Το κείμενο που ακολουθεί - με αφορμή την παρακολούθηση μιας παράστασης του Δημοτικού Περιφερειακού Θεάτρου (ΔΗΠΕΘΕ) του Βορείου Αιγαίου - μας το έστειλε δάσκαλος από τη Χίο, όπου καταθέτει τις κριτικές του παρατηρήσεις.

«Απριόρι» λοιπόν θεωρώ ότι εκ της θέσεώς μας ως εκπαιδευτικοί οφείλουμε να στηρίζουμε τις προσπάθειές του, που φέρουν τη βούλα από το μεράκι ανθρώπων του τόπου μας, αλλά και την εγγύηση ενός πολιτιστικού φορέα συνδεδεμένου με το δημόσιο και άρα το στοιχείο της κερδοσκοπίας θεωρητικά τουλάχιστον δεν υφίσταται.

Στην τελευταία όμως παραγωγή του, που αφορούσε στην παράσταση του Δανιήλ Χαρμς «Ταξίδι στη Βραζιλία», έχω την αίσθηση ότι κάτι δεν πήγε καλά σε σχέση με τη διαλεκτική σύνδεση της μορφής και του περιεχομένου, αλλά και τους επιδιωκόμενους στόχους.

Από την εναρκτήρια ανακοίνωση της παράστασης στα ΜΜΕ, μέχρι και στο πρόγραμμα, διαφαινόταν ότι οι υπεύθυνοι του έργου, περισσότερο ήθελαν να μιλήσουν για το «σταλινικό» διωγμό που υπέστη ο συγγραφέας, παρά για το έργο αυτό καθ' αυτό. Τόσο στα βιογραφικά στοιχεία, όσο και στις υπόλοιπες παραπομπές, το μεγαλύτερο μέρος αφορά στις «διώξεις» από τις σοβιετικές αρχές. Μέχρι και η απολογία του συγγραφέα υπάρχει προς αυτές, στην οποία δέχεται μία προς μία τις κατηγορίες που του προσάπτουν και αποκηρύσσει το έργο του.

«Δεν έχω ούτε μια άσπρη τρίχα στην ψυχή μου, ούτε σταγόνα γεροντίστικης ευγένειας», αναφωνεί ο φουτουριστής και κομμουνιστής ποιητής και ζωγράφος Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι, που τον καρατομούν κάποιοι από τους Ρώσους πρωτοπόρους, σαφώς γιατί μέχρι την αυτοκτονία του παρέμεινε κομμουνιστής, άσχετα αν για ορισμένους φαιδρούς ήταν κι αυτός θύμα του Στάλιν.

Φαίνεται όμως ότι ο φίλος μας ο Χαρμς, διέθετε πολλές άσπρες τρίχες στην ψυχή του, για να αποκηρύξει το έργο του σχετικά εύκολα, αν και πρωτοπόρος.

Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, δεκάδες καλλιτέχνες και απλοί ανώνυμοι άνθρωποι του λαού, εκτελέστηκαν στις φυλακές και στις εξορίες από την αστική τάξη της χώρας μας, προκειμένου να μην αποκηρύξουν το έργο τους και την ιδεολογία τους.

Ακόμα δηλαδή και ως «αντιφρονών», αν δεχτούμε άκριτα αυτά που γράφτηκαν, υπολειπόταν στο να συγκαταλέγεται στους πρωτοπόρους, έστω του αντισοβιετισμού, μιας και τα δίπλωσε εύκολα τα φλάμπουρα. Και για να θυμηθούμε τον Μπρεχτ, «σοφή στους σοφούς, είναι η στάση»...

Η ετεροβαρής αυτή αντιμετώπιση του έργου φάνηκε στο τελικό αποτέλεσμα, αφού δεν έδωσε στους μικρούς μαθητές τα αναμενόμενα. Αυτό φυσικά δε συναρτάται με το δραματουργικό του πράγματος ή με τη σκηνογραφία που όλα αυτά κυμάνθηκαν σε υψηλό επίπεδο. Το περιεχόμενο όμως του έργου, το γλωσσικό, εννοιολογικό και αξιακό του υπόβαθρο, δε συνεπικουρούσε τα παραπάνω καλά στοιχεία. Ακόμα και αυτή η «πλοκή» - αν μπορούμε να μιλήσουμε για πλοκή - ήταν επίπεδη και δυσανάλογη με τη δράση της φαντασίας που κάθε άλλο κάνει παρά να παράγει τέτοια φαινόμενα. Γι' αυτό και πολλές παιδικές κρίσεις ξεκινούσαν με το «έχουμε δει και καλύτερα» ή «πότε τελείωσε;», μη αντιλαμβανόμενα κάποια παιδιά το τέλος και κατέληγαν σε αρνητικές για το έργο κρίσεις. Υπήρχαν βέβαια σκηνές «γκανγκ» που έβγαζαν εκτονωτικό γέλιο, αλλά οι συμβολισμοί ή το μήνυμα που γινόταν προσπάθεια δραματουργικά να εκπεμφθεί, μέσα σε μια απροσδιόριστη «πλοκή», χανόταν, όπως με το μελάνι κλπ.

Θα έλεγε κανείς και με δεδομένο ότι δεν έχουμε διαβάσει το πρωτότυπο, ότι το έργο ανέβηκε για να «ξεθαφτεί» ο Χαρμς, για να «θαφτεί» ο Στάλιν και η σοβιετική εξουσία, για να εκθειαστεί ο «Pizza Hut» - Γκορμπατσόφ, που σκύλευσε και διέλυσε τη Σοβιετική Ενωση και για να γραφτούν μαργαριτάρια ιδεολογικής και πολιτικής αυθαιρεσίας του τύπου «ανερχόμενη σοβιετική νεοαστική τάξη» της δεκαετίας του '20.

Το φαινόμενο δεν είναι καινούριο. Ενδημεί ως «ιός των πουλερικών» στην ιμπεριαλιστική νέα τάξη πραγμάτων που οι «νικητές» ξαναγράφουν την ιστορία, τον πολιτισμό, τη γλώσσα του κάθε λαού.

Αν θα μείνει κάτι από τον Ρίτσο για να τον θυμόμαστε, είπε σε πρόσφατο συμπόσιο για τον ποιητή ο κ. Μαρωνίτης, αυτά θα είναι τα ερωτικά του ποιήματα. Σιγά μη θυμόμαστε τη «Ρωμιοσύνη» και τον «Επιτάφιο». Ο Λένιν, για κάποιον βιογράφο του, ήταν ένας ψυχικά άρρωστος κομπλεξικός, που ήθελε να εκδικηθεί τους αστούς για τη δολοφονία του αναρχικού αδελφού του. Στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πάνε κι έρχονται τα ψηφίσματα για την καταδίκη του κομμουνισμού, ως ιδεολογίας παρεμφερούς με το φασισμό. Μνημεία των Ες-Ες έχουν στηθεί στις βαλτικές χώρες για να τιμηθούν οι ναζί που πολέμησαν τον Κόκκινο Στρατό. Ο Μπρεχτ είναι καλός ως θεατρικός συγγραφέας, ως νεοτεριστής του θεάτρου, αλλά όχι ως στρατευμένος κομμουνιστής, που υπηρέτησε πιστά την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο...

Το δυστύχημα είναι ότι το ΔΗΠΕΘΕ Β. Αιγαίου, φαίνεται να έδωσε εξετάσεις σε κάποιους με αυτή του την παραγωγή. Εύχομαι το μέλλον να με διαψεύσει.