Το 1989 ήταν χρονιά εκλογών. Μόνο που από το 1988, στην πολιτική ζωή της χώρας εμφανίστηκε ένα γεγονός στον κόσμο των επιχειρηματιών και της πλουτοκρατίας που φάνηκε ότι δεν άρεσε ούτε στο σύστημα και ας ήταν απότοκό του. Η διαπλοκή άλλωστε των καπιταλιστών με τους πολιτικούς τους εκφραστές, φανερή ή κρυφή, είναι τόσο παλιό φαινόμενο όσο και ο ίδιος ο καπιταλισμός. Η φαινομενική "τιμιότητα", σε τέτοιες σχέσεις σπανίζει αν δε βρίσκεται στη σφαίρα του φανταστικού. Ετσι το σκάνδαλο Κοσκωτά κυριαρχεί, παρασέρνοντας στη δίνη του την πολιτική της κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ, και προσωπικά ορισμένους κυβερνητικούς παράγοντες μαζί με τον πρωθυπουργό. Το αίτημα της κάθαρσης γίνεται σημαία στη δικομματική αντιπαράθεση, αλλά εμφανίζεται και ως ανάγκη αφού έχει επιδράσει στις λαϊκές συνειδήσεις σαν τεράστιο πρόβλημα που η αντιμετώπισή του είναι το παν. Βεβαίως το ΠΑΣΟΚ όταν μιλούσε για τα λεγόμενα "νέα τζάκια", δεν κρατούσε ούτε καν τα προσχήματα σχετικά με τη συμβολή της κυβέρνησής του στην ανάδειξη μερίδας επιχειρηματιών (άλλωστε τους ήθελε για δικά του στηρίγματα) και άνοιξε μόνο του το δρόμο που του προέκυψε στη συνέχεια.

Το ΚΚΕ ζυμώνει την ιδέα του συνασπισμού των αριστερών δυνάμεων, η οποία παίρνει "σάρκα και οστά" και εμφανίζεται ως συνασπισμός κομμάτων και προσωπικοτήτων στην πολιτική ζωή της χώρας. Το 1989 στις εκλογές, ο τότε ΣΥΝ βάζει εκλογικό στόχο να μη γίνει αυτοδύναμη κυβέρνηση από κανένα από τα δύο αστικά κόμματα, ΠΑΣΟΚ - ΝΔ. Πράγματι το εκλογικό αποτέλεσμα δεν αναδείχνει κανένα κόμμα με πλειοψηφία ικανή για κυβέρνηση. Ετσι έγιναν οι τρίμηνης θητείας κυβερνήσεις, Τζαννετάκη και Οικουμενική, μετά από αλλεπάλληλες εκλογικές αναμετρήσεις για να εξασφαλίσει το 1990 η ΝΔ οριακή κοινοβουλευτική πλειοψηφία και να κάνει κυβέρνηση. Από το 1989 στη διεθνή σκηνή κυριαρχεί η πορεία ανατροπής των σοσιαλιστικών καθεστώτων των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης ως το 1991 που ανατράπηκε και η ΕΣΣΔ. Την ίδια περίοδο το ΚΚΕ προετοιμάζει το 13ο Συνέδριό του, μέσα σε οξύτατη εσωκομματική διαπάλη από μερίδα στελεχών που στην ουσία αρνούνται το χαρακτήρα του ΚΚΕ, ως επαναστατικού κόμματος, πολιτική πρωτοπορία της εργατικής τάξης και επιδιώκουν τη διάχυσή του μέσα στο ΣΥΝ, με τη μετατροπή του ΣΥΝ από συνασπισμό κομμάτων σε ενιαίο κόμμα. Αρνούνται την ταξική πάλη και την προοπτική του σοσιαλισμού, αρνούνται την ύπαρξη εργατικής τάξης και διεξάγουν οξύτατη φραξιονιστική πάλη μέσα στο κόμμα. Σ' αυτές τις συνθήκες το Φλεβάρη του 1991 συνήλθε το 13ο Συνέδριο του ΚΚΕ. Η διαπάλη που στο επίκεντρό της είχε την ίδια την ύπαρξη του Κόμματος δεν έληξε μέσα στο συνέδριο, αν και αντιπαρατέθηκαν θεωρητικά, ιδεολογικοπολιτικά και στρατηγικά ζητήματα. Παρ' όλα αυτά η πλειοψηφία του συνεδρίου πάλεψε για τη διατήρηση του ΚΚΕ, για τον επαναστατικό του χαρακτήρα και το ρόλο του ως οργανωμένη συνειδητή πολιτική πρωτοπορία της εργατικής τάξης. Η διαπάλη συνεχίζεται και μετά το συνέδριο ώσπου να αποχωρήσουν οριστικά μετά από λίγο χρονικό διάστημα από το Κόμμα αυτά τα στελέχη. Το Κόμμα μέσα σε δύσκολες συνθήκες κατασυκοφάντησής του από τα πρώην στελέχη του που έγιναν η αιχμή του δόρατος του αντικομμουνισμού της αστικής προπαγάνδας, αλλά και σε αρνητικό διεθνές κλίμα λόγω των ανατροπών, σε συνθήκες υποχώρησης του κομμουνιστικού κινήματος, καταπιάνεται με την ανασυγκρότησή του. Δίνει αυτή τη μάχη, ταυτόχρονα με πλατιά εξόρμηση στο λαό, με προσπάθεια για ανάπτυξη δράσης στο μαζικό κίνημα και προετοιμάζει ταυτόχρονα το 14ο Συνέδριό του.

Το 14ο Συνέδριο συνήλθε το Δεκέμβρη του 1991. Το συνέδριο έβαλε το καθήκον της ανασυγκρότησης και ανάπτυξης του Κόμματος, εξέτασε τις αιτίες της δημιουργίας της δεξιάς σοσιαλδημοκρατικής παρέκκλισης των στελεχών που αποχώρησαν από το Κόμμα και εντάχθηκαν στον ΣΥΝ και επεξεργάστηκε πολιτική ανάπτυξης και στόχους πάλης προς όφελος των λαϊκών μαζών. Στάθηκε στην όχι πάντοτε πλήρη αντιμετώπιση της σοσιαλδημοκρατίας στην Ελλάδα, στην υποτίμηση της ιδεολογικής δουλιάς μέσα στο Κόμμα, στη λειψή δουλιά για την ανάδειξη των στελεχών, στη μη ολοκληρωμένη προσήλωση στις αρχές λειτουργίας του Κόμματος αλλά και στην όχι σωστή εφαρμογή της πολιτικής των συμμαχιών, σαν παράγοντες που επέδρασαν στην κρίση. Το συνέδριο εξέτασε τις νέες δύσκολες συνθήκες μέσα στις οποίες καλείται να δράσει το Κόμμα. Τα σοσιαλιστικά καθεστώτα είχαν ανατραπεί, ενώ τα κράτη - μέλη της ΕΟΚ, προχώρησαν στη συμφωνία του Μάαστριχτ (Δεκέμβρης 1991), που δημιουργούσε νέα δεδομένα για τη ζωή των μαζών και για την ίδια την ταξική πάλη. Το Κόμμα κατέληξε στην ανάγκη συσπείρωσης των λαϊκών μαζών, με την τακτική του κοινωνικού συνασπισμού, στη βάση της διεκδίκησης πολιτικής για ανάπτυξη προς το συμφέρον τους. Κατέληξε τέλος, να εξετάσει σε πανελλαδικές συνδιασκέψεις την πολιτική του Κόμματος απέναντι στην ΕΟΚ μετά τη Συνθήκη του Μάαστριχτ και τις αιτίες ανατροπής των σοσιαλιστικών καθεστώτων και της ΕΣΣΔ. Με οδηγό τις αποφάσεις του 14ου Συνεδρίου, οι κομμουνιστές παλεύουν σε αντίξοες συνθήκες, πρωτόγνωρες (έχουν βγει από εσωκομματική κρίση και χωρίς την ύπαρξη σοσιαλιστικού στρατοπέδου), η επίθεση της αστικής τάξης επίσης είναι πρωτόγνωρη, το ίδιο και ο αντικομμουνισμός του ΣΥΝ αλλά παρ' όλα αυτά το Κόμμα έχει ανοδική πορεία. Την ίδια ακριβώς περίοδο η "νέα τάξη πραγμάτων" εκδηλώνεται στα Βαλκάνια με το διαμελισμό της Γιουγκοσλαβίας. Ο εθνικισμός αναπτύσσεται στο έπακρο και στην Ελλάδα, με αιχμή την ονομασία της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Το ΚΚΕ ήταν το μόνο κόμμα που πραγματικά αντιτάχθηκε στο διαμελισμό της Γιουγκοσλαβίας και εναντιώθηκε στην εθνικιστική υστερία γι' αυτό και δέχτηκε σφοδρή επίθεση από πολλά μέτωπα. Η στάση του και οι θέσεις του δικαιώθηκαν. Ολο αυτό το χρονικό διάστημα, το Κόμμα συνέβαλε αποφασιστικά για την ανάπτυξη των αγώνων της εργατικής τάξης με στόχους αντίθεσης στις προσαρμογές της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ενωση και στη συνθήκη Μάαστριχτ, αλλά και στη "νέα τάξη πραγμάτων", στο ΝΑΤΟ και το νέο ρόλο του, για την προώθηση της αντιμονοπωλιακής, αντιιμπεριαλιστικής συσπείρωσης του λαού. Το 1993 συγκαλείται η πανελλαδική συνδιάσκεψη για την ΕΟΚ, ενώ το 1995 συνέρχεται η πανελλαδική συνδιάσκεψη που εξετάζει τις αιτίες ανατροπής των σοσιαλιστικών καθεστώτων. Οι επεξεργασίες και των δύο σωμάτων εξοπλίζουν το κόμμα ιδεολογικοπολιτικά και θεωρητικά ενώ αποτελούν αποφασιστική συμβολή στις επεξεργασίες του 15ου Συνεδρίου και στο πρόγραμμα του Κόμματος.

Το 15ο Συνέδριο εξετάζοντας τις νέες συνθήκες μετά την ανατροπή του σοσιαλισμού στην Ευρώπη αλλά και τις ποιοτικές αλλαγές που επήλθαν μετά τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, επεξεργάστηκε τη στρατηγική και ταχτική του κόμματος και το χαρακτήρα της επανάστασης, καθώς και την πολιτική γραμμή συγκέντρωσης των δυνάμεων της επανάστασης. Κατέληξε ότι ο χαρακτήρας της επανάστασης είναι σοσιαλιστικός. Η αντιιμπεριαλιστική, αντιμονοπωλιακή, δημοκρατική γραμμή πάλης είναι ο δρόμος της συγκέντρωσης των δυνάμεων της επανάστασης και καθόρισε ως άμεσο πολιτικό καθήκον τη συγκρότηση του αντιιμπεριαλιστικού, αντιμονοπωλιακού, δημοκρατικού μετώπου πάλης. Προσδιόρισε τον κοινωνικοπολιτικό χαρακτήρα του Μετώπου, τη δράση για τη συγκρότησή του, αρχικά από τα κάτω ως κοινωνική συμμαχία των δυνάμεων που έχουν συμφέρον από αυτή τη γραμμή πάλης και τις προϋποθέσεις για τη συμμετοχή κομμάτων στο Μέτωπο. Ανέδειξε τους δύο δρόμους εξέλιξης της ελληνικής κοινωνίας, αυτόν των μονοπωλίων του ιμπεριαλισμού και της άρχουσας τάξης και αυτόν του αντιιμπεριαλιστικού αντιμονοπωλιακού δημοκρατικού μετώπου πάλης, εξοπλίζοντας το εργατικό κίνημα με την ταχτική που θα πλησιάσει το στρατηγικό του στόχο, προβάλλοντας συγχρόνως στόχους πάλης και διεκδικήσεις, σ' όλα τα μέτωπα, υπέρ των συμφερόντων των λαϊκών μαζών. Το συνέδριο επίσης συζήτησε την αναγκαιότητα ενότητας του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, τις προϋποθέσεις οικοδόμησής της, εκτιμώντας ότι αυτή θα ενισχύσει και το διεθνές αντιιμπεριαλιστικό κίνημα, αναλαμβάνοντας ταυτόχρονα το Κόμμα δράση σ' αυτή την κατεύθυνση.

Ετσι το 15ο Συνέδριο του ΚΚΕ έχει τη δική του θέση στην πορεία του Κόμματος προς το μέλλον, το σοσιαλισμό και τον κομμουνισμό.

Σ. Λ.

Πηγές: Ντοκουμέντα Συνεδρίων του ΚΚΕ: 13ου, 14ου, 15ου