Ενενήντα χρόνια από τη γέννηση και δέκα χρόνια από το θάνατο του μεγάλου μας γλύπτη Μέμου Μακρή, συμπληρώνονται φέτος. Τέκνο μιας γενιάς σημαδεμένης, τον χαρακτήρισαν σαν το σημαντικότερο από τους παραστατικούς Ελληνες γλύπτες. Ποιητή της ύλης, διεθνιστή καλλιτέχνη, μεγάλο δημιουργό, ακούραστο αγωνιστή της ειρήνης. Τα γλυπτά του Μ. Μακρή κλείνουν μέσα τους την καρδιά και τις ελπίδες μας.

Πολύτιμη παρακαταθήκη στους νεότερους, είναι το Μνημείο του Μαουτχάουζεν «Προς τιμή των θυμάτων», το μνημείο της «Διεθνούς Ταξιαρχίας», το μνημείο της «Απελευθέρωσης», το «Ζευγάρι» που στόλιζε το προαύλιο της Πινακοθήκης, το ηρωικό «κεφάλι» που φιλοτέχνησε και δώρισε στη μνήμη των πεσόντων του Πολυτεχνείου, η «Προτομή του Λένιν» που δώρισε στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας και κοσμεί το αίθριο του κτιρίου της Κεντρικής Επιτροπής. Το μνημείο που συμβολίζει την Αμαλιάδα - «μάνα» του Νίκου Μπελογιάννη, το οποίο κοσμεί την πλατεία της πόλης.

Γεννημένος στην Πάτρα, ο Μ. Μακρής ξεκίνησε τις σπουδές του στην ΑΣΚΤ το 1934. Μαθήτευσε κοντά στους: Κ. Δημητριάδη, Μ. Τόμπρο και αργότερα στο εργαστήρι του Απάρτη. Από τα φοιτητικά του ακόμα χρόνια, πήρε ενεργά μέρος στο εργατικό κίνημα της χώρας μας και το 1931 εντάχτηκε στο ΚΚΕ. Στο διάστημα της γερμανικής κατοχής συμμετείχε στην Αντίσταση, οργανώνοντας παράνομες ομάδες καλλιτεχνών. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος του «Καλλιτεχνικού Επαγγελματικού Επιμελητηρίου» και ένας από τους οργανωτές της Πανελλήνιας Εκθεσης του 1941 στο «Αρχαιολογικό Μουσείο», την οποία έκλεισαν οι αρχές της Κατοχής. Μετά την Απελευθέρωση, το ΕΑΜ ανέθεσε στον Μ. Μακρή την οργάνωση του μορφωτικού τομέα. Τότε παρουσίασε έκθεση με φωτογραφίες και σχέδια από την Κατοχή και την Αντίσταση. Το 1945, ο Μ. Μακρής πήγε στο Παρίσι με υποτροφία της γαλλικής κυβέρνησης, όπου έκανε καλλιτεχνικές σπουδές. Ομως, το 1950, στην περίοδο του ψυχρού πολέμου, οι γαλλικές αρχές τον απέλασαν, γιατί συμμετείχε στο Συνέδριο της Ειρήνης και σε άλλες φιλειρηνικές εκδηλώσεις. Από τότε εγκαταστάθηκε στη Βουδαπέστη, όπου καθιερώθηκε σαν ένας από τους πιο αξιόλογους γλύπτες της Ουγγαρίας.

Η εγκατάστασή του στην Ουγγαρία, τον βοήθησε να ξεφύγει από την ατομιστική θεώρηση της τέχνης και να την αντιμετωπίσει σαν κοινωνικό φαινόμενο, σα φορέα αξιών που απευθύνεται στο πλατύ κοινό με λειτουργικό προορισμό. Εκεί, είχε την ευκαιρία να πραγματοποιήσει μνημειακά έργα σε ανοιχτούς ή κλειστούς χώρους, έργα που δημιούργησαν «σχολή» στην Ουγγαρία, δουλεμένα στο μέταλλο, χαρακτηριστικό υλικό της πενηντάχρονης προσφοράς του. Φιλοτέχνησε προτομές και αγάλματα προσωπικοτήτων διεθνούς κύρους, αλλά και απλών ανθρώπων, γυναικείες μορφές και γυμνά, ανάγλυφες και ολόγλυφες μνημειακές συνθέσεις. Χρησιμοποίησε το χαλκό, το μολύβι, την πέτρα, το μάρμαρο και την τερακότα. Ειδικά για τις συνθέσεις μεγάλων διαστάσεων χρησιμοποίησε σφυρήλατες και οξυγονοκολλημένες πλάκες χαλκού.

Για την προσφορά του, του απονεμήθηκε το ανώτατο βραβείο της Ουγγαρίας «Κόσιουτ». Κύριο περιεχόμενο της δημιουργίας του ήταν ο θρίαμβος της ειρηνικής και της ελεύθερης ζωής, μια κραυγή κατά του φασισμού και της αντίδρασης. Η αντίληψή του για την πλαστική σύνθεση του χώρου, εκφράζει τις πιο σοβαρές αναζητήσεις στο χώρο των εικαστικών τεχνών και μαζί την προσπάθεια για την ιδανική μετάπλαση του αρχαϊκού σε σύγχρονο. Τα έργα του Μ. Μακρή διακρίνονται όμως και για τον ανθρωποκεντρισμό τους. Είναι θέματα που αντλήθηκαν από βιώματα άμεσα, συγκινησιακά, από τις ανθρώπινες σχέσεις.

Το 1975, ο καλλιτέχνης ξαναπήρε την ελληνική ιθαγένεια. Οπως χαρακτηριστικά σημείωναν: «Ο χρόνος και η απόσταση δεν αδυνάτισαν τις ρίζες του. Αφαίρεσαν, αντίθετα, τα περιγραφικά εξωτερικά στοιχεία και τόνωσαν τα κύρια και διαρκή, γενικεύοντας τους χαρακτήρες μιας βαθύτερης ελληνικότητας». Με ενθουσιασμό και συγκίνηση, στήθηκε η πρώτη του μεγάλη αναδρομική έκθεση στην Εθνική Πινακοθήκη το 1978. «Από το 1975, που απόχτησα ξανά την ιθαγένειά μου» έλεγε ο Μ. Μακρής, «έρχομαι κάθε χρόνο στην Ελλάδα. Ωστόσο τώρα νιώθω πως έρχομαι για πρώτη φορά, γιατί ήρθα με τα έργα μου μαζί. Πριν είχα το αίσθημα του τουρίστα. Τώρα ήρθα με την "ταυτότητά μου" και να δούμε ποια εντύπωση θα κάνει αυτή η ταυτότητα...».

Στο τέλος της ζωής του φιλοτέχνησε σειρά από κάκτους, τις μόνες συνθέσεις που δεν έχουν ανθρωπομορφικό θέμα και οι οποίες, ωστόσο, εκφράζουν ανθρώπινες καταστάσεις. Μοναχικές και λυρικές μορφές κάκτων, φιγούρες της φύσης, με έντονη την αίσθηση της ανάτασης, της προσπάθειας να βγουν στο φως. Οπως σημείωνε ο διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη, Αγγελος Δεληβοριάς, στον κατάλογο που συνόδευε την παρουσίαση αυτών των έργων, το 1992: «Δεν υπάρχει καμία απολύτως αμφιβολία, ότι οι κάκτοι του Μέμου Μακρή δεν είναι γεννήματα ανάπαυλας ή εκτονωτικές στιγμές κάποιου παροδικού παιχνιδιού, φανερώματα τυχαία και ασύνταχτα μέσα στη λογική συνέπεια της συνοχής, που χαρακτηρίζει το σύνολο της δουλιάς του. Οτι δεν υποδηλώνουν μια μεταστροφή των ενδιαφερόντων του, των εντοπισμένων ως τώρα στην ευμετάβλητη δυναμική του έμψυχου κόσμου, ή μια τάση συνειδησιακής φυγής προς τη σιγουριά του άψυχου φυσικού περιβάλλοντος, αλλά τη συνειδητή συνέχιση του ίδιου πάντοτε αγώνα της έκφρασης, ο οποίος διεξάγεται με την ίδια πάντοτε ορμή της αντίστασης για την ύπαρξη και τη ζωή».

Τα έργα του Μ. Μακρή, παραμένουν σύμβολα, όχι ενός ανθρώπου, αλλά μιας κοινωνικής δύναμης, του ήρωα λαού, που έχει μνήμη και ιδανικά, που μένει πιστός στο νόημα της αντίστασης στη φασιστική βαρβαρότητα και την καταπίεση κάθε παλιάς και νέας μορφής. Οπως χαρακτηριστικά έλεγε: «Δε μετανιώνω και δε λυπάμαι για τίποτα απ' όσα έκανα και πέρασα».