Το μνημείο εκτελεσμένων στην Παργινόσκαλα

Το καλοκαίρι του 1944 κορυφώνονται σε όλη τη χώρα σκληρές μάχες μπροστά στην αποχώρηση των γερμανικών δυνάμεων. Οι ΕΛΑΣίτικες δυνάμεις εκτός από τις μάχες με τον κατακτητή αντιμετωπίζουν επιθέσεις και από τον ΕΔΕΣ υπό την καθοδήγηση των Βρετανών. Στην Πρέβεζα τον Ιούνη του '44 ο ΕΔΕΣ αποφασίζει μεγάλη επίθεση στην περιοχή του Ζαλόγγου για να τελειώσει μια και καλή με το 24ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ που δρα στην περιοχή. Η τοπική ηγεσία του ΕΛΑΣ, βλέποντας να κλείνεται ανάμεσα σε δύο πυρά, Γερμανούς και ΕΔΕΣίτες, αποφασίζει να συγκεντρώσει τις δυνάμεις της στον Λούρο Ποταμό, όπου από εκεί με τον ΕΛΑΝ περνούν στο Ξηρόμερο μέσω Αμβρακικού. Εκεί το 24ο Σύνταγμα θα συμμετάσχει στις μάχες για την απελευθέρωση της περιοχής.

Ομάδα ΕΠΟΝιτών της Πρέβεζας

Οι Γερμανοί αποχωρούν στις 13 Σεπτέμβρη υπό την πίεση των γενικότερων εξελίξεων και των μαχών που διεξάγει ο ΕΛΑΣ. Τότε το 24ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ μπαίνει απελευθερωτής στην πόλη. Χαρακτηριστικά ο Μ. Ντούσιας αναφέρει: «Ηταν ξημερώματα όταν φτάσαμε στην Πρέβεζα. Ο λαός της πόλης είχε ξενυχτήσει και άντρες και γυναίκες, νέοι, γέροι και μικρά παιδιά είχαν κατακλύσει την προκυμαία και με δάκρυα στα μάτια μάς αγκάλιαζαν και μας φιλούσαν. Η υποδοχή ήταν συγκλονιστική».

Ο ΕΛΑΣ αμέσως καταλαμβάνει τα φρούρια του Αγ. Ανδρέα και Αγ. Γεωργίου και επιπλέον την Εθνική Τράπεζα και το 1ο Γυμνάσιο. Ωστόσο, την επόμενη κιόλας μέρα, τμήμα ΕΔΕΣιτών αποβιβάζεται με βρετανικό πολεμικό πλοίο, συνοδεία Βρετανών αξιωματικών, στο Αλωνάκι, βόρεια της Πρέβεζας. Τότε, στη λογική της «εθνικής συμφιλίωσης», προκρίθηκε η πρόταση συνδιοίκησης της πόλης εκ μέρους του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, με κοινό φρουραρχείο, μεικτές περιπόλους και από κοινού αποφάσεις, όπως η απόφαση για τον από κοινού γιορτασμό της απελευθέρωσης της πόλης από τους Γερμανούς την Κυριακή στις 18 του Σεπτέμβρη. Πράγματι, η συγκέντρωση του λαού της Πρέβεζας την Κυριακή στη πλατεία Δημαρχείου ήταν επιβλητική και ο ενθουσιασμός πρωτοφανής. Ομως, παρά τη συμφωνία ότι ο πανηγυρισμός θα γινόταν με τη συμμετοχή αξιωματικών και ανταρτών του ΕΔΕΣ, αυτοί δεν παρευρέθηκαν στη συγκέντρωση και η απουσία τους θεωρήθηκε ύποπτη.

Το πρωί της Δευτέρας 19 του Σεπτέμβρη οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ περικυκλώνουν την πόλη και εξαπολύουν αιφνιδιαστική επίθεση εναντίον του ΕΛΑΣ με καταιγιστικά πυρά, αυτόματα, οπλοπολυβόλα, αντιαρματικά και όλμους.

Η μάχη της Πρέβεζας έχει ξεκινήσει και σ' αυτή θα λάβει μέρος ολόκληρο το ηρωικό 24ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ. Ο 1ο λόχος από το κάστρο του Αγ. Ανδρέα και ο 2ος λόχος από το κάστρο του Αγ. Γεωργίου δεχόντουσαν αλλεπάλληλες επιθέσεις. Παράλληλα, στο κτίριο της Εθνικής Τράπεζας βρίσκονται οι μαχητές του ΕΛΑΝ που τη μετέτρεψαν σε απόρθητο κάστρο. Στο Γυμνάσιο της πόλης είχε τοποθετηθεί 14μελής ομάδα της ΕΠΟΝ, με τον μικρότερο να είναι μόλις 14 χρόνων. Μαζί τους και ο γυμνασιάρχης Χρ. Κοντός. Κύρια αποστολή της ΕΠΟΝίτικης ομάδας ήταν να αναχαιτίσει ενδεχόμενη επίθεση των ΕΔΕΣιτών από τη γέφυρα του Αϊ - Λια.

Κανένας από τους ηρωικούς μαχητές της ΕΠΟΝ του Γυμνασίου δεν έζησε. Οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ αφού περικύκλωσαν και σφυροκόπησαν το κτίριο του Γυμνασίου, συνέλαβαν τους νεαρούς ΕΠΟΝίτες και δεμένους με καλώδια τους μετέφεραν στην Παργινόσκαλα, όπου τους εκτέλεσαν και τους έριξαν δεμένους - σύμφωνα με μαρτυρίες της εποχής - σε ομαδικό τάφο.

Με διαταγές του Ζέρβα και των Αγγλων ο ΕΔΕΣ κηρύσσει στρατιωτικό νόμο και μετατρέπει την πόλη σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Συλλαμβάνουν εκατοντάδες άοπλους πολίτες, τους φυλακίζουν, τους βασανίζουν, τους σέρνουν τελικά στην Παργινόσκαλα, όπου τους θάβουν σε πρόχειρους λάκκους. Ανάμεσα σε αυτούς και πολλά μέλη της Λαϊκής Επιτροπής που είχε συγκροτηθεί για τη διοίκηση της πόλης με τη συμμετοχή επιφανών πολιτών. Την 7η και 8η μέρα από την έναρξη της σύγκρουσης, φτάνουν από το Ακτιο με ψαρόβαρκες του ΕΛΑΝ 2 λόχοι του 2/39 Συντάγματος και ενώνονται με τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ στον Αγ. Ανδρέα.

Το σχέδιο του ΕΔΕΣ για κατάληψη της πόλης έχει αποτραπεί. Ομως, το 24ο Σύνταγμα - αν και έτοιμο - δεν εξαπολύει αντεπίθεση γιατί στο μεταξύ έχει υπογραφεί η Συμφωνία της Καζέρτας, ένας από τους όρους της οποίας ήταν και η αποχώρηση του ΕΛΑΣ από την Πρέβεζα.

Ο θλιβερός απολογισμός της σκληρής σύγκρουσης με τον ΕΔΕΣ, που κράτησε 13 μερόνυχτα, ήταν πάνω από 100 νεκροί, μαζί με τους δολοφονημένους στην Παργινόσκαλα και 50 τραυματίες.

Η μάχη της Πρέβεζας, τα γεγονότα που ακολούθησαν, ήταν μόνο μία στιγμή των εξελίξεων στη χώρα μας αμέσως μετά την απελευθέρωση. Ηταν το προοίμιο του ηρωικού Δεκέμβρη, της τρίχρονης εποποιίας του ΔΣΕ. Και στη μάχη της Πρέβεζας, πολύ απλά εκφράστηκε η ταξική σύγκρουση ανάμεσα στην εργατική τάξη και τον λαό με επικεφαλής το ΚΚΕ από τη μία πλευρά και στην αστική τάξη με τους Αγγλους συμμάχους της από την άλλη. Σύγκρουση που αντικειμενικά καθόριζε τον χαρακτήρα της εξουσίας της μεταπολεμικής Ελλάδας. Η μάχη της Πρέβεζας, ο ηρωικός Δεκέμβρης του '44 στην Αθήνα, όπως και πλήθος άλλων συγκρούσεων που έλαβαν χώρα σε όλη την Ελλάδα ήταν αναπόφευκτες. Εξέφραζαν τη συνέχιση της ασίγαστης ταξικής πάλης που προϋπήρχε στη διάρκεια του πολέμου και κρυβόταν κάτω από τις φλόγες του, όσο φυσικά ήταν δυνατόν να κρυφτεί.

Απέναντι στο ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ σε όλη τη διάρκεια του τετραετούς πολέμου δεν ήταν μόνο τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής. Ηταν η Αγγλία με στρατιωτικές δυνάμεις που στήριξαν και ενίσχυσαν τον ΕΔΕΣ ενάντια στον ΕΛΑΣ. Τα διάφορα εθνικιστικά τμήματα που ίδρυσαν οι ελληνικές κυβερνήσεις (κατοχικές και μη), τα τάγματα ασφαλείας, τα οποία συγκροτήθηκαν με τη βοήθεια της Βρετανίας. Το ΚΚΕ δεν κατάφερε στις τότε αντίξοες συνθήκες να αντιμετωπίσει τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα σε διαλεκτική σχέση με την κατάκτηση της εργατικής εξουσίας. Αυτονομήθηκε η πάλη κατά του κατακτητή, που ήταν ηρωική και απαράμιλλη, από την πάλη για την ήττα της αστικής τάξης και των συμμάχων της, με επακόλουθο τις Συμφωνίες του Λιβάνου και της Καζέρτας, στη συνέχεια με τη συμμετοχή στην κυβέρνηση «Εθνικής Ενότητας», μια διαδικασία που έφερε τελικά την ακόμα πιο ετεροβαρή Συμφωνία της Βάρκιζας.

Ομως, η αστική τάξη και το πολιτικό της προσωπικό ήξεραν ότι παρά τα λάθη του, δεν θα υπέγραφε δήλωση μετανοίας στο σύστημα, θα υπερασπιζόταν το δίκιο και τα συμφέροντα του ελληνικού λαού, όπως το έκανε πράξη με την τρίχρονη εποποιία του ΔΣΕ.