"Εμένα", έλεγε, "μου άρεσε η λύρα. Αρχισα να μαθαίνω στα 14 μου και σιγά- σιγά με παίρνανε στα πανηγύρια και στους γάμους κι έπαιζα". Κάπως έτσι ξεκίνησε η πορεία του Νίκου Ξυλούρη στη μουσική, μια πορεία σύντομη, μα λαμπρή, λεβέντικη, όπως ήταν ο ίδιος, που τίμησε το ελληνικό τραγούδι. Δεκαοχτώ χρόνια έχουν περάσει από το "φευγιό" του λυράρη και τραγουδιστή, που συνεχίζει να έχει τη θέση του στις καρδιές μας. Σ' αυτόν τον πηγαίο καλλιτέχνη και σπάνιου ήθους άνθρωπο και αγωνιστή, είναι αφιερωμένη η εκδήλωση, που διοργανώνει ο Δήμος Βύρωνα, στη σκιά των Βράχων, την Παρασκευή(24/7). Τραγούδια, που σφράγισε με τη μοναδική, ανεπανάληπτη ερμηνεία του θα παρουσιάσουν οι συμπατριώτες του "Χαϊνηδες".Οι Δημήτρης Αποστολάκης(λύρα, τραγούδι), Δημήτρης Ζαχαριουδάκης (κιθάρα, τραγούδι), Γιώργος Λαοδίκης (τουμπελέκι, μπεντίρ), Κάλλια Σπυριδάκη (φλογέρες, τραγούδι),Μιχάλης Σταυρακάκης (μαντολίνο, τραγούδι), Κωστής Αβυσσινός (λαούτο, τραγούδι), Αμίν Αλακαμπού (κρουστά) θα θυμίσουν στους μεγαλύτερους και θα"μυήσουν" τους μικρότερους στον μουσικό κόσμο του Νίκου Ξυλούρη, της Κρήτης και ολάκερης της Ελλάδας.

"Ο Νίκος Ξυλούρης", αναφέρουν οι "Χαϊνηδες","είναι ένα σύμβολο στην Κρήτη κι όχι μόνο. Κι αυτό γιατί, εκτός από χαρισματικός και πηγαίος λυράρης κι ερμηνευτής, είχε κι ένα δικό του υπέροχο τρόπο να ξεχωρίζει την ποιότητα, όπου κι αν βρισκόταν. Μορφωμένος, χωρίς να είναι γραμματιζούμενος, καταλάβαινε κι εξέφραζε με το δικό του τρόπο βαθιές έννοιες και λεπτές αποχρώσεις συναισθημάτων. Αγωνιστής, μεγαλόψυχος, κουβαρντάς, καταδεχτικός, αυθόρμητος, πλακατζής είναι μερικά από τα γνωρίσματα που θα μπορούσε κανείς να του προσδώσει και που τον έκαναν αγαπητό σε όλους. Η βασική διαφορά του από τους μετέπειτα (με ελάχιστες εξαιρέσεις) τραγουδιστές είναι η ισχυρή βιωματική σχέση του με το τραγούδι και η αποστροφή του στους στυγνούς επαγγελματισμούς. Αποτέλεσε τραγουδιστική σχολή και το ιδιότυπο παίξιμό του στη λύρα και στη σύνθεση χαρακτήρισε και χαρακτηρίζει γενιές μουσικών".

Γεννημένος το 1938 στα Ανώγεια της Κρήτης, ο Νίκος Ξυλούρης από πολύ μικρός άρχισε να μαθαίνει λύρα. Στα 15 του χρόνια, ήταν ήδη λυράρης. Επαιζε λύρα και τραγουδούσε με μια δική του τεχνική, που περισσότερο βασιζόταν στο ένστικτο. Γυρίζοντας από χωριό σε χωριό και συζητώντας με τους ανθρώπους της Κρήτης γνώρισε σε βάθος την παραδοσιακή μουσική του τόπου του, αυτή που απαιτεί πάθος και λεβεντιά για να ερμηνευτεί. Αρχισε να γράφει τραγούδια, στοχεύοντας να προβάλει την κρητική μουσική σ' όλο τον κόσμο. Δικά του τραγούδια είναι "Η Ανυφαντού", "Τον αντρειωμένο μην τον κλαις", "Η τζαναμπέτισσα". Εκείνη την εποχή συναντά τον Γιάννη Μαρκόπουλο, που του προτείνει συνεργασία. Πρώτοι καρποί της, τα "Ριζίτικα" και η "Ιθαγένεια". Ακολουθούν οι συνεργασίες του με τους Σταύρο Ξαρχάκο, Χρήστο Λεοντή, Ηλία Ανδριόπουλο. Από τις μεγάλες του επιτυχίες ήταν οι κύκλοι "Διόνυσε καλοκαίρι μας", "Ακολουθία", "Καπνισμένο τσουκάλι", "Κύκλος Σεφέρη", "Ερωτικά" κ.ά. Ακολουθούν οι "Ελεύθεροι πολιορκημένοι" σε μουσική του Γ. Μαρκόπουλου, τα "Αντιπολεμικά" σε μουσική του Λ. Κόκοτου και ποίηση του Δημ. Χριστοδούλου και τα "Ξυλουρέικα", μια συλλογή τραγουδιών εμπνευσμένη από την κρητική μουσική παράδοση.

Αποφασιστική ήταν η συμμετοχή του στην πρώτη αντιδικτατορική συναυλία στην παράσταση "Το μεγάλο μας τσίρκο", όπου, ντυμένος με την παραδοσιακή κρητική στολή του, σκορπούσε με τη λεβέντικη φωνή του ρίγη συγκίνησης.

Τραγουδιστής - σύμβολο μιας ολόκληρης εποχής, ο Ν. Ξυλούρης σφράγισε με τη φωνή του κάποιες από τις πιο δυνατές στιγμές του ελληνικού τραγουδιού. Με τα τραγούδια του συντρόφεψε το λαό μας, στις αναζητήσεις και τους αγώνες του. Τραγούδια, που εμπνεύστηκαν και ενέπνευσαν την αντιδικτατορική πάλη κι έγιναν σύμβολα αντίστασης κατά της χούντας. Με τη δυναμική του παρουσία εμψύχωσε τους "ελεύθερους πολιορκημένους" φοιτητές του Πολυτεχνείου, ενώ αντιμετώπισε τους διωγμούς της χούντας.

Διέθετε σπάνιο φωνητικό χάρισμα. Μέσα στην ιδιόρρυθμη φωνή του, που ήταν συνύπαρξη επικού άσματος και βυζαντινής ψαλμωδίας, ακούγονταν οι παλμοί της ελληνικής ψυχής. Ανθρωπος ανιδιοτελής, περήφανος και με σπάνιο ήθος, στάθηκε πάντοτε πάνω από μικρότητες και συμβιβασμούς. Παρόλο που έφυγε νωρίς, άφησε ένα έργο, που παραμένει ριζωμένο στην καρδιά του ελληνικού λαού. Κι ας τον πολέμησαν οι δισκογραφικές εταιρίες μετά τη μεταπολίτευση, αρνούμενες να εκδώσουν νέους δίσκους του.

Ρ. Σ.