Από την υπογραφή της προηγούμενης στρατιωτικής συμφωνίας Τουρκίας - Λιβύης

Θυμίζουμε πως ο Ελληνας πρωθυπουργός μεταβαίνει στη Νέα Υόρκη από την Παρασκευή 20 έως την Πέμπτη 26 Σεπτεμβρίου, προκειμένου να συμμετάσχει στις εργασίες της 79ης Συνόδου της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ. Στο περιθώριό της θα έχει άλλη μια συνάντηση με τον Τούρκο Πρόεδρο, προκειμένου να συνοψίσουν πώς έχουν προχωρήσει διαδικασίες όπως ο λεγόμενος πολιτικός διάλογος (μεταξύ των υπουργείων Εξωτερικών των δύο χωρών), τα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (σε στρατιωτικό επίπεδο) και η Θετική Ατζέντα (αφορά διμερείς μπίζνες). Την ίδια ώρα σε παρασκήνιο και προσκήνιο «τρέχουν» οι διεργασίες για το ξεπάγωμα και του Κυπριακού, με τις γνωστές προτάσεις νομιμοποίησης της κατοχής στο τραπέζι.

Στο μεταξύ, η Aγκυρα προχώρησε στην έκδοση ΝΟΤΑΜ με την οποία δέσμευσε πέντε περιοχές από Βορρά προς Νότο στον άξονα καταμεσής του Αιγαίου, από βορειοδυτικά της Λέσβου μέχρι δυτικά της Ρόδου για το διάστημα από 16 Αυγούστου έως 17 Σεπτεμβρίου, με πρόσχημα «ασκήσεις έρευνας, διάσωσης και προστασίας του περιβάλλοντος»

Σε μια παράλληλη εξέλιξη, τρεις βδομάδες μετά το επεισόδιο της Κάσου, με την τουρκική παρέμβαση για τις εργασίες (στο πλαίσιο της ηλεκτρικής διασύνδεσης Κρήτης - Κύπρου) του ιταλικού ερευνητικού σκάφους «Ievoli Relume» (λίγο έξω από τα ελληνικά χωρικά ύδατα και σε ζώνη που η Αγκυρα ισχυρίζεται ότι αποτελεί «τουρκική υφαλοκρηπίδα», εξ ου και έστειλε πολεμικά της πλοία, με την κατάσταση υποτίθεται να «αποκλιμακώνεται» με την αποχώρηση του ιταλικού πλοίου), το ερευνητικό επανέρχεται στην περιοχή για συνέχιση των ερευνών.

Ωστόσο, αυτήν τη φορά στη NAVTEX που εξέδωσαν οι ελληνικές αρχές αποφεύγουν περιοχές που θα μπορούσαν να προκαλέσουν εκ νέου εμπλοκή. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τη NAVTEX που εκδόθηκε το απόγευμα της Κυριακής, από σήμερα ή αύριο το «Ievoli Relume» θα πραγματοποιήσει έρευνες για την εγκατάσταση υποβρύχιου καλωδίου στην περιοχή νοτίως της Κάσου, η οποία είναι εντός ελληνικών χωρικών υδάτων εκτός του δυτικού σημείου της, που οριακά βρίσκεται εκτός ελληνικών χωρικών υδάτων, αλλά σε περιοχή που δεν σχετίζεται με το τουρκολιβυκό μνημόνιο. Το πλοίο πλέει ήδη νότια της Κάσου, και μένει να διευκρινιστεί αν θα συνεχίσει και μετά την Τετάρτη τις εργασίες του και σε ποια περιοχή θα κινηθεί.

Στο μεταξύ, σε σχετική απόσταση (περί τα 20 ναυτικά μίλια, λένε αρμόδιοι παράγοντες) οι Τούρκοι έστειλαν ήδη φρεγάτα τους (την «Gelibolu») να παρακολουθεί τις κινήσεις του ιταλικού ερευνητικού. Στην ευρύτερη περιοχή (κοντά στην Αστυπάλαια) βρίσκεται και ελληνική φρεγάτα, που θα σπεύσει προς Κάσο «αν απαιτηθεί», όπως λένε οι ίδιες πηγές.

Στο ενδιάμεσο, ο Ερντογάν υπέβαλε στις 12 Αυγούστου μνημόνιο κατανόησης (MoU) στο κοινοβούλιο σχετικά με το καθεστώς των τουρκικών δυνάμεων που βρίσκονται αυτήν τη στιγμή στη Λιβύη. Η συμφωνία, η οποία υπογραμμίζει την εμβάθυνση της στρατιωτικής συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών, παρέχει στις τουρκικές δυνάμεις ευρεία νομική προστασία και υλικοτεχνική υποστήριξη ενόσω επιχειρούν στο λιβυκό έδαφος.

Το μνημόνιο, που υπογράφηκε την 1η Μαρτίου στην Αττάλεια, βασίζεται σε προηγούμενες συμφωνίες, συμπεριλαμβανομένου του Μνημονίου Συνεργασίας Στρατιωτικής Εκπαίδευσης που υπογράφηκε το 2012 και του Μνημονίου Ασφάλειας και Στρατιωτικής Συνεργασίας που υπογράφηκε το 2019, το γενικό πλαίσιο των οποίων είναι ότι η Τουρκία θα υποστηρίξει την αναδιάρθρωση και την εκπαίδευση των Ενόπλων Δυνάμεων και των δυνάμεων ασφαλείας της Λιβύης.

Ενδιαφέρουσα πτυχή του νέου μνημονίου αποτελεί η ευρεία νομική ασυλία που παρέχει στις τουρκικές δυνάμεις οι οποίες δραστηριοποιούνται στη Λιβύη. Σύμφωνα με το άρθρο 11, τυχόν εγκλήματα που διαπράττονται από το τουρκικό στρατιωτικό προσωπικό κατά τη διάρκεια των επίσημων καθηκόντων τους ή εντός του πεδίου των αρμοδιοτήτων τους θα διέπονται αποκλειστικά από το τουρκικό Δίκαιο.

Επιπλέον, η συμφωνία παρέχει στις τουρκικές δυνάμεις σημαντικές επιχειρησιακές ελευθερίες στη Λιβύη. Ενδεικτικά, το άρθρο 12 επιτρέπει στο τουρκικό προσωπικό να φέρει προσωπικά και υπηρεσιακά όπλα και να φορά τις επίσημες στολές του ενώ βρίσκεται σε υπηρεσία, και το άρθρο 7 παρέχει στις τουρκικές δυνάμεις απεριόριστη πρόσβαση στον εναέριο χώρο και στα χωρικά ύδατα της Λιβύης, υπογραμμίζοντας περαιτέρω το επιχειρησιακό εύρος που τους δίνεται.

Το μνημόνιο διευκολύνει επίσης την υλικοτεχνική και επιχειρησιακή αποτελεσματικότητα, επιτρέποντας στις τουρκικές δυνάμεις να εγκαθιστούν και να διαχειρίζονται τα συστήματα επικοινωνίας τους, όπως περιγράφεται στο άρθρο 9. Συγκεκριμένα, επιτρέπει την εγκατάσταση τόσο ενσύρματων όσο και ασύρματων συστημάτων επικοινωνίας, διασφαλίζοντας απρόσκοπτο συντονισμό μεταξύ τουρκικών μονάδων και με κέντρα διοίκησης στην Τουρκία. Επιπλέον, οι τουρκικές δυνάμεις εξουσιοδοτούνται να δημιουργήσουν ταχυδρομεία, υποκαταστήματα τραπεζών και εγκαταστάσεις αναψυχής εντός των περιοχών που τους έχουν ανατεθεί, όπως περιγράφεται στο άρθρο 16.

Παραπέρα, η λιβυκή κυβέρνηση δεσμεύεται να παρέχει εκτεταμένη υλικοτεχνική υποστήριξη στις τουρκικές δυνάμεις, βασικό χαρακτηριστικό του μνημονίου. Π.χ. το άρθρο 9 υποχρεώνει τη Λιβύη να καλύπτει το κόστος βασικών υπηρεσιών, όπως ηλεκτρικό ρεύμα, νερό, αποχέτευση και διαδίκτυο στις εγκαταστάσεις που χρησιμοποιούν οι τουρκικές δυνάμεις. Επιπρόσθετα, το άρθρο 7 διευκρινίζει ότι τα καύσιμα και άλλες υλικοτεχνικές απαιτήσεις για τα τουρκικά οχήματα, σε ξηρά, θάλασσα ή αέρα, θα παρέχονται στην Τουρκία χωρίς κόστος.

Εκτός από την υλικοτεχνική υποστήριξη, το μνημόνιο προσφέρει και σημαντικές οικονομικές εξαιρέσεις στις τουρκικές δυνάμεις. Το άρθρο 14 απαλλάσσει όλες τις εισαγωγές και εξαγωγές που σχετίζονται με τις δραστηριότητες του τουρκικού στρατού από οποιουσδήποτε λιβυκούς φόρους, τέλη ή δασμούς. Αυτή η διάταξη διασφαλίζει ότι η Τουρκία μπορεί να εφοδιάζει τις δυνάμεις της χωρίς τα οικονομικά βάρη που συνδέονται συνήθως με τις διεθνείς αναπτύξεις. Επιπλέον, το άρθρο 8 ορίζει ότι το κόστος των συμβάσεων και αγορών που πραγματοποιούν οι τουρκικές δυνάμεις στη Λιβύη, είτε τοπικά είτε από το εξωτερικό, θα καλύπτεται από τη λιβυκή κυβέρνηση, μετά από διαβουλεύσεις με τις λιβυκές αρχές.

Το μνημόνιο αυτό θα παραμείνει σε ισχύ για τρία χρόνια, με δυνατότητα αυτόματης ανανέωσης ενός έτους, εκτός αν το ένα μέρος ειδοποιήσει το άλλο για την πρόθεσή του να τερματίσει τη συμφωνία.

Θυμίζουμε ότι η Τουρκία από το 2011 έχει εμπλακεί ενεργά στον οπλισμό, στην εκπαίδευση και στην υποστήριξη φατριών στη Λιβύη που ευθυγραμμίζονται με την κυβέρνηση Ερντογάν. Επαιξε βασικό ρόλο στη στήριξη της λεγόμενης Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας (GNA), ενάντια στην αντιπολίτευση με επικεφαλής τον Χαλίφα Χαφτάρ. Οι στενοί δεσμοί με την κυβέρνηση της Τρίπολης συνοδεύονται από αυξανόμενη στρατιωτική παρουσία στη χώρα ανά τα χρόνια. Στις 2/1/2020 το κοινοβούλιο της Τουρκίας εξουσιοδότησε την κυβέρνηση να αναπτύξει στρατιωτικές δυνάμεις στη Λιβύη, μετά από συμφωνία συνεργασίας στον τομέα της Ασφάλειας, ενώ στα τέλη του 2023 εγκρίθηκε από το τουρκικό κοινοβούλιο προεδρική πρόταση που πρότεινε παράταση κατά 24 μήνες της αποστολής του τουρκικού στρατού στη Λιβύη.

Ταυτόχρονα, με πλάτες των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ η Αγκυρα απλώνει «χέρι» και στα πετρέλαια της Σομαλίας, καθώς το τουρκικό σκάφος «Ορούτς Ρέις» θα πλεύσει στο Κέρας της Αφρικής προκειμένου να διεξαγάγει έρευνες σε 3 θαλάσσια «οικόπεδα». Θυμίζουμε ότι αρχές της άνοιξης η Σομαλία παραχώρησε την προάσπιση των χωρικών της υδάτων στην Αγκυρα. Αρχές Ιουλίου η σχέση προχώρησε παραπέρα, όταν ο Τούρκος υπουργός Ενέργειας Αλπαρσλάν Μπαϊρακτάρ δήλωσε ότι τέλη Σεπτεμβρίου με αρχές Οκτωβρίου το «Ορούτς Ρέις» θα πλεύσει στο Κέρας της Αφρικής προκειμένου να διεξαγάγει έρευνες.

Ο γενικός διευθυντής της «Turkish Petroleum» υπέγραψε τη σχετική συμφωνία εκ μέρους της Τουρκίας και μέσω αυτής της υπογραφής η Αγκυρα θα έχει το αποκλειστικό δικαίωμα αναζήτησης και άντλησης πετρελαίου σε 3 «οικόπεδα» στις θάλασσες της Σομαλίας. Σε αυτό το πλαίσιο, διασφάλισης της «επένδυσης», παρατάθηκε για δύο χρόνια η θητεία των Τούρκων στρατιωτών στη Σομαλία που εκπαιδεύουν τον στρατό της αφρικανικής χώρας. «Οι Τούρκοι στρατιώτες θα αναλάβουν το καθήκον της ασφάλειας έναντι της τρομοκρατίας και άλλων απειλών στη Σομαλία. Η εντολή στο πλαίσιο της συμφωνίας αμυντικής συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών αποσκοπεί στην εξασφάλιση του ελέγχου στις ζώνες θαλάσσιας δικαιοδοσίας και στην πρόσθεση των θαλάσσιων πόρων στη σομαλική οικονομία», αναφέρουν σχετικά μια σειρά τουρκικά ΜΜΕ.

Θυμίζουμε ότι και ο Αμερικανός πρέσβης στην Τουρκία, Τζεφ Φλέικ, μιλώντας την περασμένη βδομάδα με δημοσιογράφους υπογράμμισε τον «αναντικατάστατο» (για τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ) ρόλο της Τουρκίας και για την Αφρική, απέναντι στην κινεζική επιρροή, και πρόσθεσε πως «η παρουσία της Τουρκίας στη Σομαλία είναι μια θετική εξέλιξη. Ο Αντονι Μπλίνκεν και ο Χακάν Φιντάν (σ.σ. οι υπουργοί Εξωτερικών των δύο χωρών) έχουν ήδη συζητήσει αυτό το θέμα στη συνάντησή τους. Η Τουρκία μπορεί να συμβάλει σημαντικά στην επίλυση της σύγκρουσης σε αυτήν την περιοχή. Η Κίνα παραδοσιακά προσφέρει επενδύσεις που οδηγούν τις χώρες σε εξάρτηση από το χρέος. Η Τουρκία προσφέρει μια εναλλακτική προσέγγιση», επιβεβαιώνοντας τον ρόλο της Αγκυρας στον ευρωατλαντικό σχεδιασμό σε όλα τα μήκη και πλάτη.