| ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ

Ο κόσμος σε εικόνες

Του Γ. Χ. ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΗ

Εγραφα σε ένα άλλο σημείωμά μου πως γύρω από την εικόνα λέγονται πολλές παροιμίες. Αλλες αφορούν τη σχέση της με τις λέξεις, άλλες με την αλήθεια κι άλλες με τις παγίδες που στήνουν οι εικόνες στον άνθρωπο της εποχής μας. Κάθε τόσο μάλιστα, δημοσιεύονται μελέτες και απλές στατιστικές, που ισχυρίζονται πως σιγά σιγά και σε μεγάλο βαθμό συστηματικά οι εικόνες υποκαθιστούν τα λόγια. Και πως οι ίδιες οι εικόνες τυποποιούνται, ώστε να γίνονται εύκολα αντικείμενο εκμετάλλευσης και σκόπιμου προσδιορισμού. Ετσι, λένε αυτές οι μελέτες και οι στατιστικές, δε θα αργήσει να 'ρθει και η μέρα, που όλος ο κόσμος θα σημειώνεται με μια εικόνα. Οι πράξεις, τα ξεσπάσματά μας, οι ιδεολογίες μας, ο θάνατος, ίσως, ο έρωτας. Ο καπιταλισμός, επίσης, θα είναι μια εικόνα και αυτός και οι καπιταλιστές λεπτομέρεια σε μια μεγάλη εικόνα. Η ανεργία, η φτώχεια, το ΝΑΤΟ, οι ρουκέτες της ειρήνης, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, μια εικόνα ή έστω πολλές εικόνες μαζί, όπου η κάθε μια χωριστά θα βγαίνει από τη δική της εστία, θα έχει, άρα, τη δική της προέλευση και, επομένως, το δικό της προορισμό. Με την προοπτική, λοιπόν, μιας τέτοιας εφιαλτικής εικονοκρατίας, αναρωτιέται κανείς με ποια εικόνα θα παριστάνεται η "αλήθεια" και με ποια η "ελευθερία". Πώς, άραγε, θα παριστάνεται το "λάθος" και πώς ο "κοινωνικός διάλογος". Τα ιατρικά ανακοινωθέντα, επίσης, πώς θα διατυπώνονται με εικόνες και με τι χρώματα, ας πούμε, θα περιγράφεται η λέξη "εκσυγχρονισμός", "σύγκλιση", Μάαστριχτ, κλπ.

Το βέβαιο, όμως, μέσα σε όλη αυτή τη βασανιστική υποθετικολογία είναι πως εδώ στην Ελλάδα η εποχή της εικονολατρίας έχει αρχίσει. Οι βαθιές υποκαταστάσεις των λέξεων με σχήματα έχουν συντελεστεί. Και όπου να 'ναι θεσμοποιείται ο εικονογραφικός λόγος, όπου το βασικό παιχνίδι της επικοινωνίας θα παίζεται με βάση τα σημεία και όχι τα νοήματα. Καθημερινά, θα εκβράζονται ειδικοί της χειρονομίας, ερμηνευτές των νέων γραμμών, χαράκτες των τετραγωνισμένων κύκλων, γεωμέτρες των αμφιλεγόμενων ιδιωμάτων. Και το μαρτυρικό σ' αυτή την περίπτωση είναι πως ο καθένας από εμάς θα συλλαμβάνει με το δικό του τρόπο αυτά τα σημειολογικά διαπραττόμενα, θα τα κατανοεί με το δικό του τον τρόπο και στο τέλος, πάντα με το δικό του τον τρόπο, θα τα ερμηνεύει. Αυτό, χωρίς αντίρρηση, θα είναι και το εφιαλτικό τέλος. Ενας κόσμος, όμοιος με συρματόπλεγμα, ένα στρατόπεδο, όπου θα συγκεντρώνονται οι λέξεις και θα εκτελούνται, ώστε να μην υπάρχει περίπτωση, για να ξαναπιάσουν δουλιά, στην κοινωνία του λόγου και της περιγραφής. Στην κοινωνία των φθόγγων και των επιφωνημάτων, όπου η ζωή λέγεται πάντα ζωή και ο έρωτας έρωτας.

Θα με ρωτήσετε τώρα, όπως εξάλλου το κάνετε κάθε φορά, πού τα ξέρω όλ' αυτά. Και γιατί είμαι τόσο απαισιόδοξος. Μα, καλοί μου και καταπιεσμένοι μου σύντροφοι, δεν παρακολουθήσατε από κοντά την εβδομάδα της "αλλαγής"; Δε δεχτήκατε κατακούτελα όλο αυτό το εικονομάνι; Ολα αυτά τα ψεύτικα χαμόγελα και τις κατασκευασμένες γκριμάτσες δεν τις αντιληφθήκατε; Ολη αυτή, τέλος πάντων, την καλοστημένη παγίδα των σκιών και των φωτισμών δεν την προσέξατε; Μα ακόμα και τα σχόλια ή οι αναλύσεις, που μερικοί θέλησαν να ψελίσουν, στηριγμένοι στις προαιώνιες λέξεις, σ' αυτές που δεν έχουν πια μέσα τους "κάτι", δεν έλεγαν τίποτε, σχεδίαζαν μόνο. Σχεδίαζαν σχήματα πάνω στην κατάλευκη άγνοιά τους. Προσπαθούσαν να μας εγκλωβίσουν μέσα σε μικρές μικρές εικόνες, σε χιλιάδες εικόνες. Μας ανάγκαζαν να δούμε την αλήθεια σαν το ύφος μιας ουδέτερης επιφάνειας και το πολιτικό ενδεχόμενο σαν ένα τοπίο οριζόντιο, όπου η βλάστηση ήταν τυχαία. Ο νέος πρωθυπουργός περνούσε μπροστά από τις τηλεοπτικές κάμερες ως κινούμενο σημείο και οι πολιτικοί αναλυτές (ντεμέκ) τον ανέλυαν σαν βηματισμό, σαν είδος χειρονομίας, σαν χαμόγελο κρυπτογραφημένο. Το ίδιο και τους άλλους, τους νικητές ή τους ηττημένους, τους περί αυτόν ή τους περί τον άλλον. Αν θυμάστε καλά μάλιστα, και το θυμάστε, δεν μπορεί, ακόμα και τις λεγόμενες επιρροές, τις αυλικές ή τις απλώς προεδρικές, με εικόνες μάς τις παράστησαν. Εικόνες μηρών και μαστών, εικόνες ερωτικών περιπτύξεων, εικόνες ασπασμών. Και το κακό είναι πως όλος αυτός ο πακτωλός των εικόνων, όλη αυτή η γεωμετρικά άψογη ευφορία της σάρκας και του εκλιπόντος έρωτα λειτουργούν πια με αλάνθαστο τρόπο. Φοβούμαι πως ο ελληνικός λαός είναι έτοιμος να ανταλλάξει το λόγο με την εικόνα, την πολιτική ανάλυση με τις πορνικές λέξεις, όπου τα φωνήματα δεν είναι ήχοι επικοινωνίας, αλλά στεναγμοί οργασμών και επιθαλάμια ζητωκραυγάσματα.

Εικόνες, λοιπόν, ανάμεσα στο τραπέζι της οικογένειας και στο λίκνο της νέας ζωής. Εικόνες τα πρώτα βήματα. Και μέσα στη θαλπωρή των βασανισμένων σπιτιών, εικόνες τρίποντων, γωνιαίων λακτισμάτων, νοσοκομειακών ορόφων, αξονικών τομογραφήσεων, παρακεντήσεων και αναπνευστικών υποστηρίξεων. Εικόνες, οι προοπτικές των αλλαγών και των ανατιμήσεων οι εγκλωβισμοί. Εικόνες, τα πάντα. Ετσι, που κάθε νόημα να είναι μόνο φως και σκιά, άρα να είναι συν ή πλην. Σημεία, με άλλα λόγια, που δεν έχουν ουσία, έχουν όμως την ηδονή της παραμυθίας. Εκείνο το απατηλό μούδιασμα του ψεύδους, όταν σε απομακρύνει από την πραγματικότητα και σε πάει αλλού. Εκεί μάς πάνε τελικά. Εκεί, όπου, ως λωτοφάγοι, θα ξεχάσουμε μια και καλή να μιλούμε και να επικοινωνούμε. Να ζούμε, με άλλα λόγια. Εμπρός, λοιπόν, να αρνηθούμε τις εικόνες. Είναι στο δικό μας χέρι.

Εικόνες, λοιπόν, ανάμεσα στο τραπέζι της οικογένειας και στο λίκνο της νέας ζωής. Εικόνες, τα πρώτα βήματα. Και μέσα στη θαλπωρή των βασανισμένων σπιτιών, εικόνες τρίποντων, γωνιαίων λακτισμάτων, νοσοκομειακών ορόφων, αξονικών τομογραφήσεων, παρακεντήσεων και αναπνευστικών υποστηρίξεων. Εικόνες, οι προοπτικές των αλλαγών και των ανατιμήσεων οι εγκλωβισμοί. Εικόνες τα πάντα. Ετσι, που κάθε νόημα να είναι μόνο φως και σκιά, άρα, να είναι συν ή πλην. Σημεία, με άλλα λόγια, που δεν έχουν ουσία, έχουν όμως την ηδονή της παραμυθίας