Δεν έχω σκοπό να ασχοληθώ σ' αυτή τη συνοπτική ανακοίνωσή μου με τη μαρξιστική φιλολογία, που έχει αναπτυχθεί γύρω από τα θέματα "Τέχνη" και "Πολιτισμός". Και δε θα ασχοληθώ για δυο λόγους: Ο πρώτος αφορά την άποψή του ότι είναι πολύ μεγάλα τα θέματα για να τα εξαντλήσει κανείς με βάση λεπτομερείς αναφορές στη σχετική μαρξιστική φιλολογία. Ετσι, αυτό που θα προκύψει από μια τέτοια ελλιπή αναφορά μπορεί να είναι σύγχυση και τίποτε παραπάνω. Ο δεύτερος λόγος αφορά την άποψη, που δεν είναι μόνο δική μου. Ξέρω πως πολλοί θεωρητικοί αναλυτές των κοινωνικών φαινομένων, μαρξιστές ή έστω επηρεασμένοι από το έργο του Μαρξ, πιστεύουν πως πολλές, και μάλιστα σημαντικές προτάσεις του μεγάλου θεωρητικού, διεισδυτικού και μοναδικού αναλυτή της σκέψης και της συμπεριφοράς των ανθρώπων, όπως αυτές εκδηλώνονται μέσα στις αντικειμενικές συνθήκες της καπιταλιστικής κοινωνίας, αλλοιώνονται στην προσπάθεια να "αναλυθούν" ή να "ερμηνευτούν" από τους μεταγενέστερους αναγνώστες τους. Δε λέω μελετητές του. Γιατί τα κείμενα του Μαρξ δεν είναι απλά αντικείμενα ανάγνωσης, μελέτης είναι. Οσες φορές και αν τον διαβάσουμε τον Μαρξ, δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι τον καταλάβαμε. Να τον μελετήσουμε πρέπει. Να μετατρέψουμε τις λέξεις και τις φράσεις του σε βασικά στοιχεία της συνείδησής μας. Να αναγάγουμε τις ερμηνείες και τις διεισδυτικές του παραβολές στα πεδία της Ιστορίας, με άλλα λόγια, στα πεδία του ανθρώπινου δράματος. Και όταν αναφέρομαι στο ανθρώπινο δράμα, έχω στο μυαλό μου το πεδίο της εργασίας, εκεί που ο άνθρωπος βρίσκεται αντιμέτωπος με την πιο εφιαλτική διαδικασία της αποξένωσης. Εκεί, όπου ο άνθρωπος συνειδητοποιεί με τραγικό τρόπο πως "με την αυξανόμενη αξία του κόσμου των αντικειμένων προωθείται σε άμεση αναλογία η υποτίμηση του κόσμου των ανθρώπων" (2). Και, φυσικά, ένας τέτοιος αφορισμός μας φέρνει στην καρδιά του θέματος, που έχει ως κεντρικό του αντικείμενο την "Τέχνη" και τον "Πολιτισμό". Και ο ισχυρισμός αυτός δεν μπορεί να θεωρηθεί αυθαίρετος, γιατί η παρουσία του ανθρώπου μέσα στα πλαίσια της "Τέχνης" και του "Πολιτισμού" είναι, ουσιαστικά, η σχέση του ανθρώπου με τον "κόσμο των αντικειμένων". Μελετώντας, λοιπόν, αυτή τη σχέση, μελετώντας την άρση αυτής της σχέσης, μελετούμε την ουσία της λειτουργίας της Τέχνης και του Πολιτισμού ως κοινωνικών πραγματώσεων. Ως πραγματώσεων, που ορίζουν τους κανόνες ισορροπίας του κόσμου μας. Του κόσμου των αντικειμένων και του κόσμου των ανθρώπων.

Θα καταλάβατε, λοιπόν, πως έμμεσα, με αυτό το εισαγωγικό μου σχόλιο, περιέγραψα τον τρόπο με τον οποίο θα προσπαθήσω να δομήσω την εισήγησή μου και να προκαλέσω, επομένως, συζήτηση. Θα δεχτώ, με άλλα λόγια, πως για να προσεγγίσουμε την ουσιαστική σκέψη του Μαρξ, όσον αφορά το φαινόμενο της Τέχνης, θα πρέπει να δεχτούμε τον τρόπο με τον οποίο αυτός προσεγγίζει τη λειτουργική σχέση ανθρώπου και φύσης. "Οπως ακριβώς τα φυτά, τα ζώα, οι πέτρες, ο αέρας, το φως κλπ. αποτελούν θεωρητικά μέρος της ανθρώπινης συνείδησης, εν μέρει σαν αντικείμενα της φυσικής επιστήμης και εν μέρει σαν αντικείμενα της τέχνης - την πνευματική ανόργανη φύση του, τα μέσα πνευματικής του διατροφής, που πρέπει να τα προετοιμάσει - έτσι αποτελούν και στο χώρο της πρακτικής μέρος της ανθρώπινης ζωής και της ανθρώπινης δραστηριότητας"(3). Είναι εύκολο, λοιπόν, μέσα σ' αυτό το παράθεμα που παίρνω από τα "χειρόγραφα 1844" να βρούμε έναν ορισμό της Τέχνης. Οχι, βέβαια, έναν εγκυκλοπαιδικό ορισμό, όπου επιχειρείται μια αναφορά στα στοιχεία που συνιστούν την τέχνη ως αυτόνομο αντικειμενικό φαινόμενο ή, έστω, ως συγκεκριμένη καλλιτεχνική δραστηριότητα ενός καλλιτέχνη. Ο Μαρξ ως αντικείμενο της Τέχνης θεωρεί το καθολικό περιεχόμενο της Φύσης. Και, μάλιστα, το περιεχόμενο αυτό δεν το ορίζει ως ένα άθροισμα απλών πραγμάτων, αλλά το δέχεται ως "... μέρος της ανθρώπινης ζωής και της ανθρώπινης δραστηριότητας".Στον περιεκτικό αυτό ορισμό του Μαρξ στηρίχτηκαν πολλές παρανοήσεις. Τόσο οι μαρξιστές, δηλαδή, όσο και οι αντίπαλοί τους ισχυρίστηκαν σε ανάλογες θεωρητικές αναλύσεις ότι σύμφωνα με τον ίδιο τον Μαρξ η Τέχνη είναι μια απλή αντιγραφή της φυσικής πραγματικότητας. Η αναφορά του Μαρξ, όμως, δεν πρέπει να οδηγήσει εκεί τη σκέψη μας. Αντίθετα, αν θελήσουμε να δούμε τις αναφορές αυτές που συσχετίζουν τις φυσικές επιστήμες και την Τέχνη με την ανθρώπινη ζωή και την ανθρώπινη δραστηριότητα πιο προσεκτικά, θα πρέπει να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι ο Μαρξ δε θα είχε αντίρρηση να θεωρήσουμε την τέχνη ως δραστηριότητα παράλληλη με την επιστήμη, άρα ως αναλυτική παρέμβαση του ανθρώπου στον αντικειμενικό κόσμο. Κι αυτό σημαίνει πως ο άνθρωπος μπορεί με τη βοήθεια της τέχνης να διεισδύσει στον κόσμο, να προσπαθήσει να τον ερμηνεύσει και να το μεταφέρει στο πεδίο της γνώσης, ώστε να πάψει να παραμένει ένα απροσπέλαστο σύμπαν, κατάλληλο να προκαλέσει λογής ερμηνείες, απρόσιτες τις πιο πολλές φορές για τον απλό άνθρωπο. Ακόμα, ταυτίζοντας ο Μαρξ το περιεχόμενο της τέχνης με εκείνο της ανθρώπινης ζωής και της ανθρώπινης δραστηριότητας, δε θα ήτανε αυθαίρετο να υποστηρίξουμε ότι μέσα από έναν τέτοιο περιεκτικό αφορισμό η Τέχνη περιγράφεται ως κοινωνική λειτουργία, όπως ακριβώς είναι το σύνολο της ανθρώπινης ζωής και της ανθρώπινης δραστηριότητας. Αν μάλιστα θα θέλαμε να χρησιμοποιήσουμε τις περιγραφές του ίδιου του Μαρξ, θα χαρακτηρίζαμε αυτή τη δραστηριότητα ως "συνειδητή", γιατί είναι αντικείμενο της θέλησης και της συνείδησής του. Ενας χαρακτηρισμός, που οδηγεί σε μια σημαντική διάκριση. Στη διάκριση εκείνη που αντιδιαστέλλει άμεσα τον άνθρωπο από το ζώο. Γι' αυτό, μάλιστα το λόγο, γι' αυτήν τη διάκριση, με άλλα λόγια, ο "... άνθρωπος είναι ειδοποιό ον".Και όταν χρησιμοποιεί αυτόν τον χαρακτηρισμό ο Μαρξ, θέλει να υπογραμμίσει τη σύνθετη άποψή του, που καλύπτει και σε μεγάλη έκταση τις δραστηριότητες της Τέχνης, λέγοντας: "Ο άνθρωπος είναι ειδοποιό ον, όχι μόνο γιατί στην πράξη και στη θεωρία ενστερνίζεται το είδος σαν αντικείμενό του, αλλά και γιατί θεωρεί τον εαυτό του καθολικό κι επομένως ελεύθερο ον".Ο χαρακτήρας, λοιπόν, του ανθρώπου ως καθολικού, άρα ελεύθερου όντος, σε συσχετισμό με τη συνειδητή του δραστηριότητα που τον διακρίνει από το ζώο και τον φέρνει σε δημιουργική σχέση με τη φυσική πραγματικότητα αποτελεί το κυρίαρχο χαρακτηριστικό της Τέχνης, ως μιας καθολικής, άρα ελεύθερης ζωτικής δραστηριότητας του κοινωνικού ανθρώπου.