Για το περιεχόμενο της ημερίδας μιλούν στον «Ριζοσπάστη» η Βούλα Πολίτη, σχολική ψυχολόγος - οικογενειακή ψυχοθεραπεύτρια και μέλος του Τμήματος Υγείας - Πρόνοιας της ΚΕ του ΚΚΕ, και ο Βασίλης Κούδας, ψυχίατρος, διευθυντής ΕΣΥ, διδάκτορας του Πανεπιστημίου Κρήτης.

-- Γιατί μια τέτοια πρωτοβουλία και γιατί τώρα; Υπάρχει πράγματι επιβάρυνση στην ψυχική υγεία του λαού ή έχουν δίκιο όσοι μιλούν για «υπερδιάγνωση» και για «μόδα»;

Βούλα Πολίτη: Τα ζητήματα της ψυχικής υγείας, όπως και της υγείας του λαού, το ΚΚΕ τα κρατάει σταθερά ψηλά στην ατζέντα, ανεξάρτητα από το αν κατά καιρούς μπορεί να θεωρούνται «μόδα» ή ζητήματα «που πουλάνε» για κάποιους.

Κυρίως προσπαθούμε να αναδειχθεί η σημαντική επιβάρυνση που υπάρχει στην ψυχική υγεία του λαού, συνέπεια του καπιταλιστικού τρόπου οργάνωσης της παραγωγής και της κοινωνίας. Κάτι τέτοιο εξάλλου ομολογούν σύσσωμα και τα αστικά επιτελεία. Ο ίδιος ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, στη φετινή του καμπάνια, έθεσε ως μήνυμα «Ας κάνουμε την ψυχική υγεία και την ευημερία παγκόσμια προτεραιότητα» προσπαθώντας να αποτυπώσει την αύξηση των προβλημάτων ψυχικής υγείας στον πληθυσμό, ιδιαίτερα μετά και το δίχρονο της πανδημίας COVID-19. Ενδεικτικά, κατά την περίοδο 2020 - 2021 τα προβλήματα ψυχικής υγείας μεταξύ νέων ηλικίας 15 - 24 ετών έχουν τουλάχιστον διπλασιαστεί, το 64% των νέων ηλικίας 18 - 34 ετών αντιμετώπισαν κίνδυνο κατάθλιψης το 2021 λόγω έλλειψης απασχόλησης και οικονομικών και εκπαιδευτικών προοπτικών, αλλά και λόγω μοναξιάς και κοινωνικής απομόνωσης, ενώ η αυτοκτονία είναι η δεύτερη κύρια αιτία θανάτου μεταξύ των νέων στην Ευρώπη.

Μέσα από στοιχεία και σύγχρονες μελέτες, δεν θα μείνουμε μόνο στην καταγραφή των φαινομένων αλλά θα προσεγγίσουμε μηχανισμούς και θα αναδείξουμε τη διέξοδο. Γιατί και τα αστικά κράτη και οι μηχανισμοί τους καταγράφουν τις ψυχικές επιπτώσεις αλλά με τη λογική του κόστους - οφέλους. Η Ευρωπαϊκή Ενωση επισημαίνει ότι «το συνολικό κόστος της κακής ψυχικής υγείας υπερβαίνει το 4% του ΑΕΠ, πάνω από 600 δισ. ευρώ, στις 28 χώρες της ΕΕ» ή το Ευρωπαϊκό Δίκτυο για τα Οικονομικά της Ψυχικής Υγείας χαρακτηρίζει την «κακή ψυχική υγεία» «χαμένη ευκαιρία μισθωτής εργασίας», «αιτία πρόωρης συνταξιοδότησης». Βέβαια, όλη αυτή η παραδοχή από τους αστούς για τη δύσκολη κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η ψυχική υγεία του λαού δεν συνοδεύεται από τα αναγκαία μέτρα αλλά στην καλύτερη περίπτωση από ένα ελάχιστο πακέτο υποτυπωδών παροχών. Αντίθετα, το πραγματικά σύγχρονο και «θεραπευτικό» για τον λαό συμπυκνώνεται στην πρόταση του ΚΚΕ με την οποία θα ολοκληρωθεί και η ημερίδα. Στόχος μας είναι οι θέσεις μας, από προϊόν συλλογικής επεξεργασίας του Κόμματος, να γίνουν εργαλείο συλλογικής δράσης για όλους τους εργαζόμενους και τα φτωχά λαϊκά στρώματα.

-- Ελληνικές κυβερνήσεις και ΕΕ διαφημίζουν καθημερινά το ενδιαφέρον τους και την προσπάθεια που καταβάλλουν για τα ζητήματα ψυχικής υγείας. Ποια είναι πραγματικά η κατάσταση των υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας στην Ελλάδα σήμερα;

Βασίλης Κούδας: Δυστυχώς, όπως είναι αναμενόμενο, και οι δημόσιες υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας ακολουθούν τη γενικότερη υποβάθμιση και εμπορευματοποίηση του ΕΣΥ, με αποτέλεσμα η κατάσταση καθημερινά να πηγαίνει από το κακό στο χειρότερο. Μπορεί να πέρασαν πολλά χρόνια από το κολαστήριο - άσυλο της Λέρου αλλά στην πραγματικότητα ποτέ το αστικό ελληνικό κράτος δεν έλαβε ουσιαστικά μέτρα για την προστασία της ψυχικής υγείας ούτε βέβαια και για την ανάπτυξη ολοκληρωμένων δομών παροχής τέτοιων υπηρεσιών που να καλύπτουν ολόκληρο το εύρος όλων αυτών των αναγκών που αφορούν εκατοντάδες χιλιάδες συνανθρώπους μας. Και αυτό αφορά όλη τους τη βεντάλια, όπως ζητήματα Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Ψυχικής Υγείας ενηλίκων, παιδιών και εφήβων, δομές χρόνιων ασθενών, αντιμετώπιση εξαρτήσεων, κλινικές οξείας νοσηλείας σε γενικά νοσοκομεία και άλλα πολλά. Η κρατική παρέμβαση που αφορούσε στην αποασυλοποίηση ασθενών, το περίφημο σχέδιο «Ψυχαργώς», που ξεκίνησε στα τέλη του 1990, αποτελεί κλασικό παράδειγμα για το πώς εννοούν και χρησιμοποιούν η ΕΕ και οι ελληνικές κυβερνήσεις τις πραγματικές ανάγκες και προβλήματα ώστε να εξυπηρετούνται τα σχέδια του κεφαλαίου για μεγαλύτερη δυνατή κερδοφορία. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η πραγματική ανάγκη και δυνατότητα για ένταξη χιλιάδων χρόνιων ασθενών στην κοινωνία και σε μια πιο ανθρώπινη καθημερινότητα, εξερχόμενοι από τις ασυλικές δομές που ζούσαν για χρόνια απομονωμένοι, μετατράπηκε με τα αντίστοιχα νομοθετικά και θεσμικά μέτρα σε μοχλό περικοπής δημόσιων κλινών, περικοπής προσωπικού, υποβάθμισης στην ουσία της ζωής των περισσότερων από αυτούς τους ασθενείς και φυσικά αύξησε κατακόρυφα την «πελατεία» των ιδιωτών. Από το άσυλο δηλαδή πήγαμε στα άσυλα, με ταυτόχρονη εμπορευματοποίηση και συρρίκνωση του κρατικού τομέα και γιγάντωση του ιδιωτικού. Αυτό το σχέδιο αποτέλεσε εκκολαπτήριο δεκάδων ΜΚΟ και Αστικών Μη Κερδοσκοπικών Εταιρειών (ΑΜΚΕ) που έλαβαν γενναίες επιχορηγήσεις από ΕΕ και τις ελληνικές κυβερνήσεις για παραπάνω από 20 χρόνια και που στη μεγάλη τους πλειοψηφία η προσφορά τους ήταν μικρή, ανύπαρκτη ή αμφίβολης ποιότητας.

Πρόσφατο ενδεικτικό είναι ότι εξαγγέλθηκε οικονομική ενίσχυση του δικτύου Ψυχικής Υγείας πανελλαδικά με 69 εκατ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης, προκρίνοντας βέβαια τις ΣΔΙΤ στα Κέντρα Ψυχικής Υγείας, τις απευθείας αναθέσεις μιας σειράς υπηρεσιών σε εργολάβους και ΜΚΟ και τη δυνατότητα ολοένα και μεγαλύτερων παρεμβάσεων από πλευράς ιδιωτών.

Την ίδια στιγμή που οι περισσότεροι νομοί στη χώρα μας δεν διαθέτουν δημόσιες ψυχιατρικές κλίνες, ενώ και εκεί που υπάρχουν, λειτουργούν στο «κόκκινο», με τους ασθενείς να στοιβάζονται σε ράντζα, νοσηλευόμενοι σε χώρους που προσβάλλουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, σε συνθήκες επισφαλείς λόγω των απαρχαιωμένων υποδομών και των μειωμένων δυνατοτήτων. Η πίεση για ταχεία διακίνηση των περιστατικών και μείωση του χρόνου νοσηλείας των ασθενών, σε συνδυασμό με την ανυπαρξία κρατικών κοινοτικών δομών και δομών ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης έχουν ως αποτέλεσμα την ολοένα και μεγαλύτερη αύξηση των επανεισαγωγών και την επιδείνωση της κατάστασης χιλιάδων ασθενών. Ούτε λόγος βέβαια δεν γίνεται για έναν από τους βασικότερους άξονες ανάπτυξης των υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας, δηλαδή της πρόληψης, της μαζικής ανίχνευσης ιδιαίτερα σε παιδικούς και εφηβικούς πληθυσμούς, των εξειδικευμένων προγραμμάτων πρόληψης για τις εξαρτήσεις ή των εξειδικευμένων προγραμμάτων παρέμβασης σε εργασιακούς, εκπαιδευτικούς, αθλητικούς χώρους.

Συγχρόνως προωθείται η λογική ότι «...η αυτοφροντίδα πρέπει να αποτελεί τη βάση της πυραμίδας οργάνωσης των υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας», η μετάθεση δηλαδή και πάλι της ευθύνης στον ασθενή και στην οικογένειά του.

Με αυτές τις πολιτικές τίποτα θετικό δεν προμηνύεται.

-- Η θεματολογία της ημερίδας απλώνεται σε όλο το φάσμα των ζητημάτων ψυχικής υγείας. Γιατί όμως έχει ως κεντρικό «άξονα» τα «αδιέξοδα που δημιουργεί ένα σύστημα που σαπίζει»; Αφού, όπως λένε, οι ψυχικές διαταραχές αφορούν τους πάντες, δεν κοιτούν στην «τσέπη»...

Β. Π.: Στις σύγχρονες αστικές κοινωνίες το άτομο βρίσκεται αντιμέτωπο με την πολύμορφη βία μιας κοινωνίας που έχει σαπίσει, μια βία καθημερινή που έχει πολλές και αθέατες πλευρές οι οποίες φθείρουν την ψυχική υγεία της εργατικής τάξης. Η βία του κεφαλαίου απέναντι στη μισθωτή εργασία επιβάλλεται πρώτα από όλα μέσα από τον οικονομικό καταναγκασμό που καταδικάζει τον εργάτη να ζει και να δουλεύει για τα κέρδη του κεφαλαίου. Η αποξένωση που χαρακτηρίζει όλες τις σύγχρονες μητροπόλεις του καπιταλισμού τείνει να πάρει ακραίες και εξαιρετικά απειλητικές διαστάσεις. Στις λαϊκές δυνάμεις κυριαρχεί ένα αίσθημα πνιγμού, που συνδυάζεται με την ψυχική ασφυξία και τον φόβο που απορρέει από την αναγκαστική έλλειψη διαπροσωπικών σχέσεων, τη διάρρηξη των κοινωνικών δεσμών και μάλιστα σε συνθήκες ανεργίας, φτώχειας και πολύ μεγάλης αγωνίας για το αύριο.

Οι επιπτώσεις είναι πιο οξυμένες στην εργατική τάξη, στα φτωχά λαϊκά στρώματα και ιδιαίτερα στους βαριά ψυχιατρικά πάσχοντες, στα άτομα με αναπηρίες, στους άστεγους, στους ηλικιωμένους, στους πρόσφυγες. Την ίδια στιγμή η ενδοοικογενειακή βία, η κακοποίηση γυναικών αλλά και παιδιών αυξήθηκαν κατακόρυφα. Αυτούς ακριβώς τους τομείς θα προσπαθήσουμε να φωτίσουμε αναλυτικά σε αντίστοιχες θεματικές ενότητες της ημερίδας.

Ταυτόχρονα έχει ανέβει η απαιτητικότητα του λαού για επίλυση των προβλημάτων ψυχικής υγείας του ίδιου, της οικογένειας ή του περίγυρού του και καλά κάνει. Αυτό που βαραίνει, όμως, περισσότερο είναι η δυσκολία των λαϊκών δυνάμεων να έχουν πρόσβαση στις απαραίτητες υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας αφού η διάγνωση και θεραπεία έχουν μετατραπεί σε ένα πολύ «ακριβό σπορ». Ετσι, οι μεν ψυχικές διαταραχές μπορεί να τους αφορούν όλους, ωστόσο η λήψη της απαραίτητης φροντίδας προσκρούει στις «δυνατότητες» της «τσέπης» του καθενός.

-- Σε ποιους απευθύνεται τελικά η συγκεκριμένη ημερίδα; Ποιους αφορά το «τι πρέπει να γίνει»;

Β. Κ.: Η απάντηση είναι εύκολη, τους αφορά όλους. Πρώτα όλους τους ανθρώπους που έχουν πληρώσει με τον ιδρώτα και το αίμα τους και πρέπει να γνωρίζουν και να απαιτούν ολοκληρωμένες υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας ανάλογες της γνώσης και των δυνατοτήτων της εποχής μας για τους ίδιους, τα παιδιά μας και τους ηλικιωμένους μας. Η συγκεκριμένη ημερίδα φιλοδοξεί να έχει τέτοια χαρακτηριστικά που να είναι κατανοητή, προσιτή και ελκυστική στον καθένα που έχει τέτοια ενδιαφέροντα για προσωπικούς, εκπαιδευτικούς, επιστημονικούς λόγους, προφανώς σε μαζικούς φορείς όπως συλλόγους ασθενών ή φίλων - συγγενών και σίγουρα σε συνδικαλιστικούς - λαϊκούς φορείς που επιθυμούμε να έχουν τα ζητήματα Υγείας - Πρόνοιας στην πρώτη γραμμή διεκδίκησης, μαζί με τα εργασιακά θέματα, τη φτώχεια, την ταξική καταστολή και τις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις. Αλλωστε, για το ΚΚΕ όλα αυτά είναι αλληλένδετα και κάθε ευκαιρία που μας δίνεται να τα μελετάμε με αυτόν τον τρόπο δίνει πάντα χρήσιμα συμπεράσματα που βοηθούν στην εξέλιξη του κινήματος.

Βέβαια, προφανώς απευθυνόμαστε και στους υγειονομικούς που παλεύουν σκληρά στην καθημερινότητά τους προκειμένου να υπερασπιστούν όσο μπορούν την ανάγκη για πρόληψη, θεραπεία και αποκατάσταση της σωματικής και ψυχικής υγείας, να παρακολουθήσουν την ημερίδα και να προβληματιστούν κυρίως στο εξής: Πόσο διαφορετική θα ήταν η αποτελεσματικότητα της προσπάθειάς τους, στο πλαίσιο μιας κοινωνίας και οικονομίας που κριτήριο της ανάπτυξής τους θα είναι ο άνθρωπος και οι ανάγκες του, χωρίς τα κριτήρια του ανταγωνισμού και της κερδοφορίας; Σε μια τέτοια κοινωνία που στο επίκεντρο θα μπαίνει η ικανοποίηση των λαϊκών αναγκών και που η υγεία θα είναι ύψιστο κοινωνικό αγαθό και όχι εμπόρευμα και για την οποία το ΚΚΕ παλεύει για πάνω από έναν αιώνα, οι επιστήμονες αυτοί θα μπορούν πραγματικά να συμβάλουν στη σωματική και ψυχική υγεία και ευεξία, ενώ σήμερα δυστυχώς κυρίως καλούνται να διαχειριστούν τη δυστυχία.