Στο πλαίσιο αυτής της θέσης του Κόμματος εξηγείται ειδικότερα ότι στα πανεπιστήμια:

«α) Αναπαράγεται και διαχέεται η ιδεολογία που προκύπτει από τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής...

β) ...τα πανεπιστήμια [καθίστανται] κυριολεκτικά ένα "εργαστήρι ιδεολογίας" που απευθύνεται με μαζικούς όρους σε φοιτητές και συνολικά στην κοινωνία.

Η δεδομένη οικονομική και ιδεολογική κυριαρχία της αστικής τάξης εκφράζεται στα πανεπιστήμια.

Διαπνέει το περιεχόμενο των μαθημάτων και της διδασκαλίας (με φωτεινή - αλλά όχι αμελητέα - εξαίρεση όσους πανεπιστημιακούς δασκάλους αρνούνται να υποταχθούν στα κελεύσματα της αστικής εξουσίας).

Βρίσκεται στα προγράμματα σπουδών, αναπτύσσεται μέσα από το ερευνητικό έργο που διεξάγεται στα αστικά πανεπιστήμια»¹.

Επομένως, «δεν υπάρχει ταξικά ουδέτερη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων γενικά και της επιστήμης ως στοιχείο της κύριας παραγωγικής δύναμης, του ανθρώπου. Οι εκάστοτε σχέσεις παραγωγής είναι που καθορίζουν τον σκοπό, τα κίνητρα, τις ιεραρχήσεις, τον ρυθμό ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων και κυρίως το ποιος και πώς ωφελείται. Ως εκ τούτου, το προοδευτικό στοιχείο στο επίπεδο της συνολικής επιστημονικής στάθμης συνυπάρχει με το αντιδραστικό»².

Τα (καπιταλιστικώς παραγόμενα) προϊόντα δεν παράγονται απλώς ως αξίες χρήσης αλλά ως ανταλλακτικές αξίες, δηλαδή ως εμπορεύματα, που ενσωματώνουν αποσπασθείσα στην παραγωγή υπεραξία (κέρδος). Σε αυτό έγκειται η «διφυής φύση» του εμπορεύματος (αξία χρήσης και ανταλλακτική αξία) και της εργασίας που το παράγει (συγκεκριμένη εργασία και αφηρημένη εργασία)³, αλλά και της ίδιας της επιστήμης.

Το εμπόρευμα συντίθεται από τη συνύπαρξη αξίας χρήσης και ανταλλακτικής αξίας που αποφέρει κέρδος, όπως και η επιστήμη συντίθεται από τη συνύπαρξη της συμβολής στην παραγωγή χρήσιμων πραγμάτων (αξιών χρήσης) που όμως αποφέρουν κέρδος (ανταλλακτικές αξίες).

Η «διφυής φύση» είναι μια σύνθεση - ενότητα αντιθέσεων, αλλά σε αυτήν τη σύνθεση - ενότητα αντιθέσεων (όπως και σε κάθε άλλη) υπάρχει μία κύρια πλευρά. Στην καπιταλιστική παραγωγή αυτή είναι η ανταλλακτική αξία, που αποφέρει κέρδος (αφηρημένη εργασία) μέσα από την εκμετάλλευση της μισθωτής εργασίας. Η κερδοφορία του κεφαλαίου καθορίζει τι, πόσο αλλά και πώς θα παραχθεί, δηλαδή καθορίζει τι αξίες χρήσης θα παραχθούν (ως ανταλλακτικές αξίες), σε τι ποσότητες και με τι μεθόδους παραγωγής.

Σε αντιστοιχία με τη «διφυή φύση» του εμπορεύματος αναπτύσσεται, κατά τον Μαρξ, η «διφυής» «σύμφωνα με το περιεχόμενό της... κεφαλαιοκρατική διεύθυνση». Αυτή η διεύθυνση αφορά την παραγωγή αξιών χρήσης (συγκεκριμένη εργασία) ως ανταλλακτικών αξιών (αφηρημένη εργασία) που θα αποφέρουν κέρδος στο κεφάλαιο⁵. Η «διφυής» κεφαλαιοκρατική διεύθυνση αποτυπώνεται στη «διπλή φύση» της εργασίας «της εποπτείας και της διεύθυνσης» στη διαδικασία παραγωγής.

Πρώτον, «πρόκειται για μια παραγωγική εργασία, που πρέπει να γίνει σε κάθε συνδυασμένο τρόπο παραγωγής»⁶ ως «σκόπιμη δραστηριότητα για την κατασκευή αξιών χρήσης»⁷. Δεύτερον, «η εργασία αυτή της εποπτείας προκύπτει απαραίτητα σε όλους τους τρόπους παραγωγής, που βασίζονται στην αντίθεση ανάμεσα στον εργαζόμενο, τον άμεσο παραγωγό, και στον ιδιοκτήτη των μέσων παραγωγής. (...) Γι' αυτό είναι απαραίτητη και στον κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγής, γιατί εδώ το προτσές παραγωγής είναι ταυτόχρονα και προτσές κατανάλωσης της εργατικής δύναμης από τον κεφαλαιοκράτη»⁸, δηλαδή διαδικασία παραγωγής ανταλλακτικών αξιών που αποφέρουν κέρδος.

Οι «αξιωματικοί», στους οποίους αναφέρεται ο Μαρξ, περιλαμβάνουν μισθωτούς πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Καίτοι δεν θα καταλάβουν όλοι/ες οι απόφοιτοι/ες των πανεπιστημίων θέσεις εποπτείας - διεύθυνσης στην παραγωγή, αντιθέτως σημαντικό μέρος τους θα αποτελέσει τμήμα της εργατικής τάξης, το πανεπιστήμιο εκπαιδεύει τους/τις φοιτητές/φοιτήτριες γι' αυτήν τη «διπλής φύσης» εργασία της εποπτείας - διεύθυνσης, που συνθέτει την παραγωγή αξιών χρήσης και ανταλλακτικών αξιών που αποφέρουν κέρδος.

Αν στις θετικές και τεχνολογικές επιστήμες μπορούμε να αναγνωρίσουμε όψεις «προοδευτικής» συνεισφοράς της επιστήμης στην ανθρώπινη ανάπτυξη, στο πλαίσιο της «διφυούς φύσης» της, δεν συμβαίνει κάτι ανάλογο με την κυρίαρχη αστική νεοκλασική οικονομική θεωρία. Δεν υπάρχει καμία «διφυής φύση» εδώ, μόνο η ιδεολογική σημαία της αστικής τάξης στις κοινωνικές επιστήμες.

Οι κοινωνικές τάξεις εξαφανίζονται. Η οικονομία συντίθενται από νοικοκυριά (κατόχους συντελεστών παραγωγής), που είναι ταυτόχρονα και καταναλωτές, με ίση ή περίπου ίση οικονομική δύναμη, και επιχειρήσεις με ίση ή περίπου ίση οικονομική δύναμη. Η κοινωνία επίσης συγκροτείται από ομάδες ίσης ή περίπου ίσης οικονομικο-κοινωνικής και πολιτικής δύναμης. Ο ανταγωνισμός σε κάθε σφαίρα της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής ζωής εξασφαλίζει αμοιβή εργασίας και κεφαλαίου ίση με τη συνεισφορά τους στην παραγωγή, που σημαίνει απουσία ταξικού ανταγωνισμού και ταξικής εκμετάλλευσης.

Οι φοιτητές/φοιτήτριες (σε όποια ταξική θέση και αν ενταχθούν μελλοντικά) εκπαιδεύονται να παράγουν ή/και να εφαρμόζουν την επιστήμη (είτε στην παραγωγή είτε στο εποικοδόμημα) όχι απλώς ως μέσο ικανοποίησης των ανθρώπινων αναγκών, αλλά πρωτίστως ως μέσο εξασφάλισης της κερδοφορίας του κεφαλαίου και υποταγής στην εξουσία του. Σε αυτό συνίσταται η κυριαρχούμενη από την καπιταλιστική σχέση «διφυής φύση» του αστικού πανεπιστημίου.

Η ταξική - ιδεολογική λειτουργία του πανεπιστημίου στην παραγωγή της επιστήμης και στην εκπαίδευση σε αυτήν είναι δομικό συστατικό στοιχείο του. Η επιστήμη μπαίνει «με το στανιό στην υπηρεσία του κεφαλαίου», γράφει ο Μαρξ¹⁰. Οι μεταβολές που συμβολικά σηματοδοτεί η Διακήρυξη της Μπολόνια (19/6/1999) επέτειναν την πίεση για υπαγωγή της επιστήμης στην αγορά και στις ανάγκες της καπιταλιστικής κερδοφορίας.

Η εντεινόμενη πίεση υπαγωγής της επιστήμης στο κεφάλαιο συνοδεύεται από την εντεινόμενη πίεση κυριαρχίας της αστικής ιδεολογίας.Την ταξική - ιδεολογική λειτουργία του πανεπιστημίου αποσιωπούν οπορτουνιστικές και αστικές σοσιαλδημοκρατικές δυνάμεις, των οποίων «η βασική γραμμή» είναι «η υπεράσπιση μιας πρότερης κατάστασης στην αστική διαχείριση των πανεπιστημιακών πραγμάτων»¹¹.

Αυτοί οι στόχοι επιδιώκονται μέσω της αυταρχικής δομής λειτουργίας του πανεπιστημίου, της πειθάρχησης - καταστολής εργαζομένων και φοιτητών, της αποδυνάμωσης του πτυχίου και της υπονόμευσης των εργασιακών δικαιωμάτων που σχετίζονται με αυτό, και της επέκτασης των εμπορευματικών σχέσεων στην Ερευνα και στην Εκπαίδευση, σε βάρος ιδίως των λαϊκών οικογενειών.

Παρά τη νέα αστική επίθεση για κλείσιμο των ρωγμών κριτικής σκέψης στην Πανεπιστημιακή Εκπαίδευση και «παρά την εμβέλεια, το βάθος και την πολυμορφία (...) της αστικής ιδεολογικής κυριαρχίας, υπάρχουν αντικειμενικά τα περιθώρια να εισχωρήσουν στα πανεπιστήμια οι επαναστατικές μαρξιστικές ιδέες»¹² και ευρύτερα η κριτική επιστημονική σκέψη.

Η ιστορική βαρύτητα και σημασία του φοιτητικού κινήματος στους δημοκρατικούς και αντικαπιταλιστικούς αγώνες δείχνει ότι η ζωντανή παρουσία της φοιτητικής νεολαίας πάντα θέτει εμπόδια στις επιλογές της κυρίαρχης τάξης. Ωστόσο, μόνο η ανατροπή της εξουσίας του κεφαλαίου θα υπαγάγει τη διαδικασία παραγωγής της επιστήμης και την ίδια την επιστήμη στην υπηρεσία της κοινωνικής απελευθέρωσης.

Παραπομπές:

1. Τμήμα Παιδείας και Ερευνας της ΚΕ του ΚΚΕ, «Για το πανεπιστήμιο των σύγχρονων αναγκών και δυνατοτήτων της εποχής μας», «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα 2021, σελ. 38

2. Ο.π., σελ. 19

3. Κ. Μαρξ, «Το Κεφάλαιο», τ. 1ος, «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα 1978, σελ. 55 κ.ε.

4. Τμήμα Παιδείας και Ερευνας της ΚΕ του ΚΚΕ, σελ. 19

5. Κ. Μαρξ, «Το Κεφάλαιο», τ. 1ος, σελ. 347

6. Κ. Μαρξ, «Το Κεφάλαιο, τ. 3ος, «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα 1978, σελ. 484

7. Κ. Μαρξ, «Το Κεφάλαιο», τ. 1ος, σελ. 197

8. Κ. Μαρξ, «Το Κεφάλαιο», τ. 3ος, σελ. 484 - 485

9. Κ. Μαρξ, «Το Κεφάλαιο», τ. 1ος, σελ. 347

10. Ο.π., σελ. 377

11. Τμήμα Παιδείας και Ερευνας της ΚΕ του ΚΚΕ, σελ. 42

12. Ο.π., σελ. 38