Η γέννηση του Διονυσίου Σολωμού, που συμπίπτει με το στραγγαλισμό του Ρήγα Φεραίου, τύχη που περιμένει όσους επαναστάτες ή φυγάδες εκδίδονται σε αυταρχικές και απολυταρχικές εξουσίες, με τις οποίες βρίσκονται σε αντίθεση, σαν σύμπτωση δε λέει από μόνη της τίποτε. Στο πλαίσιο όμως μιας σειράς ιστορικών γεγονότων για την ιστορία του ελληνικού κόσμου, αποχτάει για την ιστορία μας μια συμβολική περισσότερο πράξη. Και οι δύο, και ο Σολωμός και ο Ρήγας, είναι θρέμματα του Αστικού Διαφωτισμού, αν και είναι διαφορετική η προέλευση, η πολιτική δράση και η σταδιοδρομία του καθενός.
Ο Διονύσιος Σολωμός και ο αδελφός του Δημήτριος από τον πατέρα τους είναι αριστοκράτες. Η οικογένειά τους κράταγε από την Κρήτη και μεταφυτεύτηκε στα Εφτάνησα, όταν η Κρήτη από την κυριαρχία των Βενετσάνων, πέρασε στην κυριαρχία των Τούρκων. Από τη μητέρα τους, όμως, μια Εφτανησιώτισσα πληβεία, την Αγγελική Νίκλη, έχουν την προέλευσή τους στα λαϊκά στρώματα της Εφτανήσου. Αναγνωρίστηκαν ως νόμιμα παιδιά του κόμη Νικολάου Σολωμού, με την αναγνώριση του γάμου του πατέρα τους, λίγο πριν πεθάνει.
Ο Σολωμός έζησε στα Εφτάνησα, όλη την επαναστατική περίοδο που άνοιξε ο Διαφωτισμός, οι ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης, που στη συνέχεια μετέφεραν και οι ναπολεόντειοι πόλεμοι με την κατάληψη των Εφτανήσων από τους Γάλλους. Εδώ όμως το έδαφος ήταν έτοιμο για να μορφοποιηθούν οι ιδέες για την ελευθερία, την ισότητα και την αδελφότητα. Ηταν ένα ριζοσπαστικό κίνημα, που στρεφόταν ενάντια στην καταπίεση και την εκμετάλλευση που ασκούσαν οι ευγενείς, οι οποίοι ήταν οι μεγάλοι γαιοκτήμονες. Και επανειλημμένες είναι οι εκρήξεις που σημειώθηκαν για την ανατροπή των φεουδαλικών σχέσεων σε όλα τα νησιά του Ιονίου.
* * *
Πρώτος δάσκαλος του Σολωμού υπήρξε ένας Ιταλός εξόριστος από την πατρίδα του, την Κρεμώνα, ο Σάντο Ρώσση και το 1808, όταν αυτός επέστρεφε στην πατρίδα του από την εξορία, ο Επίτροπος του Σολωμού, ο Μεσαλάς, σ' αυτόν εμπιστεύτηκε την επίβλεψη των παραπέρα σπουδών του στην Ιταλία, όπου σπούδαζαν όλοι οι αριστοκράτες της Εφτανήσου. Ετσι, αφού πέρασε από το Λύκειο της Αγίας Αικατερίνης στη Βενετία, πήγε κοντά ξανά στον Ρώσση, στην Κρεμώνα, και τελικά πέρασε στην Παβία, όπου σπούδασε Νομικά. Επανήλθε στη Ζάκυνθο το 1818. Ο Σολωμός στην Ιταλία γνωρίστηκε με προσωπικότητες που θεωρούνταν σπουδαίοι για τα Γράμματα και τις Τέχνες, όπως ο Μόντη, ο Τόρτης και ο Μοντάνη.
Επιστρέφοντας στη Ζάκυνθο το 1818, τρία χρόνια πριν την Επανάσταση, μπαίνει στους κύκλους του νησιού και συνηθίζει στη νέα ατμόσφαιρα που εν τω μεταξύ δημιούργησε η αγγλική κηδεμονία. Παράλληλα, μυείται στη Φιλική Εταιρεία. Μέρος στην Επανάσταση ενεργό δεν πήρε, παρά το γεγονός ότι η Ζάκυνθος και πιο πάνω η Λευκάδα ζούσανε άμεσα την προετοιμασία και τη διεξαγωγή του αγώνα. Λόγοι παιδείας και αγωγής τού δημιούργησαν τη στάση να συμμετέχει στο δράμα της Επανάστασης και να συμπάσχει από την παραλία της Ζακύνθου, καθώς παρακολουθούσε την αγωνία του Μεσολογγίου, που έδινε την υπέρτατη μάχη του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, το 1826, και την αγωνία και τη δυστυχία των γυναικόπαιδων και των προσφύγων, που είχαν καταφύγει στη Ζάκυνθο. Τις σκέψεις και τα αισθήματά του μας έδωσε ο ποιητής στα πεζό του, "Η γυναίκα της Ζάκυθος". Στην ατμόσφαιρα όμως της Ζακύνθου, ο Σολωμός εμπνεύστηκε το πατριωτικό του έργο, τον "Υμνο στην Ελευθερία" (1823), τις ωδές για το θάνατο του Λόρδου Βύρωνα (1824), για τον Μάρκο Μπότσαρη κτλ. Αυτής της περιόδου είναι και το πρώτο σχεδίασμα του μεγάλου επικού ποιήματος που έμεινε μισοτελειωμένο και σώθηκε σε αποσπάσματα και το τιτλοφόρησε αρχικά με το όνομα "Χρέος", για να του δώσει τελικά τον τίτλο "Ελεύθεροι πολιορκημένοι".
* * *
Ο Σολωμός δε θα κριθεί από το αν έκαμε αυτό που έκαμε ένας ξένος φιλέλληνας, ο Λόρδος Μπάιρον, που κατέβηκε στην Ελλάδα και πέθανε στο Μεσολόγγι, γιατί είναι διαφορετικές οι περιπτώσεις, ούτε γιατί δεν επισκέφτηκε την Ελλάδα απελευθερωμένη, μέχρι που το 1857 έφυγε από τη ζωή. Δεν είναι οι αδυναμίες του κοινωνικού του βίου, ούτε οι ιδιορρυθμίες που του γέννησε η άνεση του αριστοκράτη στα τελευταία χρόνια της Εφτανησιακής Πολιτείας. Δεν είναι ακόμα η ιδεαλιστική του φιλοσοφική παιδεία, που είναι η φιλοσοφία του γερμανικού φιλοσοφικού ιδεαλισμού και του ευρωπαϊκού ρομαντισμού, που ενισχύθηκαν με την ήττα των δημοκρατικών ιδεών. Αυτά αποτελούν την επίσημη φιλοσοφική παιδεία της εποχής και ο Σολωμός δεν μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστος απ' αυτή. Αυτόν τον ιδεαλισμό ο ποιητής τον ανέβασε στα όρια του "ιδανισμού", σε βαθμό που οι ήρωές του από μια εποχή και έπειτα δεν είναι άνθρωποι, αλλά ιδέες και σύμβολα, τουλάχιστον στη δεύτερη και την τρίτη περίοδο της ζωής του. Ο Σολωμός είναι το ίδιο το έργο του και το γενικότερο, αλλά σε ό,τι αφορά την Ελλάδα και την Επανάσταση του 1821 - 1828. Και αυτό του χαρίζει άνετα τον τίτλο του Εθνικού Ποιητή.
* * *
Ο Σολωμός δεν είναι κάποιο θαύμα, μέσα στην ιστορία του ελληνικού κόσμου. Είναι αναμφισβήτητα μια ποιητική μεγαλοφυία, που, από προσωπικές συνθήκες, δεν μπόρεσε να τελειώσει το έργο του, που μας σώθηκε αποσπασματικά. Και παρ' όλο που σώθηκε σ' αυτήν την κατάσταση, δείχνει τη μεγαλοφυία του. Ομως ο Σολωμός είναι η κορυφή μιας πνευματικής ζωής, λαϊκής και επώνυμης, που ανθούσε στα Εφτάνησα. Και να σταθούμε σε δυο μόνο φυσιογνωμίες, από αυτούς που σε μεγάλο βαθμό προετοιμάσανε το έργο του Σολωμού. Ηταν ο Αντώνης Μαρτελάος (1754 - 1819) και ο Δημήτρης Γουζέλης (1774 - 1848), που επιδράσανε στο πατριωτικό έργο του Σολωμού. Μα και πέρα απ' αυτούς από παλιά καλλιεργείται και συνεχίζεται η ποιητική παράδοση που έχει την καταγωγή της στην κρητική λογοτεχνία και στον "Ερωτόκριτο", όπως επίσης και στο Δημοτικό Τραγούδι. Ηταν στοιχεία που δημιουργούσαν πρόσφορο έδαφος για την ανάδειξη των γόνιμων στοιχείων του νεοελληνικού πολιτισμού. Αλλωστε, προσωπικότητες όπως ο Αντώνιος Μάτεσης, θερμός δημοτικιστής στα πρώτα του χρόνια, ο Δημήτριος Ταγιαπέρας, που έφερε σε επαφή τον Σολωμό με το έργο του Βηλαρά, και ο Σπ. Τρικούπης που ενθάρρυνε τον ποιητή να χρησιμοποιήσει τη νεοελληνική γλώσσα, για να γράψει την ποίησή του. Και μόνο ο "Υμνος" αν σωζόταν, ήδη ο Σολωμός θα είχε κερδίσει τη θέση του. Μέσα στην επικολυρική αυτή σύνθεση του "Υμνου", περνούν όλοι οι αγώνες του ελληνικού λαού για ν' αποκτήσει την ανεξαρτησία του, τα ηρωικά κατορθώματα και οι θυσίες, η εμφύλια διένεξη και ο ρόλος των μεγάλων δυνάμεων, που τις υποκινούσαν και σπεκουλάριζαν απάνω στη διένεξη, όπως το έχουν κάμει άπειρες φορές μέχρι σήμερα. Δεν είναι οι γνωστές γλωσσικές αδυναμίες του "Υμνου", που μπορούμε να λάβουμε υπόψη μας. Ο Σολωμός, όταν έγραφε τον "Υμνο", δεν είχε πράγματι κερδίσει ακόμα (1823) την άνεση της ποιητικής φόρμας της γλώσσας μας, κάτι που θα γίνει στις μεταγενέστερες περιόδους της ζωής και της δημιουργίας του. Δεν είναι αυτές που χαρακτηρίζουν το ποίημα, αλλά είναι η αυθόρμητη και πηγαία έκφραση των συναισθημάτων και των ιδεών που αναβρύζουν έναν αληθινό πατριωτισμό. Το μεγάλο όμως έργο ζωής του Σολωμού, και από πλευράς χρόνου και ποιητικής προσπάθειας, υπήρξαν οι "Ελεύθεροι πολιορκημένοι", που έμεινε αποσπασματικό και μας υποχρεώνει σε πάρα πολλά σημεία να αυτοσχεδιάζουμε και πολλές φορές να το παρερμηνεύουμε. Ο Σολωμός σ' αυτό έφτασε στο μεγαλύτερο σημείο της αφαίρεσης και της εξιδανίκευσης, σε σημείο που τα πρόσωπά του να μην είναι παρά σύμβολα της τελειότητας. Επειτα οι διαδοχικοί τίτλοι στα τρία σχεδιάσματα: "Μεσολόγγι", "Χρέος", "Ελεύθεροι πολιορκημένοι", δείχνουν την πορεία του ποιητικού του στοχασμού από το συγκεκριμένο (Μεσολόγγι, στο πρόβλημα της δεοντολογίας (Χρέος), για να περάσει στην αντινομική σύλληψη, πως η δύναμη της θέλησης μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο στην υπέρτατη δοκιμασία της ζωής και της συνείδησης. Δεν υπάρχει λόγος να επεκταθεί κανείς σε άλλα έργα του ποιητή μας.
Εκείνο όμως που πρέπει να επισημάνουμε εδώ και να κλείσουμε την τιμητική μας αναφορά, χωρίς να θεωρούμε ότι εξαντλήσαμε το θέμα, είναι ότι όπως η ποίηση προϋπήρξε του Σολωμού στα Εφτάνησα και ο Σολωμός την ανέβασε με τη σκέψη του και την επεξεργασία της δημοτικής γλώσσας, έτσι και μετά το Σολωμό, η Εφτανησιακή δημιουργία συνέχισε τη δημιουργία της. Ομως ο Σολωμός είναι η κορυφή της για δύο λόγους: Επέβαλε τη νεοελληνική γλώσσα στη λογοτεχνία μας και ενίσχυσε τις προοδευτικές δυνάμεις που στην Αθήνα προσπαθούσαν να ανοίξουν δρόμο με τον Παλαμά αργότερα και τους δημοτικιστές της Αθήνας. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι κάτω από την επίδρασή του, άμεση ή έμμεση, αναπτύχθηκε μια σειρά από πνευματικούς ανθρώπους, που όχι μόνο στα Εφτάνησα, αλλά και στο νέο κέντρο του ελληνικού κόσμου, την Αθήνα, συμβάλανε στην προοδευτική ανάπτυξη της ελληνικής σκέψης.
Ετσι αν κοιταχτεί ο Σολωμός κατέχει μια από τις πρώτες θέσεις στην ομάδα των πνευματικών ανθρώπων που εργάστηκαν και είχαν θετική επίδραση στην πνευματική μας πρόοδο.
Γ. Κ. ΜΩΡΑΪΤΗΣ
Εκπαιδευτικός, μελος του τμήματος Παιδείας της ΚΕ του ΚΚΕ, μελος του ΔΣ του ΚΜΕ
Ο Σολωμός δεν είναι κάποιο θαύμα, μέσα στην ιστορία του ελληνικού κόσμου. Είναι αναμφισβήτητα μια ποιητική μεγαλοφυία, που, από προσωπικές συνθήκες, δεν μπόρεσε να τελειώσει το έργο του, που μας σώθηκε αποσπασματικά. Και παρ' όλο που σώθηκε σ' αυτήν την κατάσταση, δείχνει τη μεγαλοφυία του. Ομως ο Σολωμός είναι η κορυφή μιας πνευματικής ζωής, λαϊκής και επώνυμης, που ανθούσε στα Εφτάνησα
Feeds
