Δεν είναι μόνο η συμπλήρωση διακοσίων χρόνων από την εκτέλεσή του, στο Βελιγράδι, που καθιστά τόσο σημαντική την ανάγκη να κρατηθεί ζωντανή η ιστορική μνήμη για τον μεγάλο οραματιστή. Είναι σημαντική, γιατί στις μέρες μας ο Δούναβης, που λίκνισε το νεκρό σώμα του ήρωα, διασχίζει πάλι ματοβαμμένος το σπαραγμένο σώμα των Βαλκανίων. Είναι κυρίως, γιατί οι σημερινές συνθήκες μάς υποχρεώνουν, όσο ίσως ποτέ άλλοτε, να αναγνωρίσουμε την επικαιρότητα, αλλά και την αναγκαιότητα των οραμάτων του. Είναι ακόμα, γιατί η πρωτοπόρα επαναστατική δράση του, ως διανοούμενου, μπροστάρη και εμπνευστή του λαού μας, των λαών, των προοδευτικών δυνάμεων της εποχής του, είναι ανεξάντλητο, πάντα σύγχρονο, δίδαγμα ζωής.

Το αριστούργημα της θεωρητικής και πολιτικής σκέψης του Ρήγα, που διατηρεί αμείωτη την επικαιρότητά του και τον αναδεικνύει σε διανοητή και επαναστάτη πρωτοπόρο, είναι αναμφισβήτητα η σύλληψή του, σχετικά με τον κοινό ξεσηκωμό των λαών της Βαλκανικής Χερσονήσου, μαζί και των Τούρκων, εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και η διαμόρφωση μετά την απελευθέρωση ενιαίας επικράτειας. Αυτή του η σύλληψη εκφράστηκε, τόσο στον επαναστατικό του Θούριο, όσο και στη μεγάλη Χάρτα του, το Σύνταγμα, δηλαδή, της Βαλκανικής Ομοσπονδίας που ονειρευόταν.

* * *

Ετσι, το άρθρο 34 της Χάρτας του Ρήγα θεσπίζει, μεταξύ άλλων, την αλληλεγγύη των βαλκανικών χωρών. Τι λέει; "Διά τούτο δεν ημπορεί ποτέ κανείς να ειπεί όταν η τάδε χώρα πολεμείται, δε με μέλει, διότι εγώ ησυχάζω εις την ιδικήν μου. Αλλά εγώ πολεμούμαι όταν η τάδε χώρα πάσχει ως μέρος του όλου όπου είμαι.

Ο Βούλγαρος πρέπει να κινήται όταν πάσχει ο Ελλην και τούτος πάλι δι' εκείνον και αμφότεροι διά τον Αλβανόν και τον Βλάχον".

Η μελλοντική, όμως, επικράτεια που θα προέκυπτε από την παμβαλκανική επανάσταση θα έπρεπε να είναι ενιαία δημοκρατική και να βασίζεται στην ισοτιμία των λαών που θα την κατοικούσαν, ώστε να επιβιώσει μέσα σε ένα εχθρικό, φεουδαρχικό ή με αποικιακές βλέψεις ευρωπαϊκό περιβάλλον.

Το άρθρο 35 της ίδιας Χάρτας προβλέπει: "Οταν η διοίκησις βιάζει, αθετεί, καταφρονεί τα δίκαια του λαού και δεν εισακούει τα παράπονά του, το να κάμει τότε ο λαός ή κάθε μέρος του λαού επανάσταση, να αρπάζει τα άρματα και να τιμωρήσει τους τυράννους του, είναι το πλέον ιερό από όλα τα δίκαιά του και το πλέον απαραίτητο από όλα τα χρέη του".

Διακόσια χρόνια μετά, όταν οι εργαζόμενοι ολόκληρης της χώρας ξεσηκώνονται για τα δίκαιά τους, για τα συμφέροντα της πατρίδας και της ειρήνης, αυτό το Σύνταγμα, εκπληκτικά επίκαιρο, περιμένει ακόμα την πραγμάτωσή του.

* * *

Ο καλόγερος Κύριλλος, που ζούσε στο Βουκουρέστι, έγραψε επιχαίρων για το θάνατό του: "Ο διεφθαρμένος την φρέναν Ρήγας, ως κακός το ζην αποστέρηται". Ετσι αντιμετώπισαν τον επαναστάτη και το θάνατό του τα αντιδραστικότερα στρώματα της εποχής, τα απόλυτα ενσωματωμένα στους διοικητικούς και οικονομικούς μηχανισμούς της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Πολύ νερό έχει κυλήσει από τότε στο γέρο - Δούναβη, όλα αυτά τα διακόσια χρόνια. Αποτιμώντας σήμερα τη ζωή και το έργο του μεγάλου επαναστάτη, τι έχουμε να πούμε γι' αυτό; Τι μένει ζωντανό στις μέρες μας;

* * *

Στις μέρες μας, μια νέα ιερά συμμαχία διαιρεί τα Βαλκάνια, ξεκινώντας από το διαμελισμό της τέως Γιουγκοσλαβίας. Τι ειρωνεία πράγματι, εκεί που άφησε ο Ρήγας την τελευταία του πνοή, ξεσπούν νέοι πόλεμοι. Το αυγό του φιδιού δείχνει να έχει επωασθεί και το φίδι του φασισμού στάζει κιόλας το δηλητήριο του σοβινισμού και του ρατσισμού.

Οι απόγονοι του καλόγερου Κύριλλου συνιστούν σύνεση και προσαρμογή στην ιμπεριαλιστική νέα τάξη πραγμάτων, ενώ η άρχουσα τάξη της χώρας μας προσπαθεί να πάρει και αυτή το μερίδιό της από τη λεηλασία της χερσονήσου. Μέσα σ' αυτό το θολό τοπίο, μια από τις φωνές που δείχνουν το δρόμο του αγώνα ενάντια στον ιμπεριαλισμό, παραμένει ο Θούριος του πρωτομάρτυρα Ρήγα Βελεστινλή: "Βούλγαροι και Αρβανίτες και Αρμένιοι και Ρωμιοί, αραπάδες και άσπροι με μια κοινή ορμή για την ελευθερία να ζώσουμε σπαθί" και "καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή, παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή". Αυτά τα μηνύματα φλόγισαν από τότε την καρδιά του λαού μας στην εθνική αντίσταση και σε όλες τις μεγάλες στιγμές του.

Τιμούμε τον Ρήγα Βελεστινλή με την υπόσχεση ότι το δικό του ανεκπλήρωτο όραμα, το όραμα του κοινού αγώνα των λαών, της κοινής τους απελευθέρωσης και της κοινής οικοδόμησης ενός φωτεινού καινούριου κόσμου θα γίνει πραγματικότητα.