Οσο και αν προσπάθησα αυτές τις μέρες των πανελλαδικών εξετάσεων, δεν το κατόρθωσα να ταυτιστώ με τους διαγωνιζόμενους. Να ζήσω και γω την αγωνία τους. Να νιώσω εκείνη την καυτή μπίλια να ανεβοκατεβαίνει στο λαιμό μου, να κόβονται τα γόνατά μου και να ξεραίνονται τα χείλια μου. Πέρασαν, εξάλλου, τόσα χρόνια από τότε που ήμουνα κι εγώ ένας από αυτούς. Με όλη τη ζωή μπροστά μου, τα όνειρά μου κρεμασμένα στο σκοινί της μπουγάδας και το λευκό μου πουκάμισο να τρίζει εκεί, στο μέρος της καρδιάς! Και των παιδιών μου την αγωνία, επίσης, δεν τη θυμάμαι. Ούτε της Αναστασίας ούτε της Ελένης. Μεγάλωσαν κι αυτές τόσο γρήγορα! Δεν το κατάλαβα καν. Γι' αυτό και τις μέρες αυτές των εξετάσεων βρίσκω τον τρόπο να είμαι ψύχραιμος. Να δίνω συμβουλές, σε όσους μου τις ζητήσουν. Να παρακολουθώ ατάραχος τα τηλεοπτικά ρεπορτάζ από τα κέντρα των εξετάσεων. Να ακούω, με αφόρητη πλήξη, τις σχετικές δηλώσεις των αρμοδίων. Και σχεδόν θυμωμένος να παρακολουθώ γονείς να περιμένουν, όλο αγωνία, έξω από τα κάγκελα των σχολικών «φυλακών»!

Μα πιο πολύ από όλα αυτά παρακολουθώ αγανακτισμένος τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων, όπου μετά τη σύγκρουση των F16, πήραν τη θέση τους τα «τρομολαγνικά» σχόλια των εξετάσεων. «Αγκάθια τα θέματα των μαθηματικών», «Δύσβατο το θέμα της έκθεσης» «Παγίδες η φυσική», «Βατερλό στη βιολογία». Κι εγώ, ψύχραιμος, όπως δήλωσα, αποστασιοποιημένος και, όπως συνήθως, γκρινιάρης, αναρωτιέμαι πικρόχολα: Δηλαδή; Πώς έπρεπε να είναι τα θέματα; Τέτοια που να γράψουνε όλοι; Κι αυτοί που προσπάθησαν; Αυτοί που ξόδεψαν ώρες ατελείωτες από την τρυφερή τους ζωή; Αυτοί που ξενύχτισαν, που είδανε εφιάλτες στο σύντομο ύπνο τους; Αυτοί, τέλος πάντων, που έστησαν όνειρα μέσα στα φτωχικά τους δωμάτια, πάνω στα ιδρωμένα μαξιλάρια τους να μην αμειφθούν; Ολοι στο ίδιο «τσουβάλι», που λέει ο λαϊκός λόγος; Τότε γιατί να γίνονται οι εξετάσεις, «πανελλαδικές» ή «πανελλήνιες», δεν έχει σημασία; Γιατί να υπάρχουν κεντρικές επιτροπές, βαθμοί και βαθμολογητές, αποτελέσματα και προθεσμίες;

Μήπως εκεί είναι το δύσκολο ερώτημα και όχι στην ευκολία ή μη των θεμάτων; Μήπως, τελικά, εκεί πρέπει να μεταφερθεί η αγωνία και τα λογής σχόλια των αυτοσχέδιων αναλυτών που όλοι τους ξεκινούν, για να ασκήσουν την οποιαδήποτε κριτική τους από το προσωπικό τους «συμφέρον»; Γιατί, εδώ που τα λέμε, καμιά κριτική δεν ξεκινά από το μηδέν. Σε κάθε περίπτωση υπάρχει ένα μικροθεωρητικό δεδομένο είτε αυτό αφορά τους γονείς και το μέλλον των παιδιών τους, είτε τα οικονομικά συμφέροντα των φροντιστών που διαπιστώνουν πως τα θέματα των «πανελλαδικών» δεν ήτανε ανάμεσα σ' αυτά που τα είχανε διδάξει ως «SOS», είτε από αυτήν τη διάθεση που μας διακρίνει να απορρίπτουμε ό,τι σκέφτηκαν και πρότειναν οι άλλοι, χωρίς τη δική μας «έγκριση». Γι' αυτό επιμένω πως ήρθε η ώρα, για να μην πω πως έχει περάσει, να αμφισβητήσουμε με συγκεκριμένα επιχειρήματα το Σύστημα! Δύσκολα και εύκολα θέματα πάντα θα υπάρχουν, προετοιμασμένοι και όχι, επίσης. Πάντα θα υπάρχουν γονείς έξω από τα κάγκελα και πάντα θα καιροφυλακτούν οι γνωστοί έμποροι που φροντίζουν για το δικό μας μυαλό. Εκείνο όμως που σε λίγο καιρό δε θα υπάρχει θα είναι η δυνατότητα για αντικειμενική κριτική, η διάθεση για αντίσταση. Τα «Γράμματα και οι Τέχνες» θα έχουν περάσει χωρίς επιστροφή στους πάγκους της «Ελεύθερης Αγοράς». Οι δάσκαλοι θα ζωστούνε την ποδιά του μικροπωλητή και οι μαθητές θα αγωνιούν μέσα από τα κάγκελα των σχολικών φυλακών. Γιατί, όπου να 'ναι οι «μεταρρυθμίσεις» ολοκληρώνονται. SOS!