Εκατοντάδες ηθοποιοί, σεναριογράφοι και σκηνοθέτες βρέθηκαν στη "μαύρη λίστα" του Χόλιγουντ. Τα λόγια τους είναι χαρακτηριστικά. "Δεν μπορούμε να σε χρησιμοποιήσουμε πια". "Το CBS μου ζήτησε να βάλω άλλο όνομα στο σενάριό μου. Τότε κατάλαβα...". "Στην ύφεση έγινα κομμουνιστής. Δεν βρίσκω τίποτα ανήθικο σε αυτό". "Το FBI με χαρακτήρισε ανατρεπτική σαν κομμουνίστρια". "Δεν δούλεψα για 12 χρόνια". "Την ίδια στάση θα κρατούσαμε, δεν το μετανιώνω"».

Τα παραπάνω παρακολούθησαν, σε ένα βίντεο, οι δεκάδες που ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα της Κομματικής Οργάνωσης Οπτικοακουστικού της Τομεακής Οργάνωσης Καλλιτεχνών της ΚΟ Αττικής του ΚΚΕ στην εκδήλωση «Μακαρθισμός - Μια επισκόπηση με το βλέμμα στο σήμερα», που πραγματοποιήθηκε το απόγευμα της Κυριακής στη Σχολή Καλών Τεχνών.

Στην εκδήλωση, όπου μίλησε ο Κώστας Σταματόπουλος, μέλος του Τμήματος Πολιτισμού της ΚΕ του ΚΚΕ, παρευρέθηκε πλήθος ανθρώπων του χώρου των Τεχνών και του κινηματογράφου, αλλά και ευρύτερα.

Ο Κ. Σταματόπουλος θύμισε στους παρευρισκόμενους ότι ήδη από το Μεσοπόλεμο η αστική τάξη αντιμετώπισε τους κομμουνιστές δημιουργούς κατασταλτικά. Χαρακτηριστικά ανέφερε το «Θωρηκτό Ποτέμκιν» του Σεργκέι Αϊζενστάιν, όπου σε μια σειρά χώρες, ανάμεσά τους και στην Ελλάδα, απαγορεύτηκε, καθώς και την «Κοινωνική Σαπίλα» (1932) του Στέλιου Τατασόπουλου, όπου οι χωροφύλακες έκαναν σωματική έρευνα στους θεατές.

Φτάνοντας στην περίοδο του μακαρθισμού, ο ομιλητής σημείωσε: «Η περίοδος του μακαρθισμού ξεκίνησε το 1947 αμέσως μετά την έναρξη του Ψυχρού Πολέμου, όταν ο Πρόεδρος Τρούμαν δημιούργησε μια επιτροπή για να ελέγξει τη νομιμοφροσύνη των υπαλλήλων του State Department. Πάνω σε αυτήν βασίστηκε ο γερουσιαστής Τζόζεφ Μακάρθι (...).

Η αστική τάξη των ΗΠΑ περνούσε στην επίθεση με τον μακαρθισμό. Αντικατόπτριζε τη συνολική μεταπολεμική στρατηγική της ενάντια στον εσωτερικό εχθρό, στερούσε κάθε ελευθερία έκφρασης στους ριζοσπάστες καλλιτέχνες και στο έργο τους, καταδίωκε κάθε φωνή αντίστασης απέναντι στο αμερικανικό κατεστημένο, χρησιμοποιώντας το δόγμα "νόμος και τάξη" σε μια από τις πιο ακραίες του μορφές. Παράλληλα, με το Δόγμα Τρούμαν και το Σχέδιο Μάρσαλ θέλησε να αναχαιτίσει την αίγλη που είχε κερδίσει η Σοβιετική Ενωση μετά τη νίκη της στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο (...).

Οι περισσότεροι που κατηγορήθηκαν, από την "Επιτροπή Αντιαμερικανικών Δραστηριοτήτων" του Κογκρέσου, για συνωμοσία εναντίον της κυβέρνησης των ΗΠΑ, ήταν εργάτες συνδικάτων και κυβερνητικοί υπάλληλοι (...).

Το Κογκρέσο ξεκίνησε ένα κυνήγι μαγισσών που κράτησε σχεδόν δυο δεκαετίες. Κατά τη διάρκεια των οποίων εκατοντάδες άνθρωποι ανακρίθηκαν, κατηγορήθηκαν χωρίς αποδείξεις και επειδή δεν θέλησαν να γίνουν καταδότες φυλακίστηκαν. Πολλοί έχασαν τις δουλειές τους χωρίς να έχουν τη δυνατότητα να βρουν δουλειά πουθενά αλλού, καθώς συνέχισαν να παρακολουθούνται από το FBI. Αλλοι έφυγαν από τις ΗΠΑ για την Ευρώπη, όπου ακόμα κι εκεί παραγκωνίστηκαν σε αρκετές περιπτώσεις. Σε κάποιους απαγορεύτηκε η είσοδος στις ΗΠΑ, ενώ καταστράφηκε και η προσωπική τους καριέρα και οι οικογένειές τους (...).

Η πρώτη επίσημη μαύρη λίστα ήρθε τον Οκτώβρη του 1947, όταν η "Επιτροπή Αντιαμερικανικών Δραστηριοτήτων" συνεδρίασε με θέμα τη "Διείσδυση του κομμουνισμού στο Χόλιγουντ" και κατάρτισε τον πρώτο κατάλογο περί των πιο "επικίνδυνων κομμουνιστών" και καλεί έναν μεγάλο αριθμό μελών της κινηματογραφικής βιομηχανίας να καταθέσουν για τη διείσδυση και ύπαρξη κομμουνιστών στον κινηματογράφο (...)».

Στη συνέχεια της ομιλίας του ο Κ. Σταματόπουλος ανέφερε: «Στις ΗΠΑ, η περίοδος του μακαρθισμού συνέπεσε με θεαματική στήριξη και προβολή των μεταμοντέρνων ιδεών και καλλιτεχνών. Υπάρχει μάλιστα ένα σχετικά πρόσφατα αποχαρακτηρισμένο (2011) έγγραφο της CIA του 1985, με τίτλο "Γαλλία: Η αποστασία των αριστερόφρονων διανοούμενων", που, όπως λέει και στην εισαγωγή του, προσπαθεί να εξετάσει την πιθανή επίδραση που μπορεί να ασκήσει στην πολιτική ζωή η διαφοροποιημένη στάση αυτών των διανοούμενων. Ενδεικτικά αναφέρει τους Λακάν και Φουκώ - μεταδομιστές, πρόδρομους του μεταμοντερνισμού. Σύμφωνα με το έγγραφο, η αμφισβήτηση της αντικειμενικότητας του κόσμου από τη θεωρία τους αποτελεί ένα εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο για να υπονομευτεί το μαρξιστικό δόγμα για το ιστορικά αναπόφευκτο. Και παρακάτω σημειώνει ότι η μεταμοντέρνα σκέψη θα προσφέρει μέγιστη υπηρεσία στην κατεδάφιση της μαρξιστικής επιρροής στις κοινωνικές επιστήμες (...).

Η συνεργασία ιδρυμάτων, όπως τα Rockefeller Foundation, Carnegie Institution και Fairfield Foundation, Radio Free Europe, καθώς και πλήθος άλλων αμερικανικών ιδρυμάτων με σπουδαιότερο το Ford Foundation, επέτρεψε στη CIA να χρηματοδοτεί "μια κατά τα φαινόμενα ατελείωτη σειρά από προγράμματα μυστικής δράσης τα οποία επηρεάζουν τη νεολαία, τα συνδικάτα, τα πανεπιστήμια, τους εκδοτικούς οίκους και άλλους ιδιωτικούς οργανισμούς". Μέχρι και το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης και τον αφηρημένο εξπρεσιονισμό, τη λεγόμενη Σχολή της Νέας Υόρκης, ίσως το πρώτο καλλιτεχνικό ρεύμα με αφετηρία την Αμερική (...). Φαινομενικά αποτελούσε το πολιτισμικό αντίδοτο στο συντηρητισμό της μεταπολεμικής αμερικανικής κοινωνίας και το δόγμα του μακαρθισμού, αλλά, όπως αποκαλύφθηκε πολύ αργότερα, οι μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ καλλιεργούσαν και προωθούσαν το ρεύμα αυτό για περισσότερα από 20 χρόνια. Αυτό δεν σημαίνει, βέβαια, ότι οι ίδιοι οι καλλιτέχνες ήταν συνένοχοι ή γνώριζαν τα σχέδια της CIA. Το 1995 ένας πρώην αξιωματούχος της CIA, ο Donald Jameson, έσπασε τη σιωπή του αποκαλύπτοντας στην εφημερίδα "Independent" ότι οι μυστικές υπηρεσίες είδαν τον αφηρημένο εξπρεσιονισμό ως ευκαιρία και τον προώθησαν προκειμένου να καλλιεργήσουν τον αντικομμουνισμό (...)».

Οπως ανέφερε ο Κ. Σταματόπουλος, ο μακαρθισμός δεν ήταν η μοναδική περίοδος στην Ιστορία στην οποία οι καλλιτέχνες έπρεπε να διαλέξουν πλευρά.

«Την ίδια περίοδο με τον μακαρθισμό, χιλιάδες κομμουνιστές και αγωνιστές, στην Ελλάδα, στέλνονται στις φυλακές και τις εξορίες. Ανάμεσά τους και γνωστοί για το έργο τους και την πολιτική τους δράση δημιουργοί και καλλιτέχνες (...).

Πολιτική παρέμβασης μέσω της πολιτιστικής διπλωματίας είχε η αμερικανική κυβέρνηση και τη δεκαετία του '60 στην Ελλάδα μέσω του ιδρύματος "Ford", το οποίο επιχορηγούσε άτομα και οργανισμούς σε όλο σχεδόν τον κόσμο, εκτός βέβαια των χωρών της σοσιαλιστικής οικοδόμησης (...). Η Λιλή Ζωγράφου γράφει σε ανοιχτή επιστολή στον αντιπρόεδρο του Ιδρύματος "Ford" στην Ελλάδα, το 1973. "Εξι χρόνια τώρα κυκλοφορείτε αόρατος ανάμεσά μας. Προσεγγίσατε, παρασύρατε, υποσχεθήκατε, βάλατε σε πειρασμό, κλονίσατε συνειδήσεις, γκρεμίσατε υπολήψεις. Πώς; Μοιράζοντας λεφτά, ταξίδια και υποσχέσεις για ένα απώτερο μέλλον. Και όλο και μεγάλωνε η λίστα. Χρειαζόσασταν ονόματα. Ηχηρά. Και έντιμα. Και συμβολικά για το πλήθος. Πολύτιμα και αναγκαία για τη μαζική συνείδηση. Ολους που είχαν ή που θα μπορούσαν να αναπτύξουν ένα σύστημα, τους περάσατε από την προκρούστεια φορντιανή οικονομική χορηγία...".

Πρόσφατα, εκπρόσωπος μεγάλου ιδρύματος στέλνοντας νέους Ελληνες δημιουργούς με υποτροφία στις ΗΠΑ έλεγε: "...Εχουμε συνδεθεί με τον κινηματογράφο εδώ και χρόνια ως συμπαραγωγοί... Δεν λειτουργούμε ως σπόνσορες, συνδεόμαστε με το περιεχόμενο....". Είναι λογικό να ενδιαφέρει την αστική τάξη το περιεχόμενο ενός έργου παρά τις φαινομενικές διακηρύξεις της για "τέχνη για την τέχνη". Προσπαθεί να ενσωματώσει καλλιτέχνες που έχουν κοινωνικές ανησυχίες, να κατευθύνει τον οποίο ριζοσπαστισμό των έργων τους σε ανώδυνες κατευθύνσεις, του ανορθολογισμού, του μεταμοντέρνου, του "δικαιωματισμού".

Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερο γινόμαστε θεατές μιας μεγαλύτερης σύσφιξης της ελληνικής με την αμερικανική διπλωματία και πολιτική σε σχέση με ζητήματα πολιτισμού, χαρακτηριστική είναι η έκθεση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, το 2019».

Κλείνοντας την ομιλία του επισήμανε: «Η ανασκόπηση που κάναμε μας έδειξε πως οι καλλιτέχνες που η στάση ζωής τους και το έργο τους καθορίζονται από τις κοινωνικές συνθήκες, έτσι κι αλλιώς διαλέγουν πλευρά, έτσι κι αλλιώς στρατεύονται ηθελημένα ή αθέλητα.

Το ζήτημα είναι πώς θα καταφέρει ο καλλιτέχνης με το έργο του να αναδεικνύει την ιστορικά χρήσιμη αλήθεια, πώς το έργο του θα αντανακλά την πραγματικότητα, δυναμικά, δημιουργώντας τη διάθεση για αλλαγή της. Αυτός είναι ένας ασφαλής τρόπος, για να μπορέσει να προφυλαχθεί ο ίδιος και το έργο του από κρυφές ή φανερές επιδιώξεις της αστικής τάξης».