«Αγγελος: Στα ελληνικά σημαίνει απεσταλμένος. Δε θα μορφωθούμε περισσότερο, εάν μάθουμε ότι οι Πέρσες είχαν τους Πέρις, οι Εβραίοι τους Μαλακίμ και οι Ελληνες τους Δαίμονες (...)». «Αθεος, Αθεϊσμός: Ο Αναξαγόρας τολμά να ισχυριστεί ότι ο ήλιος δεν κατευθύνεται από τον Απόλλωνα, αποκαλείται άθεος και εξαναγκάζεται να φύγει (...)». «Αίρεση: Κάθε μορφή αίρεσης είναι συνδυασμός αμφιβολίας και λάθους(...)». «Ανεξιθρησκία (Ανοχή): Τι είναι η ανεξιθρησκία; Είναι η περιουσία της ανθρωπότητας. Ολοι έχουμε ζυμωθεί με αδυναμίες και σφάλματα. Ας αλληλοσυγχωρέσουμε, λοιπόν, τις ανοησίες μας, είναι ο πρώτος νόμος της φύσης». «Δεισιδαιμονία: Ο δεισιδαίμων είναι για τον απατεωνίσκο ό,τι ο σκλάβος για τον τύραννο». «Ζώα: Τι κατάντια, τι πενία να λέγεται πως τα ζώα στερούνται γνώσης και συναισθημάτων, που ενεργούν πάντα με τον ίδιο τρόπο, δε μαθαίνουν τίποτε κλπ.!».

Με τα παραπάνω λήμματα δίνουμε μια «πρόγευση» της απόλαυσης που θα έχει ο αναγνώστης με το «Φιλοσοφικό Λεξικό» του «βασιλιά του ευρωπαϊκού πνεύματος» στο 18ο αιώνα, Βολταίρου. Το έργο που κυκλοφόρησε σε μετάφραση Φωτεινής Ταμβίσκου - Ξανθίππης Τσελέντη, εισαγωγή, σχόλια, επιμέλεια Ξανθίππης Τσελέντη, επιστημονική επιμέλεια Γιώργου Μανιάτη (εκδόσεις «Στάχυ»), περιλαμβάνει σημειώσεις, σύντομη βιοεργογραφία και κρίσεις για τον άνθρωπο και δημιουργό Βολταίρο. Το «Φιλοσοφικό Λεξικό», που αποτέλεσε «όργανο προπαγάνδας» των Εγκυκλοπαιδιστών και του Διαφωτισμού, του αγώνα της γνώσης ενάντια στην άγνοια, είναι ένα αθάνατο «κειμήλιο» που κατέλιπε στην ανθρωπότητα ο μεγαλοφυής, πολυτάλαντος και πολυγραφότατος (δραματουργός, ποιητής, ιστορικός, κριτικός, στοχαστής και δημιουργός της επίσης περίφημης «Εγκυκλοπαιδείας»), τολμηρός λιβελογράφος, πολιτικά ριψοκίνδυνος και ιδεολογικά αντιφατικός (άλλοτε φιλομοναρχικός, άλλοτε αντιμοναρχικός, θρήσκος αλλά και αντικληρικός), περιπετειώδους βίου Βολταίρος. Οπως το συνολικό μπαλζακικό έργο τιτλοφορείται «Ανθρώπινη Κωμωδία», έτσι και το έργο του Βολταίρου θα μπορούσε να θεωρηθεί ως η «Κωμωδία της Νόησης» (έτσι το χαρακτήρισε το 1944 ο Πολ Βαλερί). Πράγματι, όποιος διαβάσει όλα τα λήμματα (πολλά είναι πολυσέλιδα και αρκετά με μορφή διαλόγων, που θυμίζουν τη διαλογική «μαιευτική» μέθοδο του Σωκράτη) θα διαπιστώσει ότι η πάμπλουτη σε γνώσεις, «δαιμόνια», αστραφτερή, κοφτερή πένα του Βολταίρου, με λεξικογραφική μορφή, έγραψε την «κωμωδία», μάλλον την τραγικωμωδία της άγνοια. Κλείνουμε το σημείωμα με τα εξής λήμματα του Βολταίρου: «Προκαταλήψεις: Η προκατάληψη είναι γνώμη χωρίς κρίση». «Πόλεμος: Η πείνα, η πανούκλα και ο πόλεμος, τα πιο ξακουστά συστατικά αυτού του ευτελούς κόσμου».