Η πολιτική των ιδιωτικοποιήσεων σαρώνει κατά κύματα τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Για την εξυπηρέτηση των αναγκών του μεγάλου κεφαλαίου και στο πλαίσιο της γενικής επίθεσης του νεοφιλελευθερισμού συντελείται μια απίστευτη σε μέγεθος μεταφορά επιχειρήσεων κρατικής ιδιοκτησίας, αλλά και κρατικών τομέων «κοινωνικής πολιτικής», από το δημόσιο στον ιδιωτικό τομέα. Οι ιδιωτικοποιήσεις έχουν γίνει το σημαντικότερο όχημα για την αναπαραγωγή του κεφαλαίου των πολυεθνικών επιχειρήσεων σ' ολόκληρο τον κόσμο.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), η αξία των επιχειρήσεων που μεταφέρθηκαν από το δημόσιο στον ιδιωτικό τομέα κατά το 1997, σ' ολόκληρο τον κόσμο, ήταν 150 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Τα 75 δισεκατομμύρια δολάρια αφορούσαν στις ιδιωτικοποιήσεις που έγιναν στην Ευρωπαϊκή Ενωση.

Σε έκθεση του Ιδρύματος του Δουβλίνου, ενός ερευνητικού ιδρύματος της Ευρωπαϊκής Ενωσης, τονίζεται ότι στην έκταση και στην ένταση των ιδιωτικοποιήσεων στην Ευρωπαϊκή Ενωση καθοριστικό ρόλο έπαιξαν η Συμφωνία για την Ενιαία Αγορά και η Συνθήκη του Μάαστριχτ. Η μεν πρώτη καθιερώνοντας ενιαίους κανόνες στις αγορές έστρωσε το χαλί στην απελευθέρωσή τους και η δεύτερη επιβάλλοντας σκληρά δημοσιονομικά «κριτήρια σύγκλισης» ωθούσε σε ξεπούλημα της δημόσιας περιουσίας για την εκπλήρωσή τους.

Οπως σημειώνεται, οι ιδιωτικοποιήσεις στην Ευρωπαϊκή Ενωση γίνονται σε τρία στάδια. Στο πρώτο στάδιο είχαμε την ιδιωτικοποίηση των κατασκευαστικών βιομηχανιών και των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών (τράπεζες και ασφαλιστικές εταιρίες) που ήταν υπό τον έλεγχο του δημοσίου. Στο δεύτερο στάδιο περιλαμβάνονται οι οργανισμοί, οι επιχειρήσεις και οι υπηρεσίες που αφορούν στις βασικές υποδομές, οι τομείς της «κοινής ωφέλειας», όπως η ενέργεια, το νερό, οι τηλεπικοινωνίες, τα ταχυδρομεία, οι σιδηρόδρομοι.

Τα περισσότερα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης βρίσκονται αυτή την περίοδο στη μέση του δεύτερου σταδίου. Οπως είναι γνωστό, σ' αυτό το στάδιο σημειώνονται και οι περισσότερες αντιδράσεις από την πλευρά των εργαζομένων και των πλατύτερων λαϊκών στρωμάτων.

Η τρίτη φάση στην πολιτική των ιδιωτικοποιήσεων έχει αρχίσει ήδη σε αρκετά κράτη-μέλη και αφορά στην υγειονομική περίθαλψη, στην εκπαίδευση, στις υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας, στα συνταξιοδοτικά προγράμματα, κλπ...

Ειδικά, όσον αφορά στα δύο τελευταία στάδια, πρέπει να σημειώσουμε ότι ένας μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων και υπηρεσιών που ιδιωτικοποιούνται λειτουργούν και δραστηριοποιούνται στο χώρο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

Με αφορμή τις πρόσφατες δημοτικές και νομαρχιακές εκλογές στην Ελλάδα αξίζει να δούμε πώς η Ευρωπαϊκή Ενωση προωθεί μέσω της Τοπικής Αυτοδιοίκησης την ιδιωτικοποίηση κρίσιμων τομέων, όπως οι συγκοινωνίες, η ύδρευση, γενικότερα η διαχείριση του νερού, η διαχείριση των σκουπιδιών.

Αξίζει να επισημάνουμε ότι ένας βασικός μοχλός για την προώθηση των ιδιωτικοποιήσεων σ' αυτούς τους τομείς είναι η οδηγία COM(2000)7 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με «τις δημόσιες υπηρεσίες και τις επιχορηγήσεις συμβάσεων στις οδικές και σιδηροδρομικές μεταφορές και στις υδάτινες οδούς», με την οποία επιβάλλεται η απελευθέρωση των αγορών στους συγκεκριμένους τομείς και η ιδιωτικοποίηση των δημοσίων (κρατικών και δημοτικών) επιχειρήσεων.

Πολλές κυβερνήσεις στο πλαίσιο αυτής της οδηγίας έχουν εκχωρήσει σε Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, δήμους, νομαρχίες, περιφερειακά συμβούλια, αυτές τις λειτουργίες. Στερώντας όμως αυτούς τους οργανισμούς από τους πόρους που είναι απαραίτητοι για την κάλυψη των αναγκών, ωθούν ουσιαστικά τις τοπικές αρχές σε ιδιωτικοποίηση των επιχειρήσεών τους.

Μια άλλη πλευρά αυτής της υπόθεσης έχει να κάνει με τη δραστηριοποίηση των πολυεθνικών επιχειρήσεων σ' αυτούς τους τομείς. Οι επιχειρήσεις αυτές, αξιοποιώντας την απελευθέρωση των αγορών και τη διάθεση των κυβερνήσεων, προχωρούν σε συγχωνεύσεις και εξαγορές δημιουργώντας τεράστια σχήματα που ασκούν μονοπωλιακή πολιτική, επιβάλλοντας τη θέλησή τους σε όλους.

Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα έχουμε από τη Σκανδιναβία το 1995, όταν σε κάποια χρονική περίοδο εκδηλώθηκε το ενδιαφέρον μεγάλων ιδιωτικών επιχειρήσεων για την αγορά δημόσιων επιχειρήσεων κοινής ωφέλειας. Στη Σουηδία, η εταιρία Linjebus αγόρασε μια επιχείρηση δημόσιων μεταφορών, ενώ την ίδια στιγμή η βρετανική εταιρία Onyx αγόρασε μια επιχείρηση διαχείρισης σκουπιδιών, επίσης η δανική Kruger αγόρασε μια εταιρία ύδρευσης και διαχείρισης υδάτινων πόρων. Επρεπε να περάσουν έξι μήνες για να αποκαλυφθεί ότι οι τρεις εταιρίες ήταν υποκαταστήματα μιας και της αυτής πολυεθνικής επιχείρησης, της Vivendi, που έχει την έδρα της στη Γαλλία.

Η Vivendi είναι ένας πραγματικός κολοσσός και οι δραστηριότητές της εξαπλώνονται σε ολόκληρο τον κόσμο. Ασχολείται με ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων και υπηρεσιών. Η ίδια η Vivendi αξιοποιεί το πλήθος των θυγατρικών της επιχειρήσεων για να επηρεάζει και τελικά να κερδίζει τους σχετικούς διαγωνισμούς, παρακάμπτοντας τους κανόνες του «ανταγωνισμού». Η Vivendi ασχολείται με την ενέργεια, τη διαχείριση του νερού, είναι η μεγαλύτερη εταιρία μεταφορών στην Ευρώπη, από τις μεγαλύτερες στον τομέα της διαχείρισης των αποβλήτων, στις κατασκευές, ενώ τα τελευταία χρόνια επεκτάθηκε στις τηλεπικοινωνίες και στη βιομηχανία της ψυχαγωγίας. Ελέγχει επίσης το μεγαλύτερο ιδιωτικό εκπαιδευτικό ίδρυμα στης Γαλλίας, το Educinvest, με 250 σχολεία σε όλη τη Γαλλία. Ο συνολικός αριθμός των εργαζομένων στον όμιλο της Vivendi είναι περίπου 340.000.

Ενας τομέας μεγάλης σημασίας είναι αυτός της ύδρευσης των μεγάλων πόλεων και γενικότερα της διαχείρισης των υδάτινων πόρων. Σ' αυτό τον τομέα κυριαρχούν σ' ολόκληρο τον κόσμο δύο εταιρίες: Η Souez Lyonnaise και η Vivendi. Και οι δύο έχουν την έδρα τους στη Γαλλία. Στη διεθνή αγορά έχουν να αντιμετωπίσουν μόνον τέσσερις υπολογίσιμους ανταγωνιστές, τις εταιρίες SAUR, Water Anglian, Thames Water και International Water. Πριν από έναν περίπου χρόνο οι έξι εταιρίες κατέληξαν σε συμφωνία. Η συμφωνία προβλέπει το μοίρασμα της παγκόσμιας αγοράς. Ετσι, όταν ανακοινώνεται η ιδιωτικοποίηση μιας δημόσιας εταιρίας ύδρευσης κάποιας μεγάλης πόλης δημιουργείται και το «συμμαχικό σχήμα» μεταξύ τους που θα διεκδικήσει και θα πάρει τελικά την επιχείρηση.

Περίπου η ίδια κατάσταση επικρατεί και στον τομέα της διαχείρισης των σκουπιδιών και των αποβλήτων, όπου κυριαρχούν παγκοσμίως τέσσερις πολυεθνικές επιχειρήσεις: Sita, Onyx, RWE και Rethman. Ουσιαστικά όμως μετά τις συγχωνεύσεις και τις εξαγορές του τελευταίου διαστήματος, η Sita πέρασε στη Suez Lyonnaise και η Onyx αγοράστηκε από τη Vivendi. Ετσι και εδώ έχουμε την απόλυτη κυριαρχία δύο κολοσσών που εκτοπίζουν κάθε ανεπιθύμητο.

Τέλος, και στον τομέα της ενέργειας διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις για τη δημιουργία πέντε, ή έξι εταιριών οι οποίες θα θέσουν υπό τον έλεγχό τους το σύνολο της ενέργειας σ' ολόκληρη την Ευρώπη. Μεταξύ αυτών θα είναι σίγουρα η γιγαντιαία γερμανική επιχείρηση RWE, δεύτερη θα είναι η πολυεθνική Tractebel και τρίτη θα είναι πιθανότατα μια εταιρία που θα προκύψει από τη συγχώνευση της δημόσιας γαλλικής ηλεκτρικής εταιρίας (EDF) και της Vivendi.

Πρόκειται για μια άνευ προηγουμένου συγκέντρωση οικονομικής δύναμης και ταυτόχρονα πολιτικής ισχύος από την πλευρά του μεγάλου κεφαλαίου.

• Στοιχεία για το δημοσίευμα πήραμε από το άρθρο του Νορβηγού αναλυτή Asbjorn Wahl στην εβδομαδιαία ηλεκτρονική έκδοση «Sand in the wheels» με τίτλο: «Ιδιωτικοποιήσεις, πολυεθνικές και δημοκρατία».