Τα ξημερώματα της 24ης Ιούλη 1974, το προσωπικό αεροπλάνο του Γάλλου Προέδρου Ζισκάρ Ντ' Εστέν προσγειωνόταν στο αεροδρόμιο του Ελληνικού, φέρνοντας στην Ελλάδα τον Κ. Καραμανλή. Λίγες ώρες μετά, ο Καραμανλής ορκιζόταν πρωθυπουργός. Η χούντα είχε πλέον παραδώσει την κυβερνητική εξουσία - και τυπικά - και στη θέση της επανερχόταν η αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία. Ετσι, άνοιγε ένα νέο πολιτικό κεφάλαιο στη χώρα, που συνήθως προσδιορίζεται με τον όρο μεταπολίτευση. Για την αλλαγή αυτή στην πολιτική κατάσταση, το ΚΚΕ είχε, τότε, τονίσει, με απόφαση της ΚΕ του, ότι "αποτελεί προσπάθεια αναπροσαρμογής της πολιτικής των Αμερικανών και των άλλων κύριων δυνάμεων του ΝΑΤΟ στις νέες συνθήκες, εθνικές και διεθνείς". Αλλά και ο αρχηγός του ΠΑΚ Ανδρέας Παπανδρέου με δήλωσή του στο BBC, το βράδυ της 23ης Ιούλη, έλεγε: "Η νέα ΝΑΤΟική φρουρά εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα. Πηγή της εξουσίας της παραμένουν οι Αμερικανοί, το ΝΑΤΟ και οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις, που βαρύνονται σήμερα και με την εθνική προδοσία στο Κυπριακό". Βεβαίως, αργότερα ο ίδιος ο Παπανδρέου και το κόμμα του, το ΠΑΣΟΚ, απαρνήθηκαν αυτές τις εκτιμήσεις, πράγμα που καθιστά αμφίβολο, αν τις πίστεψαν ποτέ. Ομως, εκείνο που έχει τη σπουδαιότερη σημασία για το σήμερα δεν είναι τόσο οι παλινωδίες και οι δημαγωγικές - ανάλογα με τις περιστάσεις - δηλώσεις του ιδρυτή της ελληνικής σοσιαλδημοκρατίας. Το σπουδαιότερο είναι αν όσα εκτιμούσε τότε το ΚΚΕ - αλλά και το ΠΑΚ - για το χαρακτήρα της αλλαγής του '74 έχουν επιβεβαιωθεί ή διαψευστεί από την ίδια τη ζωή. Για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα, θα πρέπει να σταθούμε λίγο περισσότερο στις συνθήκες πτώσης της δικτατορίας και στην προετοιμασία της διάδοχης λύσης.

Η δικτατορία δεν επιβλήθηκε ως μόνιμη πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα, αλλά ως μια μεταβατική λύση - ανεξαρτήτως του χρόνου που θα διαρκούσε - που έδινε τη δυνατότητα στην ντόπια ολιγαρχία και στους Αμερικάνους να διασφαλίσουν τα συμφέροντά τους, να αποφύγουν ανεξέλεγκτες εξελίξεις που μπορούσαν να προκύψουν και να ανανεώσουν το πολιτικό σύστημα της χώρας, που, όπως είχε οικοδομηθεί μετά τον Εμφύλιο, δεν τραβούσε άλλο, γεγονός που το απέδειξε με τον πιο χαρακτηριστικό και τον πιο έντονο τρόπο η πολιτική κρίση που συντάραξε τη χώρα από τον Ιούλη του 1965 ως τον Απρίλη του 1967. Το ότι η δικτατορία δεν ήταν μόνιμο καθεστώς, δε σημαίνει ότι μπορούσε να πέσει ανά πάσα στιγμή, ούτε ότι δε θα μπορούσε, κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις, να κρατήσει περισσότερο απ' όσο κράτησε. Και, φυσικά, δε σημαίνει πως αυτοί που την έφεραν στα πράγματα δεν προβληματίζονταν για το πώς θα απαλλαγούν απ' αυτήν, όταν πια δε θα τη χρειάζονταν. Αντίθετα, από τα ιστορικά στοιχεία που έχουν έρθει στο φως της δημοσιότητας - και από το δημοσιευμένο μέρος του αρχείου Καραμανλή - προκύπτει πως οι Αμερικανοί και η ντόπια ολιγαρχία σχεδίαζαν από την πρώτη μέρα της δικτατορίας την ελεγχόμενη επάνοδο στον κοινοβουλευτισμό, φτιάχνοντας γι' αυτό το σκοπό πλήθος σεναρίων, ανάλογα με τις πιθανές συνθήκες, κάτω από τις οποίες θα ήταν αναγκαία μια τέτοια εξέλιξη. Ενα από τα πιο σοβαρά σενάρια ήταν η λύση Καραμανλή ως διάδοχη της χούντας.

Είναι επίσης γεγονός ότι από τις αρχές της δεκαετίας του '70 το δικτατορικό καθεστώς είχε μπει σε βαθιά κρίση, γεγονός που το υποχρέωνε να προετοιμάσει την, ανώδυνη για το καπιταλιστικό καθεστώς και την αμερικανοκρατία, διαδοχή του. Κι αυτό επιχειρήθηκε να γίνει με τη φιλελευθεροποίηση του Μαρκεζίνη, η οποία συντρίφτηκε πάνω στο Πολυτεχνείο. Την πτώση, πάντως, της χούντας επιτάχυνε και επέβαλε στη συγκεκριμένη στιγμή που έγινε - πέραν της λαϊκής αντίθεσης στο καθεστώς, που ήταν μόνιμη και κλιμακωνόταν - το πραξικόπημα στην Κύπρο και το επακόλουθό του, η τουρκική εισβολή. Σε κείνες τις συνθήκες, το δικτατορικό καθεστώς είχε ολοκληρώσει τον κύκλο του και είχε αρχίσει να γίνεται επικίνδυνο για τα συμφέροντα της ντόπιας και ξένης αντίδρασης. Φτάνει να αναλογιστεί κανείς ότι η κρίση στην Κύπρο έφερε προ των πυλών έναν ελληνοτουρκικό πόλεμο, που ακόμα και η προετοιμασία γι' αυτόν, ως ενδεχόμενη συνέπεια της κατάστασης, σήμαινε τον εξοπλισμό του λαού, δηλαδή την αφαίρεση από το καθεστώς της δύναμης των όπλων, πάνω στην οποία ουσιαστικά στηριζόταν. Δε χρειάζεται και πολύ μυαλό για να καταλάβει κανείς ότι ένας ένοπλος λαός, πολιτικά, συμπεριφέρεται διαφορετικά απ' ό,τι άοπλος. Αλλά κι αν ακόμη το αστικό καθεστώς και οι ξένοι ήταν σε θέση να ελέγξουν έναν ένοπλο λαό σε συνθήκες ελληνοτουρκικού πολέμου, κι αν ακόμη επέμεναν να διατηρούν στους δικτάτορες στην Αρχή, ήταν αδύνατο να το κάνουν για πολύ, δεδομένου ότι η ολοκλήρωση των ιμπεριαλιστικών σχεδίων στην Κύπρο με τον "Αττίλα 2" και την κατοχή του μισού νησιού δεν μπορούσε να πραγματοποιηθεί, χωρίς να προκληθούν ανεξέλεγκτες εξελίξεις στην Ελλάδα, τεράστια λαϊκή αντίδραση στο εσωτερικό της και σάρωμα των δικτατόρων. Αυτό ήταν, που περισσότερο απ' όλα δεν ήθελαν οι Αμερικανοί και η ντόπια ολιγαρχία: Το λαϊκό παράγοντα στο προσκήνιο ως καταλύτη των πολιτικών εξελίξεων. Ετσι, αντέδρασαν με ταχύτητα και μέσα σε λίγα 24ωρα άλλαξαν την κατάσταση, πριν φύγει ο έλεγχος από τα χέρια τους.

Οσα παραπάνω αναφέραμε, αποδεικνύουν ξεκάθαρα ότι οι εκτιμήσεις του ΚΚΕ για το χαρακτήρα της αλλαγής του Ιούλη 1974 δικαιώνονται από τα ιστορικά δεδομένα. Ακόμη περισσότερο, δικαιώνονται απ' όσα επακολούθησαν. Η μεταπολίτευση σφραγίστηκε από το δόγμα του "ανήκομεν εις την Δύσιν", που ο Κ. Καραμανλής φρόντισε να διακηρύξει από την πρώτη στιγμή της επιστροφής του στην Ελλάδα. Η εξάρτηση από τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ, όχι μόνο δεν αποδυναμώθηκε, αλλά και ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο, παρά το γεγονός ότι ήταν η βασική αιτία της 7χρονης τυραννίας και της κυπριακής τραγωδίας. Δίπλα, μάλιστα, σ' αυτήν τη σχέση εξάρτησης, σφυρηλατήθηκαν τα δεσμά της εξάρτησης από την ΕΟΚ, την επονομαζόμενη σήμερα Ευρωπαϊκή Ενωση. Επίσης τα συμφέροντα της οικονομικής ολιγαρχίας, που στήριξε και στηρίχτηκε στη δικτατορία, όχι μόνο δε θίχτηκαν, αλλά κατέληξε να γίνουν και ιδεολογική σημαία, θέσφατο και ταμπού, που ακούει στο όνομα "οικονομία της ελεύθερης αγοράς". Τέλος, το αστικό πολιτικό σύστημα ενισχύθηκε με την πολιτική των διακρίσεων, της εξαγοράς των λαϊκών συνειδήσεων, του εκφυλισμού και της άλωσης λαϊκών, μαζικών οργανώσεων, με τη νόθευση της λαϊκής θέλησης, μέσω καλπονοθευτικών συστημάτων, με μια πολιτική του μαστιγίου και του καρότου, που στόχο της είχε την εδραίωση του δικομματισμού, της εναλλαγής, δηλαδή, στην κυβέρνηση δύο μεγάλων αστικών κομμάτων, στις συμπληγάδες των οποίων συνθλίβονται οι λαϊκές αντιδράσεις και αμβλύνονται οι ταξικές αντιθέσεις. Ετσι, οι οραματισμοί, οι αγώνες και οι επιδιώξεις του αντιδικτατορικού κινήματος για προοδευτικές εξελίξεις στην Ελλάδα, κόντρα στα συμφέροντα της οικονομικής ολιγαρχίας και της ξένης εξάρτησης, όχι μόνο δε δικαιώθηκαν, αλλά και παραμένουν επίκαιροι όσο ποτέ. Τη σημαία αυτών των αγώνων, το ΚΚΕ συνεχίζει να την κρατάει ψηλά, δείχνοντας το μόνο δρόμο της δικαίωσης, που είναι η συγκρότηση του Αντιιμπεριαλιστικού - Αντιμονοπωλιακού -Δημοκρατικού Μετώπου.