κατέβαλλε το ΚΚΕ είναι και ο αντιδικτατορικός "Ριζοσπάστης".

Θα σταθούμε στο "Ριζοσπάστη" του Απρίλη 1969 (φύλλο 16) και θα αναδημοσιεύσουμε ορισμένα από τα θέματά του. Εκείνες τις μέρες που κυκλοφόρησε αυτό το φύλλο το καθεστώς συμπλήρωνε δύο χρόνια ζωής και η ενότητα δράσης εναντίον του αποκτούσε ξεχωριστή επικαιρότητα. Ολα τα κείμενα που θα παρουσιάσουμε είναι δυσεύρετα ντοκουμέντα: Το κύριο άρθρο της εφημερίδας, η πρωτομαγιάτικη προκήρυξη του κλιμακίου της ΚΕ στο εσωτερικό, η ανακοίνωση αντιστασιακών οργανώσεων καθώς και το χρονογράφημα της δεύτερης σελίδας, που με γλαφυρό τρόπο παρουσιάζει τις πρώτες ώρες του δικτατορικού καθεστώτος μέσα από τη ζωή ενός απλού ανθρώπου.