Τι προκαλεί σε έναν ποιητή την «ανάγκη» να μεταφράσει έργα ενός ομότεχνού του, από μια μακρινή χώρα, με τελείως διαφορετικές πολιτισμικές καταβολές; Πότε αυτή η συνάντηση μπορεί να χαρακτηριστεί ως πολιτιστικό ορόσημο και γιατί;

Οι απαντήσεις ξεπερνούν τα στενά όρια του ακαδημαϊσμού, αφορούν στην ανάπτυξη των εθνικών λογοτεχνιών και, τελικά, στην πνευματική ανάπτυξη των λαών, όταν αυτοί οι ποιητές αποτελούν «σάρκα από τη σάρκα» τους. Οταν πρόκειται για δύο σπουδαίους: τον Κουβανό ποιητή, Νικολάς Γκιγιέν και τον Γιάννη Ρίτσο.

Αυτή η συνάντηση και τα σημαινόμενά της ήταν το θέμα της διάλεξης που έδωσε προχτές στην ΕΣΗΕΑ η σημαντική Κουβανή ελληνίστρια και καθηγήτρια της Κλασικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Αβάνας, αποκαλούμενη και ως «πρέσβειρα του ελληνισμού» στην Κούβα, Ελίνα Μιράντα Κανσέλα.

Οι δύο ποιητές συναντήθηκαν στην Κούβα πριν την απριλιανή χούντα. Το 1966 ο Ρίτσος μετέφρασε την ποιητική συλλογή του Γκιγιέν «Μεγάλος Ζωολογικός Κήπος» («El gran zoo»), ένα χρόνο πριν εκδοθεί στην Κούβα, γεγονός που η καθηγήτρια χαρακτήρισε ως «απίθανο» στην ιστορία των μεταφράσεων. Ο Γκιγιέν «ανταποδίδει» με τη μετάφραση εννέα ποιημάτων του Ρίτσου το 1967 που δημοσιεύονται στο περιοδικό «Μποέμια».

Ομως δεν πρόκειται απλά για «ανταπόδοση». Η ομιλήτρια σημείωσε πως αυτή η λογοτεχνική συνάντηση ήταν αποτέλεσμα «συγκυριών και φάσεων» που βοήθησαν στην αμοιβαία προσέγγιση: «Και οι δύο ποιητές είχαν ταυτιστεί με τον αγώνα των λαών τους και εξέφρασαν τα προβλήματα του ανθρώπου ως ατόμου και ως μέλους του κοινωνικού συνόλου». Δεν ήταν, όμως, μόνο τα κοινά ιδανικά και οι αγώνες τους που τους συνέδεσαν, «αλλά και κοινά χαρακτηριστικά στο έργο τους».

Οι αλλαγές του Γκιγιέν στην ισπανόφωνη εκδοχή των ποιημάτων του Ρίτσου ήταν αποτέλεσμα της θέλησής του να «προσαρμόσει το ισπανικό κείμενο στον ελληνικό ρυθμό». Αυτό για την ομιλήτρια είναι «δημιουργική μετάφραση», που «διευρύνει τους ορίζοντες των εθνικών λογοτεχνιών». Τόσο, ώστε μια εθνική λογοτεχνική ανθολογία να θεωρείται «ημιτελής» αν δεν περιέχει μεταφράσεις.

Το 1979 ο Ρίτσος στέλνει αντίγραφο της μετάφρασής του στον Γκιγιέν και ο τελευταίος τα ποιήματα που δημοσιεύτηκαν στο «Μποέμια». «Χρειάζεται μεγάλη φιλολογική έρευνα και εξοντωτική αντιπαραβολή των αμοιβαίων μεταφράσεων, για μια κριτική θεώρηση. Αυτό όμως που έχει σημασία είναι η συνάντηση των δύο ποιητών (...) το επιστέγασμα παθών και ιδεών (που) είναι ορόσημο στην ιστορία του πολιτισμού των δύο λαών», σημείωσε η ομιλήτρια.

Στην εκδήλωση παραβρέθηκαν και χαιρέτισαν ο πρέσβης της Κούβας, Ερμές Χερέρα Χερνάντεζ, και ο διευθυντής του Ινστιτούτου «Θερβάντες», Πέδρο Μπαδένας ντε λα Πένια.