Το λες και ειρωνεία: Αυτή η νέα τεχνολογία, που όπως γράφαμε πρόσφατα² παρουσιάζεται από τους απολογητές του καπιταλισμού ως η πιο «τρανταχτή επιβεβαίωση» για την «κατάργηση» και τη «θεωρητική χρεοκοπία του μαρξισμού», έρχεται να επιβεβαιώσει πανηγυρικά τον μαρξισμό, τη θεωρία για το αναπόφευκτο των καπιταλιστικών κρίσεων που βρίσκονται στο «DNA» του καπιταλισμού, τη δυνατότητα και αναγκαιότητα για την ανατροπή του σάπιου καπιταλιστικού συστήματος.

Γι' αυτό ακριβώς τα αστικά επιτελεία έχουν αρχίσει να μαγειρεύουν πριν πεινάσουν, όχι μόνο εφησυχάζοντας, αλλά και «ξεσκονίζοντας» τις γνωστές κάλπικες θεωρίες για να θολώσουν τις αιτίες των καπιταλιστικών κρίσεων και το βασικότερο, το πού βρίσκεται η διέξοδος για τους εργαζόμενους.

Μετά από κάθε καπιταλιστική κρίση, όπως αυτή του 2008, πιο πριν στην καπιταλιστική κρίση του λεγόμενου «dotcom» (το 2001), αλλά και στην πιο πρόσφατη κρίση της πανδημίας, τα αστικά επιτελεία έβγαιναν πάντα «πιο έμπειρα», δηλώνοντας ότι πήραν «τα μαθήματά τους», πως «σήμερα υπάρχουν οι μηχανισμοί και οι ασφαλιστικές δικλίδες» που πριν δεν υπήρχαν και που θα μπορούσαν να αποτρέψουν την επόμενη καπιταλιστική κρίση ή τουλάχιστον να απαλύνουν σε μεγάλο βαθμό τις συνέπειές της.

Μόνο που κάθε φορά, κατά έναν περίεργο τρόπο η επόμενη καπιταλιστική κρίση ξέσπαγε με ακόμα μεγαλύτερη σφοδρότητα πριν εκείνοι ξαναπέσουν «από τα σύννεφα», «διερωτηθούν» για τα σημάδια και τις προειδοποιήσεις που δήθεν «δεν είδαν» και πάει λέγοντας.

Κάπως, όπως συμβαίνει δηλαδή και σήμερα, όπου όπως λένε τα «σημάδια», η ερχόμενη καπιταλιστική κρίση ετοιμάζεται να χτυπήσει με ακόμα μεγαλύτερη σφοδρότητα:

• Η Ευρωζώνη βρίσκεται για τρίτη χρονιά σε ύφεση, με παγωμένες τις «ατμομηχανές» της όπως η Γερμανία και η Γαλλία, όπου καταγράφονται χιλιάδες κλεισίματα επιχειρήσεων, δρομολογούνται νέα βάρβαρα αντιλαϊκά μέτρα έντασης της εκμετάλλευσης.
• Οι ΗΠΑ, σύμφωνα με αρκετούς αναλυτές, κρατάνε οριακά «το κεφάλι πάνω από το νερό», σε μεγάλο βαθμό «λογιστικά», λόγω των επενδύσεων που καταγράφονται στην Τεχνητή Νοημοσύνη. Κατά άλλους μάλιστα, οι μισές σχεδόν πολιτείες των ΗΠΑ πληρούν ήδη τον «τεχνικό ορισμό» της ύφεσης (δυο συνεχόμενα τρίμηνα χωρίς ανάπτυξη) και «κρατιούνται απ' τα ακροδάχτυλά τους»³, ενώ αν κανείς αφαιρέσει τις (εν μέρει φουσκωμένες) εκτιμήσεις για τη συνεισφορά της Τεχνητής Νοημοσύνης στο ΑΕΠ τους, η οικονομία των ΗΠΑ βρίσκεται ήδη σε ύφεση⁴.
• Οι ρυθμοί ανάπτυξης της Κίνας επιβραδύνονται σημαντικά, ενώ στην οικονομία της εμφανίζονται μια σειρά από «δομικά προβλήματα» - κατεξοχήν «παράγωγα» της καπιταλιστικής ανάπτυξης, όπως π.χ. ζητήματα ανισομετρίας, μεγάλης αύξησης των ανισοτήτων, διόγκωσης του κρατικού χρέους κ.τ.λ.

Για τη σφοδρότητα της επερχόμενης καπιταλιστικής κρίσης, ενδεικτικά είναι και ορισμένα από τα στοιχεία και τους δείκτες που δημοσιεύονται τις μέρες αυτές (αποτυπώνοντας την τάση παρά την όποια σχετικότητα μπορεί να έχουν).

Για παράδειγμα ο λεγόμενος «δείκτης Μπάφετ», που θεωρείται από αστούς οικονομολόγους πρόδρομος δείκτης της καπιταλιστικής κρίσης (αναλύει την κεφαλαιοποίηση της αγοράς όλων των εισηγμένων στο χρηματιστήριο μετοχών στις ΗΠΑ και τη συγκρίνει με το ΑΕΠ, «απηχεί» δηλαδή με έναν τρόπο τη διόγκωση του πλασματικού κεφαλαίου) βρίσκεται πλέον στο 219% του ΑΕΠ. Πρόκειται για «ιστορικά υψηλό» και για να έχει κανείς ένα μέτρο σύγκρισης, υπερδιπλάσιος από την κρίση του 2008: Τότε ο δείκτης αυτός ήταν μόλις στο 105% του ΑΕΠ, ενώ στο προηγούμενο «ιστορικά υψηλό», στην κρίση του 2000 ο δείκτης αυτός ήταν στο 138%.

Οπως ενδεικτικές είναι και οι εκτιμήσεις που καταγράφονται στον Τύπο, π.χ. αυτές της G. Gopinath (έως τον Αύγουστο επικεφαλής οικονομολόγος του ΔΝΤ), που υπολογίζει ότι μια «διόρθωση της αγοράς» του ίδιου μεγέθους με την κατάρρευση των «dot.com» θα μπορούσε να «εξαλείψει» περίπου 20 τρισεκατομμύρια δολάρια, ισοδύναμο με περίπου... το 70% του ΑΕΠ των ΗΠΑ, και πάνω από 15 τρισ. ή περίπου το 20% του υπόλοιπου παγκόσμιου ΑΕΠ (!) για τους «ξένους επενδυτές»⁵.

Οση σχετικότητα ή και υπερβολή αν έχουν οι εκτιμήσεις αυτές, είναι ενδεικτικές ωστόσο για το πάνω από τι «άβυσσο» ακροβατούν οι καπιταλιστές στο κυνήγι του καπιταλιστικού κέρδους. Αλλά και για το πώς εκείνο που ξορκίζουν με τα διάφορα μέτρα διαχείρισης, προσπαθώντας να «κλωτσήσουν το τενεκεδάκι» παρακάτω, να ανοίξουν με το «καλό» και το «άσχημο», πότε με την «πράσινη» - κατάμαυρη ανάπτυξη και πότε με την πολεμική οικονομία και τις επενδύσεις στην ΤΝ νέα πεδία κερδοφορίας, δεν γιατρεύουν το βασικό πρόβλημα, αλλά το οξύνουν, «συσσωρεύοντας» περισσότερη καύσιμη ύλη, περισσότερα κεφάλαια που δεν βρίσκουν «αρκετά κερδοφόρα» πεδία για να επενδυθούν. Αυτό το βαθύτερο πρόβλημα έρχεται και επανέρχεται στην επιφάνεια, και γι' αυτό δεν αρκεί «μια απλή διόρθωση», όπως λένε τα αστικά επιτελεία επιχειρώντας να εφησυχάσουν, αλλά «χρειάζεται» η καπιταλιστική κρίση, η εκτεταμένη καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων, ώστε να «αποκατασταθεί» προσωρινά η διαταραγμένη ισορροπία και «να δώσουν κλώτσο να γυρίσει» στον κύκλο της καπιταλιστικής ανάπτυξης και κρίσης που πληρώνουν οι λαοί, είτε έτσι είτε αλλιώς.

«Συνοψίζοντας» την κατάσταση το «Bloomberg» έγραφε⁶ πως «βρισκόμαστε σε μια ασυνήθιστη κατάσταση, όπου οι διαχειριστές κεφαλαίων σχεδόν ομόφωνα υποστηρίζουν ότι οι μετοχές των ΗΠΑ είναι υπερτιμημένες, αλλά όλοι συνεχίζουν να επενδύουν σε αυτές». Μόνο που δεν πρόκειται απλά για μια «ομαδική παράκρουση» ή τύφλωση, αφού όπως πολύ απλά εξηγούσε ο δημοσιογραφικός όμιλος, οι «διαχειριστές» κεφαλαίων «προσπάθησαν να στραφούν σε καλύτερες αξίες, ωστόσο οι πρόσφατες επιδόσεις των κερδών τους ανάγκασαν να επιστρέψουν στον τομέα της τεχνολογίας», επισημαίνοντας πως η κατάσταση αυτή «δημιουργεί ευπάθεια. Εάν οι επενδυτές δεν είναι ικανοποιημένοι με τις αποτιμήσεις, με τα πρώτα σημάδια προβλημάτων - για παράδειγμα, εάν ο πληθωρισμός αναζωπυρωθεί με την πλήρη εφαρμογή των δασμών - είναι πιθανό να προχωρήσουν σε πωλήσεις».

Δεν πρόκειται λοιπόν για κάποια «παρέκκλιση», ούτε για την απάντηση στο ερώτημα «Πόσος "τζόγος" χωράει στο χρηματιστήριο;», όπως έχουν αρχίσει να διακινούν πάλι τελευταία⁷, αλλά για τον ίδιο τον τρόπο λειτουργίας του καπιταλισμού. Γιατί πίσω από την προσπάθεια προβλέψεων και το ερώτημα του ενός εκατομμυρίου» των ημερών, για το αν «θα υλοποιηθεί η ζήτηση για τεχνητή νοημοσύνη;», πίσω από τις έρευνες για το πώς «το 95% των χώρων εργασίας που έχουν εισάγει τη γενετική τεχνητή νοημοσύνη δεν κέρδιζαν καθόλου χρήματα από αυτήν»⁸, από τη συζήτηση για το πόσο «φουσκωμένες» είναι οι τιμές των μετοχών της OpenAI και των υπόλοιπων μονοπωλίων, το μόνο ερώτημα για τους καπιταλιστές δεν είναι άλλο από το αν το κυνήγι του μέγιστου κέρδους θα αποδώσει καρπούς.

Μόνο που στο κυνήγι αυτό, όσο περισσότερο επενδύουν οι καπιταλιστές σε αυτές τις εταιρείες, όσα περισσότερα νέα, πιο εξελιγμένα και γρήγορα μοντέλα εντάσσουν στην παραγωγή (αποτέλεσμα της κοινωνικής εργασίας χιλιάδων επιστημόνων και ερευνητών), όσο περισσότερες επενδύσεις κάνουν στα θηριώδη data centers και στις υποδομές Ενέργειας που τα τροφοδοτούν⁹, τόσο περισσότερο «βοηθάνε» στο να απαντηθεί αρνητικά η ερώτηση αυτή - για το αν θα «αποδώσουν» οι επενδύσεις τους.

Κι αυτό γιατί όσο αυξάνεται η οργανική σύνθεση του κεφαλαίου - το ποσοστό δηλαδή των μηχανών, πρώτων υλών και τεχνολογίας σε σχέση με την εργασία - τόσο μικραίνει το μερίδιο της ζωντανής εργασίας που παράγει υπεραξία, δηλαδή κέρδος. Τόσο περισσότερο δηλαδή εκφράζεται η αναπόφευκτη τάση του ποσοστού κέρδους να μειώνεται, που αποτελεί νόμο και «πεπρωμένο φυγείν αδύνατο» για τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής. Γιατί το μόνο που παράγει υπεραξία για τους καπιταλιστές είναι ο εργαζόμενος, και γι' αυτό ακόμα και με τα σημερινά «διαστημικά» μέσα παραγωγής, η «συνταγή» των κερδών είναι η ίδια: Αύξηση της εκμετάλλευσης, εντατικοποίηση της εργασίας¹⁰, χαμηλότεροι μισθοί και απολύσεις¹¹.

Σε τελική ανάλυση αυτό είναι που οδηγεί και στις καπιταλιστικές κρίσεις - κρίσεις υπερσυσσώρευσης κεφαλαίου - όπου εκδηλώνονται και επιδρούν παράλληλα όλες οι αντιφάσεις του σάπιου συστήματος.

Αυτή την αλήθεια προσπαθούν να κρύψουν και όσοι επιχειρούν να παρουσιάσουν και μια σειρά από φαινόμενα που συνδέονται με τον τρόπο «κίνησης» - αναπαραγωγής του κεφαλαίου (όπως π.χ. τη διόγκωση του λεγόμενου πλασματικού κεφαλαίου, την αξία των χρηματοοικονομικών προϊόντων που αντιπροσωπεύουν μια αξίωση πάνω στη μελλοντική υπεραξία που θα παραχθεί αλλού, την «αλληλοδιαπλοκή» μετοχών και συμφερόντων ανάμεσα στις διάφορες εταιρείες¹²) ως δήθεν φαινόμενα «ξένα» στον καπιταλισμό, κάποιου είδους «παρέκκλιση» από κάποιον υποτιθέμενο «υγιή» καπιταλισμό.

Το ίδιο επιχειρούν να κρύψουν και διάφοροι γνωστοί κατασκευαστές λέξεων χωρίς νόημα (όπως π.χ. τα περί «τεχνοφεουδαρχίας») που προσπαθούν εν έτει 2025, με τον καπιταλισμό εδώ και πάνω από έναν αιώνα να έχει περάσει αμετάκλητα στο τελευταίο του ιστορικά στάδιο, το ιμπεριαλιστικό, να πείσουν πως μπορεί δήθεν να υπάρξει και ένας καπιταλισμός χωρίς μονοπώλια, χωρίς τους «γίγαντες» που καθορίζουν (με το μέγεθος, τη δύναμη, τον έλεγχο της τεχνολογίας κ.λπ.) όλη την παραγωγή, πως το ζήτημα είναι η «ανεξέλεγκτη δύναμη» αυτών και πως με μια κάποια κρατική παρέμβαση μπορεί δήθεν να υπάρξει «έλεγχος», «δίκαιη κατανομή», περίπου μια επιστροφή στον «καπιταλισμό με ελεύθερο συναγωνισμό», που έτσι κι αλλιώς δεν υπήρξε ποτέ.

Τα στοιχεία είναι όντως αποκαλυπτικά για το πού έχουν φτάσει η συγκέντρωση και η συγκεντροποίηση του κεφαλαίου: Οι λεγόμενοι «Magnificent 7», τα 7 μεγαλύτερα τεχνολογικά μονοπώλια ή το 0,12% του συνολικού αριθμού των εισηγμένων εταιρειών στις ΗΠΑ (σε σύνολο δηλαδή 5.786 εταιρειών) αποτελούν πλέον σχεδόν το 1/3 (30,35%) της συνολικής κεφαλαιοποίησης της αγοράς όλων των εισηγμένων στο χρηματιστήριο των ΗΠΑ. Μάλιστα αποτελούσαν πάνω από το μισό, συγκεκριμένα το 52,37% της αύξησης της κεφαλαιοποίησης ολόκληρης της χρηματιστηριακής αγοράς των ΗΠΑ τους πρώτους 9 μήνες του 2025. Οι λεγόμενοι «10 Τιτάνες» («Nvidia», «Microsoft», «Apple», «Amazon», «Alphabet», «Meta», «Broadcom», «Tesla», «Oracle» και «Netflix») τον περασμένο Αύγουστο αποτελούσαν το 38% της αξίας του δείκτη S&P 500 (των 500 μεγαλύτερων εισηγμένων εταιρειών στο αμερικανικό χρηματιστήριο, με βάση την κεφαλαιοποίησή τους). Ενδεικτικό και της τεράστιας συγκέντρωσης, όσο και της τεράστιας «ευπάθειας» και «ευαλωτότητας» της οικονομίας των ΗΠΑ.

Με φόντο αυτήν την πραγματικότητα, ερευνητές του ΔΝΤ σε πρόσφατη μελέτη τους επισήμαιναν¹³ πως «μια (...) διάσταση της τεχνολογικής αλλαγής (...) αφορά την ισχύ των επιχειρήσεων στην αγορά. Εταιρείες όπως η Alphabet και η Microsoft κυριαρχούν σαφώς στις κορυφαίες τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης. Η ανάπτυξη αυτών των τεχνολογιών είναι δαπανηρή και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα μεγάλα δεδομένα (big data), στα οποία έχουν πρόσβαση μόνο λίγες εταιρείες.

Ωστόσο, σημαίνει επίσης ότι ως ιδιοκτήτες του κεφαλαίου της τεχνητής νοημοσύνης, αυτές οι λίγες εταιρείες θα πάρουν ένα μεγαλύτερο κομμάτι της πίτας. Καθώς νοικιάζουν τις τεχνολογίες τους σε εταιρείες άλλων βιομηχανιών, το μερίδιο εργασίας θα συνεχίσει να μειώνεται, ενώ τα έσοδα από τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης θα αυξηθούν.

Επιπλέον, μεγάλες εταιρείες με πρόσβαση σε κορυφαίες τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης ενδέχεται να είναι σε θέση να επηρεάσουν το ρυθμιστικό πλαίσιο για να ευθυγραμμιστούν με τα συμφέροντά τους και να κατευθύνουν την καινοτομία προς τους εταιρικούς στόχους τους...».

Παραθέσαμε ολόκληρο το κομμάτι γιατί αλλάζοντας τις ημερομηνίες θα μπορούσε να έχει γραφτεί πριν 110 χρόνια, το 1915, τότε που ο Λένιν στον «Ιμπεριαλισμό» έγραφε: «Η τεράστια ανάπτυξη της βιομηχανίας και το εξαιρετικά γοργό προτσές συγκέντρωσης της παραγωγής σε όλο και μεγαλύτερες επιχειρήσεις είναι μια από τις πιο χαρακτηριστικές ιδιότητες του καπιταλισμού (...)

Η μισή σχεδόν παραγωγή όλων των επιχειρήσεων της χώρας βρίσκεται βασικά στα χέρια του ενός εκατοστού του συνολικού αριθμού των επιχειρήσεων! (...) Από δω φαίνεται ότι η συγκέντρωση σε ορισμένη βαθμίδα της ανάπτυξής της οδηγεί από μόνη της, μπορεί να πει κανείς, άμεσα στο μονοπώλιο. Γιατί μερικές δεκάδες γιγάντιες επιχειρήσεις μπορούν εύκολα να έλθουν σε συνεννόηση μεταξύ τους, ενώ από την άλλη μεριά οι μεγάλες ακριβώς διαστάσεις των επιχειρήσεων δυσκολεύουν τον συναγωνισμό και γεννούν την τάση προς το μονοπώλιο. Αυτή η μετατροπή του συναγωνισμού σε μονοπώλιο αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα φαινόμενα - αν όχι το σπουδαιότερο - της οικονομίας του νεότατου καπιταλισμού...

Ο συναγωνισμός μετατρέπεται σε μονοπώλιο. Το αποτέλεσμα είναι μια τεράστια πρόοδος στην κοινωνικοποίηση της παραγωγής. Ιδιαίτερα κοινωνικοποιείται και το προτσές των τεχνικών εφευρέσεων και τελειοποιήσεων... Μονοπωλούνται οι ειδικευμένες εργατικές δυνάμεις, μισθώνονται οι καλύτεροι μηχανικοί, αρπάζονται οι δρόμοι και τα μέσα επικοινωνίας (...)

Ο καπιταλισμός στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο οδηγεί άμεσα στην πιο ολόπλευρη κοινωνικοποίηση της παραγωγής, τραβάει μπορούμε να πούμε τους καπιταλιστές, παρά τη θέληση και τη συνείδησή τους, σε κάποια νέα κοινωνική κατάσταση πραγμάτων που είναι μεταβατική από την πλήρη ελευθερία του συναγωνισμού προς την πλήρη κοινωνικοποίηση.

Η παραγωγή γίνεται κοινωνική, η ιδιοποίηση όμως μένει ατομική. Τα κοινωνικά μέσα παραγωγής παραμένουν ατομική ιδιοκτησία ενός μικρού αριθμού προσώπων. Τα γενικά πλαίσια του τυπικά αναγνωρισμένου ελεύθερου συναγωνισμού παραμένουν και η καταπίεση των λίγων μονοπωλητών πάνω στον υπόλοιπο πληθυσμό γίνεται εκατό φορές πιο βαριά, πιο αισθητή και πιο αβάσταχτη»¹⁴.

Αυτή η αβάσταχτη για τους εργαζόμενους αντίθεση, που γίνεται ακόμη πιο αισθητή σήμερα με την προσπάθεια του κεφαλαίου να προσεγγίσει την πλήρη υπαγωγή της εργασίας στους στόχους του, αξιοποιώντας τις νέες τεχνολογίες αιχμής, λύνεται μόνο στον δρόμο της ταξικής πάλης, για την κοινωνική ανατροπή, για τη νέα εποχή στην κοινωνία, τον σοσιαλισμό.

Τα περί αστικού κράτους, του κράτους δηλαδή της δικτατορίας του κεφαλαίου το οποίο θα παρεμβαίνει δήθεν «φιλολαϊκά», είναι παραμύθια για μικρά παιδιά, πίσω από τα οποία προσπαθούν να κρύψουν ότι τα αστικά κράτη και τα ιμπεριαλιστικά κέντρα, οι ΗΠΑ, η Κίνα, η ΕΕ και οι υπόλοιποι ήδη παρεμβαίνουν και με το παραπάνω για να στηρίξουν τους δικούς τους επιχειρηματικούς ομίλους στα «μαρμαρένια αλώνια» του ανταγωνισμού για την πρωτοκαθεδρία στο ιμπεριαλιστικό σύστημα, για το μοίρασμα αγορών, σφαιρών επιρροής, τον έλεγχο κρίσιμων αγορών κ.ο.κ.

Τέτοιο στοιχείο αποτελούν τα προνόμια και οι διευκολύνσεις που δίνουν τα προεδρικά διατάγματα στις ΗΠΑ και η κάθε είδους στήριξη σε σχέδια όπως τη «mega επένδυση» 500 δισ. δολαρίων¹⁵ στην Τεχνητή Νοημοσύνη που υλοποιούν οι εταιρείες «OpenAI», «Softbank» και «Oracle», τα αντίστοιχα deal της κυβέρνησης των ΗΠΑ με τη Σ. Αραβία και άλλες δυνάμεις για επενδύσεις στον τομέα, η μάχη για τον έλεγχο της Ενέργειας και των κρίσιμων πρώτων υλών παγκόσμια¹⁶, που συνδέονται στενά με την ανάπτυξη του πεδίου. Ενώ ήδη φουντώνει η συζήτηση για το πώς το αστικό κράτος στις ΗΠΑ θα πρέπει να αποτελέσει το «καταφύγιο τελευταίας διαφυγής» για τους επιχειρηματικούς ομίλους που δραστηριοποιούνται στον κλάδο, σε περίπτωση που «χτυπήσει η καμπάνα» της νέας κρίσης, με τον πρόεδρο π.χ. της «OpenAI», S.Altman, να λέει σε πρόσφατη συνέντευξή του πως «δεδομένου του μεγέθους αυτού που αναμένω να είναι ο οικονομικός αντίκτυπος της Τεχνητής Νοημοσύνης, νομίζω ότι η κυβέρνηση καταλήγει να είναι ο ασφαλιστής έσχατης ανάγκης»¹⁷.

Αυτά δεδομένου και ότι η πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ στην ΤΝ απειλείται πλέον ευθέως από την Κίνα, με το κινεζικό κράτος να έχει υιοθετήσει τη δική του στρατηγική ενίσχυσης των εγχώριων μοντέλων που ανταγωνίζονται τα αμερικανικά¹⁸, και την ίδια ώρα να εκμεταλλεύεται την κυρίαρχη θέση του στον έλεγχο των κρίσιμων πρώτων υλών για να αναπτύξει την δική του υποδομή αλλά και να παζαρέψει την πρόσβασή του σε πιο προηγμένα υπολογιστικά κυκλώματα.

Τέτοιο στοιχείο παρέμβασης αποτελούν τα αντίστοιχα μέτρα που παίρνει η ΕΕ, που έχει μείνει πολύ πίσω στον σχετικό ανταγωνισμό, όπως το «AI Continent Action Plan», η δημιουργία «εργοστασίων Τεχνητής Νοημοσύνης» («AI gigafactories»), οι δικαστικές και άλλες διαμάχες με τους αμερικανικούς τεχνολογικούς κολοσσούς, ο «Κανονισμός AI» (AI Act) που πίσω από τα περί «ρύθμισης του πεδίου» κρύβει και την προσπάθεια να προστατευτούν τα ευρωπαϊκά μονοπώλια απέναντι στους ανταγωνιστές, όπως και να εκμεταλλευτούν «κατά προτεραιότητα» τα δεδομένα των λαών της Ευρώπης.

Καμία σχέση λοιπόν με τα συμφέροντα των λαών δεν έχει και δεν μπορεί να έχει η μεγαλύτερη παρέμβαση των αστικών κρατών και εδώ. Το ακριβώς αντίθετο, αφού πρόκειται για παρέμβαση που οξύνει παραπέρα τους ανταγωνισμούς που πληρώνουν οι λαοί.

Καμία αυταπάτη δεν πρέπει να έχουν οι εργαζόμενοι και για τα όσα λέγονται ότι μια νέα καπιταλιστική κρίση αποτελεί απλώς το αναπόφευκτο «κοιλοπόνημα» για μια τεχνολογία η οποία έτσι κι αλλιώς θα καθορίσει το μέλλον, και που σε μακροπρόθεσμο επίπεδο θα έχει «οφέλη για όλους», θα «ανοίξει νέες δουλειές» και επαγγέλματα κ.ο.κ.

Διόλου τυχαία, άλλωστε, «οπαδός» αυτής της άποψης είναι ο ίδιος ο δισεκατομμυριούχος ιδιοκτήτης της «Amazon», Τζ. Μπέζος, ο οποίος σε πρόσφατη συνέντευξή του έλεγε: «Αν γυρίσουμε πίσω, π.χ. στη δεκαετία του '90 υπήρχε μια φούσκα βιοτεχνολογίας και υπήρχαν ένα σωρό νεοσύστατες φαρμακευτικές εταιρείες που σχεδίαζαν φάρμακα και χρησιμοποιούσαν νέες τεχνικές, και ο κόσμος ενθουσιάστηκε πολύ. Ο επενδυτικός κόσμος ενθουσιάστηκε πολύ. Ολοι έχασαν χρήματα. Αλλά πήραμε μερικά φάρμακα που έσωσαν ζωές (...) Αυτές (σ.σ. οι "φούσκες"), που είναι βιομηχανικές, δεν είναι τόσο άσχημες. Θα μπορούσε ακόμη και να είναι καλή, γιατί όταν η σκόνη καταλαγιάσει και δείτε ποιοι είναι οι νικητές, η κοινωνία επωφελείται από αυτές τις εφευρέσεις. Εξακολουθούμε να έχουμε αυτά τα φάρμακα που σώζουν ζωές. Και αυτό θα συμβεί και εδώ»¹⁹.

Το μόνο που θα συμβεί εδώ στο πλαίσιο του καπιταλισμού είναι αυτό που συνέβη και με την περίπτωση των νέων φαρμάκων που επικαλείται ο Μπέζος: Οι νέες εφευρέσεις των εκατοντάδων χιλιάδων επιστημόνων θα γίνουν πανάκριβα και απλησίαστα εμπορεύματα, ενώ για τη μεγάλη πλειοψηφία οι νέες δυνατότητες όχι μόνο θα μένουν απλησίαστες πίσω από τους κάθε είδους ταξικούς φραγμούς (όπως άλλωστε απέδειξε πολύ πρόσφατα και η πανδημία με τους εκατομμύρια νεκρούς στο έδαφος της Υγείας και του Φαρμάκου - εμπόρευμα), αλλά στα χέρια του κεφαλαίου θα μετατρέπονται και σε νέες αλυσίδες και μοχλούς έντασης της εκμετάλλευσης.

Ούτε κι αυτό αποτελεί άλλωστε καμία εξαίρεση: Ηδη από την εποχή του «Κεφαλαίου» ο Μαρξ, σχολιάζοντας έναν από τους πατέρες της αστικής πολιτικής οικονομίας, έλεγε: «Ο John Stuart Mill λέει ότι ζήτημα είναι αν όλες οι έως τώρα μηχανικές εφευρέσεις έχουν ανακουφίσει τον καθημερινό μόχθο οποιουδήποτε ανθρώπινου όντος. Αλλά δεν είναι καθόλου αυτός ο σκοπός των μηχανών που χρησιμοποιούνται με κεφαλαιοκρατικό τρόπο. Οπως και κάθε άλλη ανάπτυξη της παραγωγικής δύναμης της εργασίας, έτσι και η ανάπτυξή της με τις μηχανές έχει σκοπό να φτηνύνει τα εμπορεύματα και να συντομεύσει το μέρος εκείνο της εργάσιμης ημέρας που χρειάζεται ο εργάτης για τον εαυτό του, για να μεγαλώσει το άλλο μέρος της εργάσιμης ημέρας του, που το δίνει δωρεάν στον κεφαλαιοκράτη. Οι μηχανές είναι μέσο για την παραγωγή υπεραξίας»²⁰.

Και ακριβώς επειδή στον καπιταλισμό οι μηχανές, η τεχνολογία, η επιστήμη είναι «μέσο για την παραγωγή υπεραξίας», η ανάπτυξή τους όχι μόνο δεν καθορίζεται από τις λαϊκές ανάγκες αλλά τις αντιστρατεύεται, υπηρετώντας τους στόχους του κεφαλαίου για ένταση της εκμετάλλευσης, ενώ συνεχώς αυξάνεται η «ψαλίδα» ανάμεσα στις σύγχρονες ανάγκες της εργατικής τάξης και στην ικανοποίησή τους.

Την αλήθεια αυτή προσπαθούν να κρύψουν και οι κάθε είδους σοσιαλδημοκράτες και οπορτουνιστές, που φτάνουν να «αναρωτιούνται» για τα όσα ζει σήμερα η εργατική τάξη «δεν φταίνε ούτε οι "φούσκες" ούτε οι κρίσεις, με όση σφοδρότητα και αν ξέσπασαν. Κυρίως φταίει η χρήση της κρίσης, από τους θεσμούς της Ευρώπης, ως πολιτικού μοχλού για να επιβληθούν σκληρές ταξικές πολιτικές, με τη μορφή "μεταρρυθμίσεων" και λιτότητας, εγκαθιδρύοντας ένα μεταμνημονιακό καθεστώς εκμετάλλευσης».²¹

Μονόδρομος λοιπόν και περίπου «φυσικό φαινόμενο» ο καπιταλισμός και οι κρίσεις του, που θα ξεσπάνε με σφοδρότητα, αλλά υπάρχει δήθεν και μια πιο φιλολαϊκή διαχείρισή του, χωρίς «σκληρές ταξικές πολιτικές» και «καθεστώς εκμετάλλευσης».

Αυτή και τις υπόλοιπες «φούσκες» των χρεοκοπημένων αυταπατών χρειάζεται να σπάσουν οι λαοί μια ώρα αρχύτερα. Μέσα από τον αγώνα τους για να μην πληρώσουν τις συνέπειες μιας νέας καπιταλιστικής κρίσης, όπως και της καπιταλιστικής ανάπτυξης προηγουμένως, να σημαδέψουν τον πραγματικό αντίπαλο, το κεφάλαιο και την εξουσία του, για να σπάσουν οριστικά τον φαύλο κύκλο των κρίσεων και των πολέμων. Για να πάρει η εργατική τάξη την εξουσία και την οικονομία στα χέρια της, αντιστοιχίζοντας «τη νέα εποχή στην τεχνολογία με μια νέα εποχή στην κοινωνία», τον σοσιαλισμό - κομμουνισμό, όπου τα επιτεύγματα της ανθρώπινης κοινωνίας, όπως η ΤΝ, θα αναπτύσσονται και θα αξιοποιούνται προς όφελος των εργαζομένων.

Υποσημειώσεις

Αναλυτικά οι υποσημειώσεις στην ηλεκτρονική έκδοση του «Ριζοσπάστη»

1. https://www.naftemporiki.gr/finance/markets/2025840/kathe-mera-kai-ena-sok-100-dis-dol-giati-oi-agores-vrazoyn-kato-apo-ta-rekor/

2. «Ριζοσπάστης», 18 - 19/10/2025, Μ. Παπαδόπουλος, Τεχνητή Νοημοσύνη: Αστικοί μύθοι για ένα σύστημα δίχως μέλλον

3. https://fortune.com/2025/10/09/america-feels-recession-state-dependent-income-cohort-moody-zandi/

4. https://www.youtube.com/watch?v=rXCVrLPTUHQ&t=718s

5. https://www.naftemporiki.gr/finance/markets/2020287/sima-kindynoy-apo-gita-gopinath-to-krach-poy-mporei-na-stoichisei-ston-kosmo-35-trisekatommyria-dolaria/

6. https://www.bloomberg.com/news/newsletters/2025-08-13/equities-at-record-highs-despite-overvaluation-are-dangerous

7. «https://www.naftemporiki.gr/finance/markets/2037279/posos-tzogos-choraei-sto-chrimatistirio-otan-oi-agores-ginontai-kazino/

8. https://fortune.com/2025/08/18/mit-report-95-percent-generative-ai-pilots-at-companies-failing-cfo/

9. Ενδεικτικό είναι ότι οι πέντε μεγάλοι «παίκτες» της ΑΙ, η «Amazon», η «Alphabet», η «Microsoft», η «Meta» και η «Oracle» συγκέντρωσαν χρέος - ρεκόρ ύψους 108 δισ. δολαρίων το 2025, στην προσπάθειά τους να δημιουργήσουν τις κατάλληλες υποδομές (βλέπε και https://www.kathimerini.gr/economy/local/563939536/xreos-rekor-ypsoys-108-dis-dol-apo-technologikoys-kolossoys/)

10. «Καθημερινή», 29/10/25, «Συνθήκες πολέμου ζει η Silicon Valley - Δουλεύουν 100 ώρες την εβδομάδα»

11. «Βήμα», 28/10/25, «H Amazon ανακοινώνει 14.000 απολύσεις καθώς η τεχνητή νοημοσύνη αλλάζει το εργασιακό τοπίο»

12. Π.χ. τον Σεπτέμβρη ο κολοσσός των ηλεκτρονικών chips, η «Nvidia», ανακοίνωσε σχέδια για επένδυση έως και 100 δισεκατομμυρίων δολαρίων στην «OpenAI» για τη χρηματοδότηση μιας νέας γενιάς κέντρων δεδομένων, ενώ η «OpenAI» δεσμεύτηκε να αγοράσει εκατομμύρια τσιπ «Nvidia» γι' αυτές τις εγκαταστάσεις

13. https://www.imf.org/en/publications/fandd/issues/2023/12/technology-bifurcated-bite-berg-papageorgiou-vaziri

14. Λένιν, Απαντα τ. 27, σελίδες, 317 - 327

15. https://www.liberal.gr/tehnologia/tramp-anakoinose-mega-ependysi-500-dis-dolarion-stin-tehniti-noimosyni

16. Ενδεικτικό είναι π.χ. ότι ενώ ΗΠΑ και Κίνα προχώρησαν στην πρόσφατη συνάντηση Τραμπ - Σι σε μια πρόσκαιρη «ανακωχή» στον εμπορικό πόλεμο, στο πάγωμα των αμερικανικών δασμών και των κινεζικών περιορισμών σε πρόσβαση σε σπάνια ορυκτά, την ίδια ώρα ανακοινωνόταν ότι οι ΗΠΑ ξεπέρασαν μετά από δέκα χρόνια την Κίνα ως ο μεγαλύτερος ξένος επενδυτής στην Αφρική, προσπαθώντας να βάλουν χέρι στις κρίσιμες πρώτες ύλες (https://www.kathimerini.gr/economy/international/563913952/oi-ipa-xeperasan-tin-kina-os-o-megalyteros-xenos-ependytis-stin-afriki/)

17. https://www.youtube.com/watch?v=4odSW2lSUyI&t=2s

18. Ενδεικτικά, την προηγούμενη βδομάδα το εργαστήριο Moonshot, με έδρα το Πεκίνο, παρουσίασε το Kimi K2 Thinking, ένα προηγμένο (και «ελεύθερο») μοντέλο συλλογισμού που ισχυρίζεται ότι έχει τις ίδιες επιδόσεις με το αμερικανικό GPT5, βλέπε και https://www.theopinion.gr/texnologia/to-neo-kineziko-montelo-technitis-noimosynis-poy-ischyrizetai-oti-xeperna-ta-gpt-5/

19. https://youtu.be/rXCVrLPTUHQ?t=718

20. Κ. Μαρξ, «Το Κεφάλαιο», Τόμος Ι, Μέρος Τέταρτο, Κεφάλαιο 15

21. Π. Σταύρου, «Οι κρίσεις τού χθες και του αύριο και η ταξική τους σημασία», Εφ.Συν., 17/11/25